Bảo vệ môi trường là vấn đề văn hóa

Thanh niên dọn rác, bảo vệ môi trường

Đi nhiều vùng nông thôn hiện nay, điều mà mỗi ai cũng dễ nhận thấy là các công trình điện, đường, trường, trạm, trụ sở làm việc của xã, nhà văn hóa các thôn, xóm đều được xây dựng khang trang. Như vậy cùng với quá trình xây dựng nông thôn mới, sự cố gắng nỗ lực trong chính mỗi người dân, đã góp phần làm cho đời sống của người dân được nâng lên một cách rõ nét.

Nhưng nói theo kiến trúc sư (KTS) Ngô Doãn Đức, Phó chủ tịch Hội KTS Việt Nam, thì nông thôn mất nhiều thứ quá. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng, chỉ mang lại cái vẻ bề ngoài, thực ra bên trong mối quan hệ làng xã đang bị lỏng lẻo, việc xây dựng các thiết chế văn hóa thiếu thiết thực, chưa xây dựng được thói quen vứt rác, xử lý rác thải đúng nơi quy định.

KTS Ngô Doãn Đức nhấn mạnh: “Con người là thủ phạm và cũng là nạn nhân của ô nhiễm môi trường. Ở nông thôn, ô nhiễm nguồn nước thải, rác thải rất nghiêm trọng, nhưng dù biết vậy thì con người vẫn chưa học được cách là phải rốt ráo bảo vệ môi trường. Khi phát sinh ô nhiễm, con người vùng nông thôn đó không chỉ bị ảnh hưởng tới sức khỏe, tinh thần và cũng làm chậm sự phát triển văn hóa chung của nông thôn”.

Điều ông Đức nói cũng là nỗi trăn trở của nhiều chuyên gia văn hóa, môi trường. Qua tìm hiểu thực tế ở các địa phương như Hà Nội, Nam Định, Thái Bình, Thanh Hóa… nhiều xã đã đạt chuẩn nông thôn mới, nhưng còn nợ tiêu chí môi trường. Đó là tiêu chí được xác định là khó hoàn thành nhất.

Nhiều xã dù các cơ sở hạ tầng rất tốt, nhưng lại thiếu nhà máy xử lý rác thải, nước thải. Rác vẫn bị vứt bỏ bừa bãi. Hoặc nếu được thu gom thì cũng đưa về một khu vực tập kết rác hết sức sơ sài, rồi được đưa đi chôn lấp. Nhiều chuyên gia tỏ ra lo ngại, không làm cẩn thận thì khi đi xuống các xã nông thôn mới, đầu xã thì gặp nghĩa trang mà cuối xã thì gặp đống rác thải.

Hiện nay, vấn đề cốt lõi của ô nhiễm môi trường nông thôn là tình trạng nước thải sinh hoạt và chất thải rắn phát sinh ngày càng nhiều nhưng chưa được thu gom, xử lý triệt để gây ô nhiễm môi trường và mất mỹ quan.

Đối với nước thải sinh hoạt, mặc dù chưa có thống kê chính xác nhưng trung bình một năm khu vực nông thôn thải ra khoảng 2,21 triệu m3, trong khi đó lượng rác thải sinh hoạt được thải ra khoảng 6,64 triệu tấn.

Vậy nguyên nhân của vấn đề là đâu? Theo bà Nguyễn Hoàng Ánh, Phó cục trưởng Cục kiểm soát ô nhiễm (Tổng cục Môi trường), hoạt động sản xuất tại các làng nghề ở nông thôn là một trong các nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt là các loại hình có nguy cơ ô nhiễm cao như làng nghề tái chế, dệt nhuộm…

Trung bình mỗi ngày, hoạt động sản xuất tại các làng nghề thải ra từ 300 - 500 tấn bã, 15.000 m3 nước thải, hàng trăm tấn chất thải rắn chứa hóa chất. Chất thải của các làng nghề này chứa nhiều chất độc hại nhưng hầu như chưa được xử lý hoặc xử lý chưa triệt để đã đổ ra nguồn tiếp nhận gây ô nhiễm môi trường.

