Phục hồi kinh tế khó bền vững nếu chỉ dựa vào tài khóa và tiền tệ

Tăng trưởng còn nhiều thách thức

"Năm 2022 thực sự để các cơ quan quản lý, cộng đồng doanh nghiệp và kể cả đơn vị tham mưu cải cách và chính sách quản lý kinh tế như chúng tôi thấm thía hơn về những cụm từ “bất định”, “phức tạp”, “khó lường” khi theo dõi, đánh giá bối cảnh kinh tế thế giới". TS. Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết.

Ông Dennis Quennet, Cố vấn trưởng chương trình cải cách kinh tế vi mô, tăng trưởng xanh chỉ ra trong bối cảnh khó khăn đó Việt Nam đã vượt qua với kết quả phát triển kinh tế ấn tượng. Điều này một phần đến từ việc Việt Nam hội nhập sâu rộng, phần khác là từ những phát triển nội tại của chính Việt Nam.

Trong năm 2023, với bối cảnh khó khăn năm 2022 vẫn tiếp diễn thậm chí còn được đánh giá là nhiều khó khăn hơn, việc xem xét kỹ lượng về bối cảnh toàn cầu, trong nước, vĩ mô, vi mô và thách thức trong nước, đặc biệt là những vấn đề trong chất lượng tăng trưởng để có đánh giá và đưa ra những khuyến nghị phù hợp là rất quan trọng. Và đây cũng là lần đầu tiên, GIZ và CIEM phân tích toàn diện về các nội dung này.

Chia sẻ các nội dung tại Báo cáo, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng Ban nghiên cứu tổng hợp CIEM nhìn lại bối cảnh kinh tế năm 2022 với các nền kinh tế đã từng bước mở cửa trở lại, dù vẫn ghi nhận những diễn biến phức tạp của dịch bệnh COVID-19 và các dịch bệnh mới (như bệnh đậu mùa khỉ,...).

Xung đột Nga - Ucraina bùng phát từ tháng 2/2022 cùng với các biện pháp theo hướng cấm vận - trả đũa của nhiều nền kinh tế đã có những ảnh hưởng nặng nề đến đà phục hồi của chuỗi cung ứng, giá nhiều mặt hàng trên thị trường thế giới, an ninh năng lượng, an ninh lương thực ở nhiều quốc gia, kể cả các nền kinh tế hàng đầu. Xu hướng liên minh đối đầu - trả đũa giữa một số nhóm nền kinh tế cũng đang trở nên phức tạp hơn.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam trong năm 2022, tiếp tục thực hiện “thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch bệnh COVID-19”. Dịch COVID-19 tiếp tục được kiểm soát hiệu quả. Việt Nam đã dỡ bỏ các biện pháp hạn chế đối với xuất nhập cảnh,… Việc triển khai Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội được thực hiện quyết liệt.

Chính phủ đã có những hành động quyết liệt để duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát. Các giải pháp tháo gỡ khó khăn về nguồn cung xăng dầu trong nước, giảm thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu đã được thực hiện khẩn trương, hiệu quả nhằm giảm chi phí sử dụng xăng dầu cho doanh nghiệp và người dân. Việt Nam đã tiếp tục cải cách thể chế kinh tế nhằm tạo không gian kinh tế lớn hơn, thuận lợi hơn cho khu vực kinh tế tư nhân. Nhiều nội dung mới, đột phá về chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn, phát triển vùng… đã được ban hành. Công tác truyền thông chính sách cũng được lưu tâm, thực hiện hiệu quả hơn.

Kinh tế Việt Nam tiếp tục đà phục hồi tăng trưởng trong 6 tháng cuối năm 2022. Tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng 13,67% trong quý III/2022 và 5,92% trong quý IV/2022. Tính chung cả năm 2022, tốc độ tăng GDP đạt 8,02%, cao hơn đáng kể so với mục tiêu đề ra (6-6,5%). Tăng trưởng GDP thực tế của Việt Nam đã vượt đáng kể so với tiềm năng trong quý II/2022 và quý III/2022.

Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ ra những khó khăn cho Việt Nam như xu thế tăng trưởng GDP có xu hướng giảm dần liên tục kể từ 2016 đến hết năm 2022, qua đó phản ánh các cải cách về phía cung (chất lượng tăng trưởng) chưa tương xứng. Thị trường thế giới đảo chiều nhanh cũng ảnh hưởng đến tình hình lao động việc làm. Trong quý III/2022, tình trạng thiếu hụt lao động cục bộ có xu hướng gia tăng, trong đó, thiếu hụt cục bộ với lao động phổ thông chiếm 72,8%; lao động có tay nghề chiếm 27,2%. Tuy nhiên, đến quý IV/2022, nhiều doanh nghiệp đã rơi vào tình trạng thiếu đơn hàng. Lạm phát cơ bản bình quân cả năm 2022 tăng 2,59%, thấp hơn mức lạm phát tổng thể. Tuy nhiên, lạm phát cơ bản liên tục tăng cao từ quý III/2022.

Hoạt động đầu tư đã có sự phục hồi tích cực. Tổng đầu tư phát triển toàn xã hội năm 2022 ước đạt hơn 3,2 triệu tỷ đồng (giá hiện hành), tăng 11,2% so với năm nhà nước tăng nhanh nhất (14,6%), tiếp đó là của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (13,9%). Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đã có nhiều nỗ lực thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công, song giải ngân vốn đầu tư công của cả nước vẫn tương đối chậm so với kế hoạch năm 2022.

