Thực thi Luật Cạnh tranh trong công nghiệp ô tô Việt Nam

Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, Bộ Công thương vừa công bố báo cáo nghiên cứu “Thực trạng cạnh tranh trong lĩnh vực công nghiệp ô tô tại Việt Nam” nhằm tăng cường rà soát, giám sát đối với các hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực công nghiệp ô tô.

Trong báo cáo đã phác họa những nét chính về môi trường cạnh tranh, đồng thời chỉ ra một số quan ngại về cạnh tranh trong lĩnh vực công nghiệp ô tô tại Việt Nam. Cụ thể, trên thị trường sản xuất xe ô tô dưới 9 chỗ ngồi, giai đoạn 2017-2019, các vị trí top đầu trong lĩnh vực này trong nước đều bị chiếm lĩnh bởi các doanh nghiệp nước ngoài. Trong rất nhiều năm, Toyota luôn là doanh nghiệp dẫn đầu thị trường đối với dòng xe ô tô dưới 9 chỗ ngồi cả về ưu thế và năng lực sản xuất cũng như chất lượng của các sản phẩm tại thị trường Việt Nam, và giữ vị trí số 1 về thị phần.

Thị phần các doanh nghiệp sản xuất ô tô dưới 9 chỗ năm 2019. (Nguồn: Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng tổng hợp)

Năm 2017, Toyota là doanh nghiệp dẫn đầu thị trường với mức thị phần lên tới 31,2%. Tiếp đến là Trường Hải với thị phần đạt 19,21%. Đến năm 2018, với sự vươn lên mạnh mẽ của Hyundai, doanh nghiệp này đã đứng vị trí thứ 2 về thị phần trên thị trường, vượt qua Trường Hải với mức thị phần 20,52%. Đây là năm đánh dấu sự chuyển mình của Hyundai bởi sang đến năm 2019, doanh nghiệp này đã chiếm lĩnh được vị trí dẫn đầu về thị phần trên thị trường, đạt 29,64%, vượt qua Toyota chiếm 23,16% thị phần.

Đại diện Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng cho biết, mức độ tập trung của nhóm doanh nghiệp dẫn đầu thị trường xe ô tô dưới 9 chỗ ngồi hiện nay khá cao. Với rào cản gia nhập thị trường cao cùng với vốn đầu tư lớn, điều này dẫn đến không có nhiều doanh nghiệp có đủ năng lực để cạnh tranh trên thị trường.

Đối lập với thị trường sản xuất xe ô tô dưới 9 chỗ ngồi, thị trường sản xuất xe khách đang chuyển dịch sang các doanh nghiệp trong nước, đây là sự tiến triển tốt trong ngành công nghiệp ô tô tại Việt Nam. Bằng chứng là trong giai đoạn 2017-2019, các doanh nghiệp có lượng tiêu thụ xe khách chủ yếu trên thị trường là: Công ty cổ phần Ô tô Trường Hải (Thaco), Công ty cổ phần ô tô Đô Thành (Dothanh), Tổng công ty cơ khí GTVT Sài Gòn (Samco), Công ty cổ phần Cơ khí - Xây dựng giao thông (Tracomeco), Công ty TNHH Daewoo Bus Việt Nam (Daewoo), Haeco và Tổng công ty công nghiệp ô tô Việt Nam (Vinamotor). Các doanh nghiệp tại Việt Nam đã vươn lên mạnh mẽ và trở thành những nhà sản xuất xe khách chủ lực trên thị trường. Trong 3 năm này, Thaco liên tục thống lĩnh thị trường với mức thị phần trên 40%, theo sau là Đô Thành với thị phần đạt trên 20%. Bên cạnh đó, Tracomeco và Haeco cũng là những doanh nghiệp nổi bật, có sự tăng trưởng nhanh chóng khi trở thành các doanh nghiệp đạt vị trí thứ 4 và 5 về thị phần trên thị trường vào năm 2019. Việc không có nhiều các doanh nghiệp góp mặt trong phân khúc dòng xe khách và thị phần tập trung chủ yếu vào một số doanh nghiệp đã khiến cho thị trường có mức độ tập trung khá cao, và khả năng các doanh nghiệp mới tham gia thị trường rất thấp, báo cáo nhìn nhận.

Riêng về thị trường sản xuất xe tải, Thaco là doanh nghiệp dẫn đầu tuyệt đối về thị phần tiêu thụ trong giai đoạn 2014 - 2016 và 2017 - 2019. Thống kê về sản lượng tiêu thụ của Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA) cho thấy, Thaco luôn có sản lượng tiêu thụ đối với dòng xe tải vượt trội so với các đối thủ cùng là thành viên trong hiệp hội, thị phần trong 3 năm từ 2014 đến 2016 luôn nắm trên 45%, trở thành doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh trên thị trường tại phân khúc này.

Tương tự như dòng xe khách, thị trường dòng xe tải hiện cũng đang có mức tập trung rất cao, đã hình thành nhóm các doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh.

Qua quá trình nghiên cứu, có thể thấy, đặc thù của thị trường ô tô tại Việt Nam là có rào cản gia nhập thị trường cao cùng với vốn đầu tư lớn, do đó không có nhiều doanh nghiệp có đủ năng lực để cạnh tranh trên thị trường này. Chính điều này đã làm cho mức độ tập trung trên thị trường cao. Với mức độ tập trung cao như hiện nay, rất dễ phát sinh các hành vi phản cạnh tranh làm ảnh hưởng tới thị trường. Đồng thời cũng đặt ra yêu cầu đối với cơ quan cạnh tranh cần có sự giám sát, đánh giá và xem xét kỹ lưỡng đối với các hành vi phản cạnh tranh có khả năng xảy ra trên thị trường này, báo cáo khuyến nghị.