Ngành bao bì chịu tác động do sản xuất công nghiệp đình trệ

Những khó khăn hàng đầu của doanh nghiệp bao bì

Việt Nam là quốc gia tích cực tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, khi kinh tế toàn cầu gặp khó khăn và chững lại, nền kinh tế Việt Nam bị ảnh hưởng tiêu cực là điều không thể tránh khỏi. Ngành bao bì, như nhiều ngành khác, cũng phải đối mặt với hàng loạt khó khăn trong bối cảnh này. Đặc biệt, với việc các quy định pháp luật về kinh tế tuần hoàn có hiệu lực vào năm 2024, thách thức cho ngành bao bì có thể ngày càng nặng nề hơn.

Đầu tiên, suy thoái kinh tế toàn cầu bao trùm những khó khăn ngành bao bì đang phải đối mặt. Biểu hiện rõ ràng nhất ở chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP), tính chung 8 tháng đầu năm 2023, IIP ước tính giảm 0,4% so với cùng kỳ năm trước (cùng kỳ năm 2022 tăng 9,2%). Trong khi đó, theo khảo sát của Vietnam Report vào tháng 8/2023, 25,7% doanh nghiệp bao bì có doanh thu giảm so với cùng kỳ năm trước. Hoạt động xuất nhập khẩu các mặt hàng bao bì cũng sụt giảm nghiêm trọng, 6 tháng đầu năm 2023 tổng kim ngạch xuất nhập khẩu bao bì (tính trên 2 nhóm HS.3923 và HS.4819) đạt 1,07 tỷ USD, chỉ tương đương 63,1% cùng kỳ năm trước; trong đó, kim ngạch xuất khẩu và nhập khẩu lần lượt tương đương 77,4% và 36,6% so với cùng kỳ.

Thứ hai, khó khăn của các doanh nghiệp bao bì đến từ cạnh tranh giữa các đối thủ trong ngành. Điều này một phần do cầu tiêu dùng hàng hóa giảm kéo theo lượng cầu bao bì giảm, áp lực giảm chi phí của các nhà sản xuất bao bì càng tăng cao để tạo lợi thế cạnh tranh so với đối thủ.

Hiện nay, năng lực sản xuất bao bì giấy phổ thông đã vượt quá nhu cầu trong nước, các doanh nghiệp chỉ đang hoạt động khoảng 60% công suất và sản lượng bao bì có thể tăng cao hơn trong một vài năm tới. Khi sản lượng tiềm năng cao hơn nhiều sản lượng thực tế, các nhà sản xuất loay hoay tìm đầu ra cho sản phẩm trong một thị trường bão hòa. Từ đó, các vấn đề liên quan đến thị trường quốc tế, kênh phân phối, biến động tỷ giá… càng làm doanh nghiệp lo ngại nhiều hơn.

Cuối cùng, dù lãi suất cho vay của các ngân hàng đã giảm, lạm phát được giữ ổn định, nhưng trước nguyên nhân từ tổng cầu suy yếu, thiếu thanh khoản và tín dụng vẫn cản trở khả năng tăng trưởng của doanh nghiệp. Khả năng chi trả lãi vay yếu do tình hình tài chính đi xuống, từ đó cũng hạn chế tiếp cận nguồn vốn mới của doanh nghiệp trong tình hình hiện tại.

Triển vọng ngành bao bì những tháng cuối năm

Dự báo kinh tế Việt Nam những tháng cuối năm 2023, các chuyên gia tham gia khảo sát của Vietnam Report tỏ ra lạc quan hơn so với những tháng đầu năm, một phần đến từ nền kinh tế thế giới đang dần phục hồi và giải ngân vốn đầu tư công được đẩy mạnh. Ngoài ra, kinh tế vĩ mô được ổn định, nổi bật là mặt bằng lãi suất được hạ thấp và lạm phát nằm trong tầm kiểm soát, Chính phủ đã có những chính sách kích cầu tiêu dùng nhằm phục hồi tổng cầu như giảm 2% thuế giá trị gia tăng.

Ngành bao bì những tháng cuối năm nay khó có thể tăng trưởng bứt phá, nhưng kịch bản phục hồi nhẹ là có thể khi IIP có chiều hướng đi lên kể từ giữa quý II. Nhằm thích ứng với tình hình kinh tế hiện tại, các doanh nghiệp bao bì ưu tiên giải pháp trong ngắn hạn như: Mở rộng thị trường (66,7%); Đa dạng nhà cung cấp nguyên vật liệu (80,3%).

