Kém liêm chính DN khó bay xa

Ảnh minh họa

Sự minh bạch, thiếu vắng nhiều năm nay trong môi trường kinh doanh, theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, chính là một trong những nguyên nhân sâu xa khiến khối DN trong nước cứ mãi chậm lớn, thậm chí còn thu nhỏ lại.

Phát biểu tại buổi công bố báo cáo khảo sát “Hiện trạng thực hành liêm chính trong kinh doanh và nhu cầu hỗ trợ xây dựng năng lực của DN”, do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 29/12, bà Lan khẳng định minh bạch và liêm chính là điều vô cùng quan trọng, thậm chí quyết định tới sự tồn tại của DN.

Môi trường kinh doanh xuống cấp vì tham nhũng

Minh chứng cho sự vắng bóng của tính minh bạch, bà Lan dẫn ra 2 con số đáng báo động. Thứ nhất, mức chi trả cho thuế và phí ở Việt Nam hiện nay đang chiếm tới 40,8% trong tổng lợi nhuận của DN. Hệ thống thuế và phí nặng nề, không được kiểm soát tốt, đã trở thành gánh nặng quá lớn.

Thứ hai, cứ 1 đồng lợi nhuận làm ra thì DN phải đóng tới 0,72-1,02 đồng cho bôi trơn. Với chi phí ngầm ăn mòn cả lợi nhuận như vậy, DN không thể phát triển, đồng thời cũng không thể khởi động được tinh thần kinh doanh của người Việt.

Tham nhũng đã làm cho môi trường kinh doanh xuống cấp. Điều này thể hiện rõ ở xu hướng chuyển dịch tiêu cực dưới mọi góc độ của DN, theo phân thích của bà Lan. Xét theo tiêu chí lao động, trong giai đoạn 2002-2013, tỷ lệ DN quy mô nhỏ và siêu nhỏ tăng từ 90% lên 95,9%; trong đó riêng DN siêu nhỏ tăng từ 53,1% lên 70%.

Theo tiêu chí vốn, tỷ lệ DN quy mô nhỏ giảm từ 89,7% xuống 77,2%, và dịch chuyển bớt sang số quy mô siêu nhỏ. Hiệu suất sinh lợi trên tài sản (ROA) chung của các DN có lãi, giai đoạn 2002-2013, giảm từ 6,4% xuống 3,4%. Riêng ROA của DN tư nhân giảm từ 6,6% xuống 3,2%.

Biểu hiện nghiêm trọng hơn là tính phi chính thức của khu vực tư nhân không có chiều hướng cải thiện. Khu vực hộ kinh doanh cá thể năm 2012 tăng trên 23% về số lượng hộ so với năm 2007. Có tới 1,25 triệu hộ có đăng ký kinh doanh/có mã số thuế, chiếm 27%. Trên thực tế các hộ kinh doanh cá thể này hoạt động gần như DN, tuy quy mô nhỏ, song họ nhất định không chịu nhảy sang khu vực chính thức.

“Năm 2007, sau khi gia nhập WTO, chúng tôi kỳ vọng Việt Nam sẽ phát triển khu vực tư nhân chính thức nhiều hơn, nhưng rất tiếc xu hướng đó không xảy ra. Ở khu vực phi chính thức, rõ ràng các hộ kinh doanh này gặp nhiều hạn chế trong việc tiếp cận các nguồn lực, tăng năng suất lao động, năng lực cạnh tranh và khả năng lớn lên… nhưng họ vẫn không muốn vào chính thức. Ở đây có nhiều vấn đề cần phải xem xét”, bà Lan cho biết.

Bên cạnh đó, chỉ số khởi sự kinh doanh của Việt Nam đang thuộc hàng thấp nhất khu vực. Theo khảo sát chỉ số kinh doanh toàn cầu năm 2013, tỷ lệ người trưởng thành ở Việt Nam có ý định khởi sự kinh doanh trong 3 năm tiếp theo chỉ là 24,1%, trong khi bình quân các nước Đông Nam Á lên tới 45%.

