Thị trường tài chính toàn cầu 2018: Thách thức, niềm tin và hy vọng
Nền kinh tế thế giới vừa trải qua năm 2017 với những diễn biến tích cực và một triển vọng sáng hơn trong năm 2018. Dù vậy, các chuyên gia quốc tế cảnh báo nợ nần có thể trở thành một mối rủi ro lớn đối với các thị trường tài chính trên thế giới trong thời gian tới.
Những rủi ro đáng quan ngại
Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) dự báo kinh tế toàn cầu sẽ tăng trưởng 3,7% trong năm 2018 và những dự báo này truyền tải niềm lạc quan vốn luôn “héo hắt” trong hơn 10 năm qua. Tuy nhiên, Tổng giám đốc IMF Christine Lagarde đã dẫn câu nói của cố Tổng thống Mỹ John F. Kennedy để khuyến nghị các chính phủ cần thận trọng, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc giải quyết các rủi ro tiềm tàng ngay lúc này, trong đó có vấn đề nợ.
Theo nhà kinh tế trưởng Chetan Ahya của Ngân hàng Morgan Stanley tại châu Á, báo cáo Triển vọng 2018 cho rằng những rủi ro đối với sự ổn định tài chính là mối đe dọa lớn hơn đến việc duy trì chu kỳ tăng trưởng so với rủi ro đối với sự ổn định giá cả. Điều này có nghĩa việc các ngân hàng trung ương thắt chặt chính sách tiền tệ nhằm kiềm chế đà tăng trưởng quá mạnh và rủi ro lạm phát sẽ dẫn đến việc hạn chế tín dụng, do đó khiến Mỹ, châu Âu, Trung Quốc và Nhật Bản thận trọng.
Trong khi đó, giới chuyên gia cảnh báo nếu Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7) không xem xét triệt để chính sách kinh tế của mình, một cuộc khủng hoảng tài chính lớn rất có thể sẽ bùng phát.
Theo bài viết trên tờ Les Echos (Pháp), trong khoảng một thập niên từ năm 2006 đến 2016, tổng số nợ toàn cầu đã tăng từ mức tương đương 234% GDP lên 275% GDP. Chỉ riêng nợ gia đình tại những quốc gia giàu đã tăng từ mức 52% GDP trong năm 2008 lên 63% GDP vào năm ngoái, có nghĩa là mấp mé với mức tương đương 65% GDP. Đây là mức mà theo IMF có khả năng bùng phát khủng hoảng rất cao.
Trong một phân tích gần đây, chuyên gia Patrick Artus của hãng Netixis đã chỉ ra “thủ phạm” trực tiếp của tình trạng trên là do giá cổ phiếu, bất động sản, tỷ số nợ trên tổng tài sản của doanh nghiệp… leo thang không ngừng, mà đằng sau nó là chính sách nới lỏng tiền tệ của các ngân hàng trung ương.
Theo ông, với chính sách lãi suất âm, nhiều chính phủ các nước châu Âu được trả tiền để vay thêm các khoản tiền mới. Đây là nguồn gốc của tình trạng nợ công tăng vọt tại một số nước (từ năm 2008 đến 2016, nợ công của Pháp tăng từ 68% GDP lên 96% GDP; của Đức từ 65% GDP lên 68% GDP). Về phía các doanh nghiệp, do lãi suất tiền vay quá thấp, nhiều công ty vay tiền để mua lại cổ phiếu thay vì đầu tư cho sản xuất.
Tờ Les Echos cho rằng các nhà lãnh đạo G7 đã không tiến hành những cải cách cấu trúc cần thiết để khôi phục tăng trưởng, hỗ trợ tạo việc làm và giảm bớt tình trạng bất bình đẳng, mà chủ trương dùng chính sách tiền tệ làm công cụ chủ yếu. Điều đó đã khiến bong bóng nợ khổng lồ đang ngày một phình lên và đe dọa sẽ nổ tung.
Với rủi ro bong bóng, sẽ không khó đánh giá tác động đến tăng trưởng nếu nhớ lại cú lao dốc của các thị trường tài chính trong thế kỷ này. WB ước tính tăng trưởng kinh tế toàn cầu giảm từ 4,4% năm 2000 xuống khoảng 1,9% năm 2001, khi bong bóng dot.com xì vỡ và cuộc khủng hoảng tài chính gây ra sự trượt dài trong tăng trưởng từ mức tăng 4,3% năm 2007 giảm xuống 1,7% năm 2009.
Khi bong bóng xì vỡ, các công cụ tài chính lao dốc, khiến các doanh nghiệp và người tiêu dùng ngừng chi tiêu, dẫn tới làm giảm sút đà tăng trưởng, mất việc làm và vỡ nợ. Có rất nhiều ví dụ về những tài sản tăng giá không phanh trong năm qua mà một trong số đó là đồng bitcoin.