Trong dài hạn, giải pháp trọng tâm được các doanh nghiệp thực hiện là tăng cường các biện pháp quản trị rủi ro tài chính, biến động giá và chất lượng nguồn nguyên liệu với tỷ lệ lựa chọn đạt 100%. Ngoài ra, chiến lược phát triển bền vững, bảo vệ môi trường ngày càng được doanh nghiệp trong ngành áp dụng, nhất là theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường 2020, đến tháng 01/2024, các doanh nghiệp sẽ bắt buộc phải thực hiện mô hình trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).

Tiềm năng xuất khẩu sản phẩm bao bì

Bao bì là mắt xích quan trọng của nhiều chuỗi giá trị, bao gồm đóng gói các sản phẩm ngành hàng tiêu dùng, y tế, xây dựng, vận tải, may mặc và ngày càng nhiều ngành công nghiệp khác. Dựa trên mức sản lượng bao bì tiềm năng, cùng các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam đã ký kết như Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) giúp sản phẩm bao bì của Việt Nam xuất khẩu đi các nước thành viên được hưởng thuế suất bằng hoặc gần bằng 0%. Đây là cơ hội rất lớn để tăng khả năng cạnh tranh các sản phẩm bao bì Việt Nam trên thị trường quốc tế, trong khi rất ít các đối thủ cạnh tranh khác được hưởng mức thuế này.

Tiềm năng xuất khẩu dựa trên điều kiện thuận lợi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA). Hiện nay, Việt Nam đã ký kết 16 FTA song phương và đa phương, tạo thuận lợi cho thương mại quốc tế, xuất khẩu bao bì cũng được hưởng lợi từ đây.

Xét trong giai đoạn tháng 1/2022 đến hết tháng 6/2023, giá thị thương mại hai nhóm HS.3923 và HS.4819 lần lượt đại diện cho bao bì nhựa và bao bì giấy, bốn thị trường xuất khẩu bao bì lớn nhất của Việt Nam bao gồm: Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức; xếp theo sau đó là Anh, Hà Lan, Australia, Campuchia. Giá trị xuất khẩu sang 8 thị trường này chiến 75,5% lượng xuất khẩu bao bì của Việt Nam. Trong giai đoạn này, xuất khẩu bao bì sang 27 quốc gia có giá trị trên 10 triệu USD, chiếm 96,4% giá trị xuất khẩu bao bì.

Hầu hết các quốc gia trên đều nằm trong ít nhất một FTA mà Việt Nam đang là thành viên. Thuế suất thuế nhập khẩu vào thị các thị trường trên cho mặt hàng bao bì hầu hết về 0,0%, phần nhỏ các mặt hàng vẫn chịu thuế nhưng đều không quá 5,0%.

“Các doanh nghiệp bao bì có thể tận dụng tốt cơ hội từ các FTA để mở rộng thị trường - một trong các chiến lược dài hạn của doanh nghiệp”, Vietnam Report lưu ý và thêm rằng: “Vị thế của bao bì Việt Nam trên trường quốc tế còn có được nâng cao hơn nữa khi các vấn đề liên quan tới chuỗi cung ứng đang dần hạ nhiệt, những khó khăn về chi phí nguyên vật liệu đầu vào được giảm bớt nhờ chi phí logistics giảm. Ngoài ra, xu hướng sử dụng sang bao bì giấy được đẩy mạnh hơn bao giờ hết, doanh nghiệp giấy phổ thông ngày càng nhiều cơ hội cho xuất khẩu các mặt hàng này”.

Ngoài yếu tố ngoại sinh từ các FTA mang lại, chính những yếu tố nội sinh như năng lực sản xuất, quản trị rủi ro vận hành, đặc biệt là quản trị rủi ro chuỗi cung ứng đóng vai trò quan trọng trong việc tận dụng tiềm năng xuất khẩu và duy trì sự cạnh tranh của ngành sản xuất bao bì Việt Nam. Vì vậy, về phía doanh nghiệp cần linh hoạt cung ứng các sản phẩm phù hợp với thị trường nước ngoài, ổn định sản xuất, tận dụng lợi thế từ các FTA trong việc đưa sản phẩm bao bì tới nhiều thị trường khó tính.

Xu hướng bao bì bền vững ngày càng được quan tâm

Bao bì bền vững là một mục tiêu quan trọng để thúc đẩy sự phát triển và tạo ra giá trị hơn nữa cho ngành bao bì. Đây là hướng đi giúp các thương hiệu tăng cường sự nhận diện và ủng hộ từ phía khách hàng, đồng thời đóng góp tích cực vào bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Liên quan đến quy định pháp luật, Việt Nam ngày càng nỗ lực và quyết tâm hơn trong việc thúc đẩy bao bì bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực đối với môi trường và đảm bảo lợi ích dài hạn của doanh nghiệp.

Theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường 2020, đến tháng 1/2024, các doanh nghiệp sẽ bắt buộc phải thực hiện EPR. Theo đó, nhà sản xuất, nhập khẩu có hai trách nhiệm: (1) Tái chế đối với sản phẩm, bao bì áp dụng đối với sản phẩm, bao bì có giá trị tái chế; (2) Xử lý chất thải áp dụng đối với sản phẩm, bao bì chứa chất độc hại, khó có khả năng tái chế hoặc gây khó khăn cho thu gom, xử lý.

Với trách nhiệm thứ nhất, nhà sản xuất, nhập khẩu sẽ thực hiện tái chế từ năm 2024 trở đi và được lựa chọn giữa hai hình thức: Tự mình tổ chức tái chế hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì.

Ngoài ra, trong Quyết định số 889/QĐ-TTg đặt ra mục tiêu đến năm 2030, 100% siêu thị, trung tâm thương mại sử dụng sản phẩm bao bì thân thiện môi trường thay thế cho sản phẩm bao bì nhựa sử dụng một lần, khó phân hủy. Nghị định số 08/2022/NĐ-CP quy định về các loại bao bì, tiêu chuẩn kỹ thuật đối với bao bì, yêu cầu về nhãn hàng hóa trên bao bì cần công bố thông tin về chất ô nhiễm khó phân hủy trong sản phẩm.

Chuyển đổi sang bao bì bền vững không chỉ là xu hướng, mà đã trở thành điều tất yếu đối với các doanh nghiệp trong lĩnh vực này. Các quy định về bao bì bền vững không chỉ tạo ra nhiều thách thức mà còn đem lại cơ hội cho doanh nghiệp. Sự nhạy bén và linh hoạt trong thích nghi với thay đổi này có thể giúp các doanh nghiệp tận dụng những lợi ích dài hạn của việc thúc đẩy sự bền vững trong hoạt động kinh doanh.

Về phía người tiêu dùng, đối với bao bì của sản phẩm, họ ưu tiên chức năng kỹ thuật và đặc biệt quan tâm đến thông tin thành phần, hạn sử dụng, ngày sản xuất được in trên bao bì sản phẩm (4,91/5). Ngay sau đó là vệ sinh an toàn thực phẩm và đóng gói chắc chắn. Sản phẩm với bao bì có thể tái sử dụng/ phân hủy nhanh, không gây hại cho môi trường là ưu tiên kế tiếp, xếp trên chức năng tiếp thị của sản phẩm. Tính bền vững của bao bì được người tiêu dùng ngày càng quan tâm nhiều hơn. Ưu tiên lựa chọn sản phẩm có bao bì thân thiện của người tiêu dùng còn được thể hiện qua khảo sát của Vietnam Report khi có 57,4% người tiêu dùng sẵn sàng chi trả cho bao bì thân thiện với môi trường nếu nếu giá cả không quá chênh lệch so với sản phẩm thông thường; 41,1% người tiêu dùng luôn ưu tiên lựa chọn dù giá cao hơn.

Về phía doanh nghiệp, cam kết ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) cho thấy việc chuyển đổi, hướng tới phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Theo khảo sát của Vietnam Report, hiện có 33,8% doanh nghiệp bao bì đã lập kế hoạch và triển khai một phần cam kết ESG; 43,8% doanh nghiệp đang ở giai đoạn lập kế hoạch; 22,4% doanh nghiệp còn lại chưa có kế hoạch cụ thể/ không đặt ra cam kết ESG. Như vậy, hầu hết các doanh nghiệp ngành bao bì đã tiếp cận đến cam kết ESG, xây dựng kế hoạch và thực thực hiện cam kết của mình.

Xét riêng khía cạnh môi trường, tái chế và sử dụng nguyên liệu tái chế, giúp giảm lượng rác thải và tiêu thụ tài nguyên tự nhiên. Điều này đồng thời thể hiện sự cam kết thực hiện EPR trong bảo vệ môi trường và giảm tác động đến biến đổi khí hậu, đặc biệt khi đây là quy định bắt buộc cho tất cả doanh nghiệp trong nước.

Box:

Khảo sát doanh nghiệp và chuyên gia ngành bao bì của Vietnam Report chỉ ra những giải pháp quan trọng mà Chính phủ có thể hỗ trợ cho doanh nghiệp bao gồm: (1) Cải thiện cơ sở hạ tầng, chú trọng cơ sở hạ tầng logistics; (2) Giảm thuế nhập khẩu nguyên liệu sản xuất; (3) Xây dựng quy chuẩn, tiêu chuẩn quốc gia đối với các sản phẩm trong ngành, đặc biệt về thu gom và tái chế bao bì.

Cùng với các phân tích trên, Vietnam Report cũng công bố Bảng xếp hạng Top 10 Công ty Bao bì uy tín năm 2023.