Quốc hội thông qua Nghị quyết về chủ trương đầu tư đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng

Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng là một trong những công trình hạ tầng giao thông trọng điểm, được Quốc hội thông qua với chủ trương phát triển hệ thống vận tải hiện đại, đồng bộ, nhằm tăng cường kết nối vùng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Tuyến đường sắt mới này có tổng chiều dài 390,9 km tuyến chính và 27,9 km tuyến nhánh, đi qua 9 tỉnh, thành phố, gồm: Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương và Hải Phòng. Với thiết kế khổ đường 1.435 mm, tốc độ tối đa 160 km/h trên đoạn Lào Cai mới - Nam Hải Phòng, 120 km/h qua Hà Nội và 80 km/h với các đoạn còn lại, dự án sẽ giúp cải thiện đáng kể năng lực vận tải hành khách và hàng hóa, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và nhu cầu logistics ngày càng cao giữa Việt Nam và Trung Quốc.

Tuyến đường sắt này không chỉ là một công trình giao thông đơn thuần mà còn là động lực phát triển kinh tế cho hành lang Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, kết nối các khu công nghiệp, cảng biển, trung tâm kinh tế quan trọng của miền Bắc.

Việc đầu tư vào hệ thống đường sắt hiện đại sẽ giúp giảm áp lực giao thông đường bộ, hạn chế tình trạng quá tải trên các tuyến quốc lộ, đồng thời giảm chi phí logistics, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Bên cạnh đó, tuyến đường sắt còn đóng vai trò quan trọng trong bảo đảm an ninh - quốc phòng, ứng phó với biến đổi khí hậu và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

Tổng mức đầu tư cho dự án lên tới 203.231 tỷ đồng, được huy động từ ngân sách nhà nước và các nguồn vốn hợp pháp khác. Chính phủ sẽ thực hiện các cơ chế tài chính linh hoạt, bao gồm phát hành trái phiếu, huy động vốn ODA và sử dụng các nguồn thu ngân sách hợp lý để đảm bảo tiến độ thực hiện.

Dự án được chia thành các giai đoạn quan trọng, trong đó giai đoạn lập báo cáo nghiên cứu khả thi sẽ được tiến hành từ năm 2025, hướng tới mục tiêu hoàn thành và đưa vào khai thác trước năm 2030.

Về công tác giải phóng mặt bằng, dự án dự kiến sử dụng khoảng 2.632 ha đất, trong đó có 716 ha đất trồng lúa, 878 ha đất lâm nghiệp và 1.038 ha đất khác theo quy hoạch. Để phục vụ công tác di dời, khoảng 19.136 người sẽ được tái định cư với các chính sách hỗ trợ phù hợp.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng áp dụng các chính sách đặc thù nhằm tối ưu hóa quy hoạch quỹ đất quanh các nhà ga, tạo điều kiện phát triển đô thị và nâng cao giá trị đất đai khu vực phụ cận, qua đó tạo thêm nguồn lực tài chính hỗ trợ cho dự án.

Đặc biệt, dự án sẽ ưu tiên sử dụng công nghệ đường sắt chạy trên ray, điện khí hóa, đảm bảo tính hiện đại, an toàn và hiệu quả vận hành. Chính phủ yêu cầu các nhà thầu cam kết chuyển giao công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực để Việt Nam có thể làm chủ công tác quản lý, vận hành và bảo trì hệ thống. Đồng thời, các chính sách ưu đãi về thuế, tài chính cũng được áp dụng để khuyến khích doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng và phát triển công nghiệp đường sắt.

Nhằm bảo đảm tiến độ và hiệu quả đầu tư, dự án được áp dụng nhiều cơ chế đặc thù như cho phép chỉ định thầu, rút gọn thủ tục hành chính, đồng thời có sự tham gia giám sát chặt chẽ của Quốc hội, Kiểm toán Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các cơ quan liên quan.

Các địa phương nơi tuyến đường sắt đi qua có trách nhiệm phối hợp chặt chẽ để thực hiện công tác giải phóng mặt bằng, hỗ trợ tái định cư, đồng thời huy động nguồn lực để đầu tư các tuyến nhánh phục vụ nhu cầu vận tải trong khu vực.

Với quy mô, tầm vóc và những cơ chế đặc biệt, tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng không chỉ góp phần nâng cấp hệ thống giao thông quốc gia mà còn tạo động lực mạnh mẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, bảo đảm quốc phòng - an ninh và nâng cao chất lượng đời sống cho người dân. Đây là bước đi quan trọng trong chiến lược công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững mà Chính phủ và Quốc hội đã đề ra.

Trước đó, báo cáo giải trình tiếp thu ý kiến các đại biểu, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết cơ bản tán thành với dự thảo nghị quyết, tuy nhiên yêu cầu tiếp tục rà soát phương án kết nối với hệ thống đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị và mạng lưới giao thông liên tỉnh để đảm bảo sự đồng bộ và phát huy tối đa hiệu quả của dự án.

Dự án có suất đầu tư 15,96 triệu USD/km, tương đương với các tuyến đường sắt hiện đại trong khu vực như Viêng Chăn - Boten (16,77 triệu USD/km). Tuy nhiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhấn mạnh rằng chi phí đầu tư cần tiếp tục được đánh giá chặt chẽ, tính toán đến các yếu tố như địa hình, công nghệ, tiêu chuẩn kỹ thuật nhằm tối ưu hóa nguồn vốn.

Một số ý kiến đề xuất áp dụng mô hình hợp tác công - tư (PPP), trong đó Nhà nước đầu tư hạ tầng, tư nhân vận hành, khai thác ga và phát triển kinh tế vùng phụ cận. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đồng ý rằng mô hình quản lý doanh nghiệp vận hành độc lập nhưng có sự giám sát của Nhà nước là một phương án đáng cân nhắc để nâng cao hiệu quả khai thác và quản lý tài sản công.

Bên cạnh bài toán vốn đầu tư, dự án còn gặp thách thức lớn trong công tác giải phóng mặt bằng khi cần thu hồi 2.632 ha đất, bao gồm 716 ha đất trồng lúa, và di dời 19.136 người. Nhằm tháo gỡ khó khăn này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ủng hộ các cơ chế đặc thù như cho phép các tỉnh ứng trước vốn ngân sách địa phương để chi trả bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đồng thời áp dụng hình thức chỉ định thầu trong một số hạng mục để đảm bảo tiến độ thực hiện. Dự kiến, dự án sẽ hoàn thành trước năm 2030, tuy nhiên giai đoạn đầu sẽ xây dựng đường đơn, việc đầu tư mở rộng đường đôi sẽ được xem xét khi nhu cầu vận tải tăng cao.

Nhằm đảm bảo dự án được triển khai nhanh chóng và hiệu quả, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhấn mạnh việc áp dụng hàng loạt cơ chế chính sách đặc thù, trong đó Chính phủ được phép phát hành trái phiếu để bổ sung vốn nhưng không làm tăng bội chi ngân sách.

Ngoài ra, dự án cũng sẽ được phê duyệt ngay cả khi quy hoạch chưa kịp cập nhật để tránh chậm trễ trong quá trình triển khai.

Một điểm đáng chú ý khác là Ủy ban Thường vụ Quốc hội bác bỏ đề xuất miễn trách nhiệm của người đứng đầu nếu xảy ra thất thoát, tham nhũng, nhằm đảm bảo tính minh bạch, quản lý chặt chẽ nguồn vốn và phòng chống lãng phí.