Đừng là tiền lệ xấu

TS. Nguyễn Đức Kiên

“Đây là xu hướng đáng lo ngại”, TS. Nguyễn Đức Kiên, Phó chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội trao đổi với Thời báo Ngân hàng. Bởi theo ông, điều này đi ngược với mô hình phát triển kinh tế theo hướng hiện đại mà Nhà nước đang cam kết xây dựng.

Tại sao ông lại cho rằng việc cơ quan quản lý vốn nhà nước quay lại kiểm soát nhân sự chủ chốt trong DN là đi ngược với mô hình quản trị hiện đại?

Phải nói rất thẳng rằng nếu làm như thế là chúng ta đang dùng công chức nhà nước thay thế CEO. Với những trường hợp DN mà chúng ta thấy thời gian qua như Vinamilk, Dược Hậu Giang… bản thân họ tự vận động cạnh tranh phát triển, đi lên bằng công nghệ, quản trị, do thị trường điều tiết… Công tác nhân sự cũng được gây dựng từ lâu để quản trị, kế thừa phát triển DN. Vậy thì khi nhân sự của nhà nước là một công chức “mẫn cán” đưa vào chính là đã phá vỡ yếu tố làm nên nền tảng phát triển của DN.

Chúng ta thấy, một trong những nguyên tắc của thị trường là DN phải đáp ứng được yêu cầu của công nghệ, có thị trường riêng bền vững, có nguồn tài chính ổn định, cuối cùng là một đội ngũ quản trị DN phù hợp với chiến lược sản xuất kinh doanh. Như vậy, công tác nhân sự là do kết quả sản xuất kinh doanh yêu cầu và kết quả đó là do thị trường trả lời, chứ không phải từ ý muốn chủ quan của người quản lý vốn.

Ở các quốc gia tiên tiến, một người có thể không có đồng vốn nào tại DN nhưng vẫn được thuê làm chủ tịch HĐQT, vì người đó có kinh nghiệp quản trị DN, biết phải tổ chức bộ máy sản xuất kinh doanh như thế nào để đạt lợi nhuận cao nhất. Chúng ta phải xác định rằng, quản trị DN là một nghề, chứ không phải dùng vị thế nhiều vốn can thiệp về nhân sự.

Nhìn một cách tổng thể, theo ông xu hướng này có gây ra rủi ro đối với môi trường đầu tư hay không, nhất là trong bối cảnh hội nhập hiện nay?

Rõ ràng là có. Nhiều trường hợp DN có tỷ lệ nắm giữ vốn của NĐT nước ngoài là tương đối lớn, có mong muốn hợp tác lâu dài, đã có tham gia hỗ trợ DN trong công tác quản trị, xây dựng chiến lược. Giờ đây, khi họ trông chờ sự thoái vốn của Nhà nước như cam kết, thì Nhà nước quay lại kiểm soát. Đối với môi trường kinh doanh thì đó là tiền lệ rất xấu.

Chúng ta thử tưởng tượng, một ông chủ DN khi tiến hành cổ phần hóa, hứa với những người góp vốn và cùng làm là sau một thời gian sẽ tiếp tục thoái vốn, nhưng sau đó tự quyết định theo hướng khác. Vậy thử hỏi, một thời gian sau khi lập thêm DN khác liệu có mời được NĐT khác làm cùng không? Đó là chúng ta nói với tư cách một chủ DN.

Còn với tư cách một ông chủ lớn - đại diện vốn Nhà nước, nếu không thực hiện các cam kết, đầu tiên là cam kết chính trị rồi đến cam kết kinh tế đã được phê duyệt trong quá trình cổ phần hóa, thì thử hỏi các NĐT trong nước và quốc tế sẽ đánh giá độ trung thực, tin cậy của ông chủ đó như thế nào?

Và nếu chúng ta nhìn thấy rằng trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội thì vốn Nhà nước chỉ chiếm khoảng 38% trong 5 năm qua. Với lối hành xử như vậy, liệu còn huy động được 62% vốn của các thành phần khác vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội hay không? Liệu chúng ta có chuyển đổi được mô hình phát triển kinh tế theo hướng hiện đại, có chiều sâu được hay không?…

Phải chăng, trường hợp như thế này cảnh báo câu chuyện cổ phần hóa từ mong muốn tốt đẹp đang bị “lách” thành xu hướng bất cập và gây rủi ro ngược trở lại với công tác cổ phần hóa DNNN hiện nay?

Hệ quả đó là có và là một trong những nguyên nhân quan trọng lý giải tại sao công tác cổ phần hóa của chúng ta lại khó khăn đến như vậy. Trong 3 đột phá trọng tâm mà Đại hội Đảng lần thứ XI đề ra cho nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 2011-2015 là tái cơ cấu nền kinh tế, 1 trong 3 trọng tâm là tái cơ cấu DNNN, thì kết quả hiện nay rất hạn chế.

Cách cơ quan quản lý vốn nhà nước quay trở lại kiểm soát như vậy liệu có đi ngược với, mô hình tổ chức nhà nước hiện đại mà chúng ta đang xây dựng? Khi mà hiệu quả nhất là nhà nước ít can thiệp hành chính vào thị trường.

Chúng ta thấy kinh nghiệm của 30 năm đổi mới đất nước đã chỉ rõ, quá trình đổi mới đất nước theo xu thế nhà nước chỉ làm những gì mà các thành phần kinh tế khác không làm và chúng ta đã thành công. Qua rồi thời kỳ trước năm 1986, cái gì Nhà nước cũng phải lo...

Vậy theo ông, người nắm giữ vốn nhà nước tại DN chỉ nên làm gì?

Nên xem xét lại vai trò của cơ quan đại diện vốn nhà nước ở các DN. Theo tôi, nó không còn phù hợp với mục tiêu và tôn chỉ mục đích hoạt động của Nhà nước. Cơ quan đó phải tập trung vào phân tích hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của DN và tôn trọng quy luật của thị trường, tôn trọng quyết định của người làm quản trị. Bản thân cơ quan đó chỉ tập trung phân tích hiệu quả hoạt động để tham mưu cho Chính phủ khi nào thì thoái hết vốn, khi nào đầu tư thêm hay thậm chí là thành lập mới DN.

Về bản chất, nó như ban kiểm soát của ban kiểm soát, chỉ để đảm bảo hiệu quả đồng vốn của Nhà nước và không can thiệp vào công việc cụ thể của người quản trị. Còn nếu các cơ quan quản lý nhà nước chỉ tập trung vào cử người xuống quản lý trực tiếp thì không khác lối quản lý trước đây, không phù hợp với tinh thần đổi mới.

Xin cảm ơn ông!