DN ngán nhưng ngại đụng chạm

Thực trạng nói trên có lẽ chưa đủ để đánh động vào nhận thức của DN về tầm quan trọng của tính liêm chính trong kinh doanh. Bởi theo ông Nguyễn Quang Vinh, Ủy viên Ban Thường trực, Phó Tổng Thư ký VCCI, không có nhiều DN nhìn nhận được về mối nguy hại lâu dài của việc đánh mất sự liêm chính.

Ông nhấn mạnh, hệ quả của điều này chính là các nguyên tắc vận hành của nền kinh tế bị phá vỡ và dần hình thành những thói quen kinh doanh bất chính, làm suy yếu năng lực cạnh tranh của các DN và của chính nền kinh tế. Đáng ngại hơn là tự gạt mình ra khỏi xu thế tất yếu của các luật chơi trên thị trường khu vực và quốc tế, nhất là khi Việt Nam đang đứng trước một cấp độ mới của hội nhập.

Bà Trần Thị Kim Thu, chuyên gia thống kê đến từ Công ty Tư vấn Quản lý OCD dẫn khảo sát của đơn vị này về thực hành liêm chính trong kinh doanh cho hay, 55% DN nhận thức đầy đủ và hiểu đúng về liêm chính trong kinh doanh, và họ đồng ý cho rằng liêm chính phải gắn liền với các nguyên tắc, chuẩn mực về đạo đức và quy phạm pháp luật tạo ra rào cản đối với nạn tham nhũng, hối lộ. Đối với khái niệm về minh bạch và bộ quy tắc ứng xử trong kinh doanh, hầu hết các DN đều hiểu khá đầy đủ và không có sự khác nhau chiếm từ 92,78% - 93,82%.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nằm ở tình hình thực hiện, triển khai các chính sách về liêm chính trong DN khi chỉ có 29% DN cho biết họ đã triển khai chính sách về liêm chính.

Khảo sát sâu hơn, một số DN cho biết họ chưa thực hiện triển khai chương trình liêm chính tổng thể trong DN, mà chỉ triển khai các chính sách và quy định trong nội bộ DN như kiểm soát chi tiêu, giới hạn chi tiêu và yêu cầu tài liệu hóa, thực hiện cơ chế báo cáo. So sánh với khối DN FDI, có thể thấy DN trong nước khá lép vế trong cả nhận thức và thực hành tính liêm chính trong hoạt động kinh doanh.

Song kết quả khảo sát cũng cho thấy một điều nghịch lý, khối DN tư nhân bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi tham nhũng lại chưa có ý thức về việc phải chống tham nhũng, tăng cường minh bạch, liêm chính. Điều này thể hiện ở con số 38% DN tư nhân trong nước cho biết có nhu cầu tham gia đào tạo kinh doanh liêm chính, minh bạch. Trong khi đó, khối DN nước ngoài dù đã thực hiện khá tốt vấn đề này, thì vẫn có tới 69% số DN được khảo sát cho biết vẫn có nhu cầu.

Ông Nguyễn Quang Vinh cho biết, nhiều DN băn khoăn nếu tham gia phòng chống tham nhũng rồi bị cắt điện, nước, rồi gây khó khăn trong việc thông quan thì biết làm sao? Có những DN lại nói, họ chủ yếu tập trung sản xuất, làm ra lợi nhuận, làm sao chống tham nhũng được...

Do đó theo ông Vinh, khó khăn nhất là thuyết phục DN tham gia và ý thức về vai trò của mình trong phòng chống tham nhũng, để DN không tiếp tay cho tham nhũng. “Từng DN phát triển trên nền tảng trung thực và chính trực sẽ tạo nên quốc gia phát triển mạnh mẽ”, ông quả quyết.

Theo kết quả khảo sát, ngân hàng là lĩnh vực áp dụng các biện pháp thực hành liêm chính, minh bạch với tỉ lệ cao nhất. Hầu hết các biện pháp kiểm soát gian lận nội bộ đều có tỉ lệ áp dụng trên 80%. Bên cạnh đó, ngân hàng cùng với lĩnh vực công nghệ lắp ráp, da giày là những ngành có tỷ lệ sẵn sàng tham gia đào tạo kinh doanh liêm chính, minh bạch cao nhất.