Trong khi đó, với xu hướng kinh tế hiện nay, các ngân hàng trung ương bắt đầu thắt chặt chính sách tiền tệ và nợ sẽ là vấn đề được chú ý. Các chuyên gia của IMF, OECD đã chỉ ra rằng lượng lớn công ty đổ xô đi vay vào thời điểm lãi suất cực thấp hiện sẽ phải đối mặt với khoản nợ khó trả trước nguy cơ lãi suất tăng cao.
Tổng thư ký OECD Angel Gurria cho rằng số tiền nợ của các công ty tư nhân và tập đoàn hay doanh nghiệp đã đạt con số kỷ lục ở nhiều nước. Vì vậy, những công ty không đủ khả năng duy trì hoạt động (tức là chỉ có doanh thu để trả lãi chứ không giảm được nợ gốc) đang nằm ở tuyến đầu của rủi ro.
Mặt khác, một số nhà kinh tế cũng bắt đầu lo ngại về những nguy cơ xuất phát từ tiền ảo. Giá trị đồng bitcoin đã vượt mốc mới trong năm ngoái, từ dưới 1.000 USD hồi tháng 1/2017 lên đến hơn 18.500 USD vào tháng 12/2017 trong bối cảnh đồng bitcoin đánh dấu một bước đột phá lớn, khi đồng tiền ảo này bắt đầu xuất hiện trên sàn giao dịch hợp đồng tương lai CBOE ở Chicago hôm 10/12/2017. Giới chuyên gia cảnh báo sự tăng giá ngoạn mục của bitcoin là chỉ dấu cho sự tồn tại của loại bong bóng đầu tư mới.
Nhà kinh tế Agnès Benassy-Quere nhận định rằng sự kết hợp giữa bong bóng đầu cơ và đi vay là rất nguy hiểm và nhắc lại rằng chính việc đóng băng thị trường cho vay thế chấp dưới chuẩn ở Mỹ là một trong những nguyên nhân gây ra cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu 10 năm về trước.
Hy vọng nhen nhóm
Theo Bản Triển vọng Kinh tế toàn cầu mới nhất của tổ chức nghiên cứu Conference Board có trụ sở tại New York (Mỹ), sau khi tăng trưởng cao hơn dự đoán trong năm 2017, nền kinh tế thế giới có khả năng sẽ duy trì được đà hiện nay và đạt mức tăng 3% trong cả năm 2018.
Tại cuộc họp báo công bố Bản Triển vọng Kinh tế toàn cầu 2018, nhà kinh tế trưởng của Conference Board, ông Bart van Ark, cho biết cuối cùng thì tăng trưởng toàn cầu đã thực sự phục hồi kể từ sau cuộc khủng hoảng kinh tế và tài chính.
Tuy nhiên, ông van Ark thận trọng lưu ý rằng mặc dù xu hướng tăng trưởng của các thị trường phát triển là vững chắc trong tương lai gần, song khả năng đẩy nhanh được mức tăng trưởng còn bị hạn chế và đà tăng trưởng có thể chậm lại vào cuối thập niên này.
Những nguy cơ về chính sách và địa chính trị cũng được cho là có thể cản trở xu hướng tăng trưởng trong năm 2018. Một vài trong số đó liên quan đến chính sách đối nội, nhất là ở Mỹ, Ấn Độ và Trung Quốc. Một số nguy cơ khác mang tính chất địa chính trị và địa kinh tế, như hậu quả của những cuộc đàm phán kéo dài về Brexit và những mối đe dọa khác đối với sự ổn định của châu Âu, làn sóng chủ nghĩa bảo hộ lên cao hay thậm chí là chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc và sự xuất hiện nhiều nguy cơ nổ ra xung đột chính trị hoặc thậm chí là quân sự tại một số nơi trên thế giới.
Đáng chú ý là tình trạng khan hiếm lao động có thể kích thích việc tăng đầu tư vào những khu vực cần người tài, từ đó tạo ra sự tăng trưởng năng suất lao động, nhất là ở các nền kinh tế phát triển như Mỹ và châu Âu; Tăng trưởng đầu tư có thể được duy trì thông qua việc cải thiện "chất lượng" đồng vốn, dựa trên đầu tư nhiều hơn vào máy móc và thiết bị, đặc biệt là các tài sản và dịch vụ kỹ thuật số.
Tác động của đầu tư công nghệ số vào tăng trưởng năng suất sẽ trở nên rõ rệt hơn theo thời gian và yếu tố kỹ năng của lực lượng lao động sẽ đóng vai trò tích cực trong việc tạo ra sự tăng trưởng về chất. Các thị trường mới nổi sẽ có thêm nhiều cơ hội đưa những nhân công có trình độ và lành nghề tham gia lực lượng lao động nhờ một loạt lao động trình độ thấp hơn đến tuổi về hưu.