Xuất khẩu sầu riêng giảm mạnh, mục tiêu kim ngạch 3,7 tỷ USD đứng trước thách thức lớn

Quang cảnh Hội thảo Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng

Thách thức lớn cho sầu riêng

Tại Hội thảo Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng diễn ra vào ngày 10/6, ông Vũ Duy Hải, Tổng Giám đốc Vinacam bày tỏ lo ngại về mục tiêu xuất khẩu sầu riêng đạt 3,7 tỷ USD vào năm 2025. Mục tiêu này đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng khi nhiều lô hàng sầu riêng của Việt Nam bị Trung Quốc trả về do phát hiện tồn dư cadimi và vàng O vượt ngưỡng cho phép.

Bà Nguyễn Thị Thành Thực - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ phần mềm Auto Agri cho rằng, việc kết quả xuất khẩu sầu riêng năm nay không đạt kỳ vọng là điều không bất ngờ. Với kinh nghiệm dày dặn trên nhiều thị trường, bà Thực nhấn mạnh rằng cadimi hay vàng O chỉ là một trong số hàng nghìn tiêu chí kỹ thuật mà các thị trường nhập khẩu sẽ đặt ra trong tương lai. Do đó, việc chuẩn bị trước là vô cùng cấp thiết.

Theo bà Thực, hai đơn vị chính nắm giữ công cụ kiểm soát trong việc cấp "visa" cho các lô hàng xuất khẩu là hải quan và bảo vệ thực vật. Đặc biệt, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật là đơn vị cấp Giấy kiểm dịch thực vật và quản lý các mã số vùng trồng. Tuy nhiên, hiện việc kiểm soát ủy quyền mã số vùng trồng còn lỏng lẻo, dẫn đến tình trạng sử dụng và bảo quản mã số chưa đúng quy định. Thậm chí, có hiện tượng sử dụng một mã vùng trồng cho nhiều địa điểm khác nhau, gây khó khăn trong việc kiểm soát chất lượng và nguồn gốc.

Theo số liệu từ Cục Hải quan, trong 4 tháng đầu năm 2025, tổng kim ngạch xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 183 triệu USD, giảm tới 61% so với cùng kỳ năm ngoái. Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là việc nhiều lô sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc bị phát hiện chứa dư lượng kim loại nặng cadimi vượt ngưỡng quy định. Vụ việc này không chỉ gây thiệt hại kinh tế trực tiếp, mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến uy tín và tương lai của trái sầu riêng Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Sự tích tụ kim loại nặng cadimi trong đất là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nhiễm độc. Đáng chú ý, việc lạm dụng phân bón hóa học, đặc biệt là các loại phân bón có gốc lân (như DAP) trong thời gian dài được xem là yếu tố chủ đạo góp phần vào vấn đề này. Điều này cho thấy quá trình canh tác đang chạy theo năng suất một cách thiếu kiểm soát đầu vào, vô tình đưa chất độc vào chuỗi sản xuất nông sản.

Ngoài cadimi, vấn đề tồn dư chất cấm vàng O - hóa chất nhuộm công nghiệp dùng để tạo màu vàng đẹp và thúc chín đều cho vỏ sầu riêng cũng đang bị phía Trung Quốc siết chặt kiểm tra.

Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, ngay từ tháng 3/2024, khi nhận được thông báo đầu tiên từ Trung Quốc về vấn đề cadimi, Cục đã tiến hành nhiều cuộc điều tra diện rộng và chuyên sâu. Kết quả cho thấy một số vùng canh tác sầu riêng có dư lượng cadimi cao.

Gần đây, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã công bố những nguyên nhân chính khiến đất nhiễm cadimi, bao gồm các yếu tố về thổ nhưỡng, đất cộng với nhiều vùng canh tác không được nghỉ ngơi, khiến đất nhiễm cadimi. Nguyên nhân chủ quan là do thói quen người dân sử dụng phân bón ở các vùng nhiều hơn khuyến cáo.

Cần giải pháp đồng bộ để phát triển bền vững

Để sầu riêng Việt Nam phát triển bền vững, ông Đặng Phúc Nguyên nhấn mạnh sự cần thiết của các giải pháp cấp bách nhằm lấy lại niềm tin từ người tiêu dùng. Theo ông Phúc Nguyên, điều kiện tiên quyết là phải thiết lập một hệ thống giám sát chất lượng toàn diện ngay từ gốc.

Cụ thể, cần tăng cường kiểm nghiệm chất lượng tại các cơ sở sản xuất sầu riêng và xây dựng các chương trình giám sát an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật chặt chẽ ngay tại vườn trồng và các cơ sở đóng gói.

Cần thắt chặt kiểm soát vùng trồng và chất lượng sầu riêng

Đặc biệt, cơ quan quản lý cần ban hành các quy định, chế tài đủ mạnh để xử lý các hành vi vi phạm về chất lượng, an toàn thực phẩm và gian lận thương mại. Về lâu dài, cần giải pháp gỡ khó cho sản xuất và xuất khẩu như quy hoạch vùng trồng tập trung và bền vững, siết chặt quản lý và cấp mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói; kiểm soát chặt chẽ vật tư đầu vào...

Ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng Giám đốc Công ty Công nghệ Nông nghiệp Enfarm chia sẻ về cách công nghệ đang cách mạng hóa ngành nông nghiệp, đặc biệt trong việc quản lý chất lượng đất và cảnh báo sớm rủi ro trước mùa thu hoạch. Theo ông Dũng, giải pháp này giúp nông dân nhanh chóng xác định các khu vực đất có nguy cơ cao, từ đó đưa ra biện pháp cải tạo phù hợp, đảm bảo chất lượng nông sản và nâng cao giá trị.

"Chúng ta đang phản ứng quá chậm. Nông sản mang lại hàng tỷ USD/ha, nhưng việc chi vài trăm nghìn đồng để xét nghiệm mẫu đất lại gặp khó khăn về kinh phí", ông Dũng cho biết.

Với công nghệ hiện tại, Enfarm đã ứng dụng dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI) để xác định sớm các rủi ro sinh học và đặc điểm đất đai. Điều này giúp giảm tới 70% số lượng mẫu xét nghiệm cần thiết, tiết kiệm đáng kể chi phí và tăng tốc độ xử lý. Enfarm cũng đã phát triển một nền tảng số giúp quy trình lấy mẫu, phân tích và trả kết quả diễn ra nhanh chóng, thay thế hoàn toàn phương pháp thủ công truyền thống.

Chúng tôi mong muốn phối hợp với các cơ quan để triển khai sâu rộng, vì công nghệ đã sẵn sàng, chỉ cần bắt tay là có thể triển khai ngay. Vấn đề không phải kỹ thuật, mà là pháp lý và cơ chế bảo vệ uy tín cho những người làm đúng. Còn ba tháng nữa là vụ sầu riêng quan trọng sẽ đến, gải pháp đã có, nền tảng đã có, chi phí xét nghiệm đã giảm. Nếu có sự phối hợp quyết liệt, chúng ta có thể cùng nhau thành công.

Enfarm mong muốn phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để triển khai rộng rãi giải pháp này. "Công nghệ đã sẵn sàng, chỉ cần bắt tay là có thể triển khai ngay. Vấn đề không nằm ở kỹ thuật, mà là khung pháp lý và cơ chế bảo vệ uy tín cho những người làm đúng. Với vụ sầu riêng quan trọng chỉ còn ba tháng nữa, Enfarm đã có giải pháp, có nền tảng và chi phí xét nghiệm đã giảm. Nếu có sự phối hợp quyết liệt, chúng ta có thể cùng nhau thành công", ông Dũng cho hay.