Tính chung cả năm 2022, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa ước đạt 371,85 tỷ USD, tăng 10,4%; tổng kim ngạch nhập khẩu ước đạt 360,65 tỷ USD, tăng 8,4%. Cán cân thương mại đạt thặng dư, ước tính xuất siêu 11,2 tỷ USD, ghi dấu ấn xuất siêu 7 năm liên tiếp. Hoạt động xuất khẩu của cả nước giữ đà tăng trưởng dương, tuy nhiên xu hướng chậm lại nửa cuối năm 2022.

Cần kiên định nâng cao năng lực nội tại, tự chủ của nền kinh tế

Báo cáo chỉ ra, so với các năm trước, triển vọng kinh tế Việt Nam trong năm 2023 có thể chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố hơn.

Thứ nhất, khả năng kiểm soát sự lây lan của các biến thể virus corona và các dịch bệnh mới, qua đó tạo điều kiện cho hoạt động kinh tế.

Thứ hai, mức độ thắt chặt tiền tệ ở các nền kinh tế chủ chốt nhằm xử lý áp lực lạm phát.

Thứ ba, các nền kinh tế chủ chốt sẽ gia tăng cạnh tranh địa chính trị, xung đột Nga - Ucraina có thể kéo dài, nhưng giữa các nhóm nền kinh tế “cùng chí hướng” có thể sẽ gia tăng hợp tác trên nhiều lĩnh vực.

Thứ tư, tiến độ thực hiện Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ năm, nếu duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, Việt Nam có thể tiếp tục cải cách và thúc đẩy các biện pháp tài khóa, tiền tệ giúp phục hồi tăng trưởng kinh tế.

Thứ sáu, tăng trưởng kinh tế sẽ phụ thuộc đáng kể vào khả năng đa dạng hóa các thị trường xuất khẩu, gắn với tận dụng cơ hội từ các FTA và xử lý các rủi ro gắn với đối đầu thương mại - công nghệ giữa các siêu cường, xu hướng giảm giá của các đồng tiền ở khu vực so với USD, ...

Trong bối cảnh đó, Báo cáo đưa ra 2 kịch bản cập nhật dự báo kinh tế Việt Nam 2023. Theo đó, tăng trưởng kinh tế năm 2023 có thể đạt mức 6,47% theo Kịch bản 1 và 6,83% trong Kịch bản 2 (tích cực hơn). Xuất khẩu cả năm dự báo tăng 7,21% trong Kịch bản 1 và tăng 8,43% trong Kịch bản 2. Thặng dư thương mại dự báo tương ứng ở các mức 5,64 tỷ USD và 8,15 tỷ USD. Lạm phát bình quân năm 2023 dự báo lần lượt ở mức 4,08% và 3,69%.

Báo cáo phân tích thực trạng thương mại không giấy tờ xuyên biên giới ở Việt Nam. Trong bối cảnh phải đối mặt với vấn đề về tốc độ tăng trưởng kinh tế giảm dần trong dài hạn, Việt Nam cũng đang tìm kiếm động lực tăng trưởng mới, trong đó bao gồm phát triển kinh tế số. Chính phủ Việt Nam đã triển khai những giải pháp mạnh mẽ để hỗ trợ sự phát triển của nền kinh tế số cũng như số hóa trong cung cấp dịch vụ công.

Những nỗ lực thúc đẩy thương mại không giấy tờ cũng nổi lên, đáng chú ý nhất là Hiệp định khung Tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại không giấy tờ xuyên biên giới ở Châu Á và Thái Bình Dương (CPTA) của Liên hợp quốc. Các quốc gia thành viên ASEAN cũng đã thúc đẩy phát triển Cơ chế một cửa ASEAN, và đang cân nhắc/nỗ lực hợp tác rộng hơn, chẳng hạn như trong CPTA.

Báo cáo đề xuất những vấn đề cần cân nhắc nhằm tăng cường mức độ sẵn sàng về kỹ thuật và pháp lý cho thương mại không giấy tờ xuyên biên giới Việt Nam đã trải qua một năm 2022 với những thành tựu tương đối ấn tượng ở nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội trong bối cảnh bất định, phức tạp, khó lường.

Từ đánh giá thực trạng, báo cáo đã tổng kết một số bài học quan trọng. Thứ nhất, việc nhận định, đánh giá và dự báo tình hình cần được thực hiện thường xuyên, kịp thời, và hiệu quả nhằm đề ra những giải pháp, kể cả chuyển hướng chính sách, một cách có trọng tâm, linh hoạt và thực dụng. Thứ hai, phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội sẽ khó bền vững nếu chỉ dựa vào các giải pháp tài khóa và tiền tệ. Việt Nam không thể tách rời các cải cách kinh tế vi mô khỏi các nhiệm vụ duy trì ổn định kinh tế vĩ mô và ứng phó với các cú sốc từ bên ngoài. Thứ ba, dù đã có nhiều kinh nghiệm, Việt Nam không nên và không thể chỉ dựa vào nghệ thuật điều hành chính sách kinh tế vĩ mô để “ứng phó” với các bất định, rủi ro ở bối cảnh kinh tế quốc tế và trong nước. Thay vào đó, Việt Nam càng phải kiên định với định hướng nâng cao năng lực nội tại, mức độ độc lập, tự chủ của nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Báo cáo “Kinh tế Việt Nam năm 2022 và triển vọng 2023” nhấn mạnh lại thông điệp về việc ưu tiên chính sách cần tiếp tục tập trung vào cải thiện nền tảng kinh tế vi mô và đổi mới hệ thống thể chế kinh tế theo hướng thân thiện hơn với đổi mới sáng tạo và môi trường, gắn với xử lý hiệu quả những rủi ro trong môi trường kinh tế quốc tế đầy biến động.