Qua tìm hiểu, hoạt động chăn nuôi tại các vùng nông thôn hiện nay đang gây ô nhiễm môi trường do lượng chất thải phát sinh lớn khoảng 36 triệu m3/năm nước tiểu vật nuôi và hàng chục triệu tấn nước thải sau tắm chải và rửa chuồng trại nữa, chứa nhiều thành phần ô nhiễm nhưng chưa được thu gom, xử lý triệt để.

Hiện nay, đa phần chất thải được xử lý bằng công nghệ biogas. Tuy nhiên, đây là công nghệ xử lý không triệt để, chất thải sau biogas chưa đảm bảo tiêu chuẩn về môi trường thải ra nguồn tiếp nhận vẫn gây ô nhiễm môi trường. Nước thải và bùn thải từ hoạt động nuôi trồng thủy sản chứa các thành phần độc hại gây ô nhiễm môi trường được thải ra môi trường thường xuyên hoặc định kỳ theo vụ sản xuất.

Chất thải rắn nông thôn hiện nay được xử lý theo hai hình thức chủ yếu là chôn lấp hoặc đốt. Tuy nhiên, cả hai biện pháp xử lý này đều đang bộc lộ hạn chế và chưa giải quyết được triệt để vấn đề nan giải trong công tác xử lý chất thải rắn sinh hoạt nông thôn.

Việc chôn lấp tại nhiều thôn, xã hầu như là tự phát và lộ thiên, gây ra nhiều vấn đề về môi trường. Các bãi rác tập trung, có quy hoạch thì luôn trong tình trạng quá tải và không đảm bảo các yêu cầu về bảo vệ môi trường. Nhiều tỉnh như Nam Định, Thái Bình, Bắc Giang, Vĩnh Phúc đã chủ động đầu tư các lò đốt rác thải cỡ nhỏ nhưng không hiệu quả.

Có thể thấy, người dân rất thiếu ý thức trong bảo vệ môi trường sống. Bạ chỗ nào cũng bỏ rác. Thậm chí ở nhiều khu vực làng nghề, người dân mang rác thải vứt trộm sang làng khác, để khỏi mất tiền xử lý tại khu tập trung. Phía chính quyền, các cơ quan chức năng cũng thiếu đầu tư cho vấn đề cải thiện, khắc phục môi trường ô nhiễm.

Xây dựng, bảo vệ môi trường nông thôn, chính là bảo vệ những con người đang sinh sống, gắn bó và làm giàu có thêm đời sống văn hóa, tinh thần, kinh tế của chính các vùng nông thôn ấy. Do đó, theo giáo sư Phạm Ngọc Đăng, Phó chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, xây dựng nề nếp văn hóa nông thôn, trong đó có văn hóa bảo vệ môi trường cần phải được làm cấp thiết.

Bởi vấn đề phát triển, bảo tồn các giá trị văn hóa trong dân gian là công việc lớn lao, cần làm từng bước, triển khai từng khía cạnh, trong đó có khía cạnh tuyên truyền việc xử lý rác, nước thải ngay từ trong mỗi gia đình, mỗi cá nhân.

Theo đó, trong tuyên truyền cần sử dụng nhiều hình thức “mềm” hơn, là áp dụng các loại hình văn hóa khác như thơ ca, tranh, âm nhạc, hài kịch… để người dân dễ tiếp cận, dễ hiểu và xắn tay hành động. Khi đã xử lý tốt vấn đề nước thải, rác thải thì trước hết môi trường vùng quê đó trở nên trong lành, giao thông sạch sẽ, tiện lợi hơn, đồng thời con người cũng sảng khoái, dễ chịu, sẽ sinh sôi thêm các giá trị vật chất, tinh thần khác.

Xác định được điều đó, nên ở các địa phương, trong phát triển du lịch, văn hóa, đã lồng ghép các chương trình bảo vệ môi trường. Như diễn kịch, đọc thơ, vẽ tranh đả kích, phát động các phong trào toàn dân xây dựng đời sống văn hóa, các chiến dịch trồng cây xanh, thu gom rác thải.

Bởi xét đến cùng, bảo vệ môi trường chính là bảo vệ bầu không khí, văn hóa chung và có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống hàng ngày của mỗi người dân. Bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của con người. Nếu không làm tốt công tác bảo vệ môi trường, xử lý tốt rác thải, thì làm sao đời sống được nâng lên, phát triển một cách trọn vẹn.