Tham nhũng: DN kêu nhiều nhưng vẫn tiếp tay

Tham nhũng - vì sao có?

Bản nghiên cứu do Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển (Depocen) thực hiện dưới sự ủy quyền của Văn phòng DN vì sự phát triển bền vững VCCI. Mặc dù Chính phủ đã tỏ thái độ rất kiên quyết với tham nhũng, nhưng một thực tế hiện hữu là tham nhũng đã được nhìn nhận một cách công khai và rộng rãi dưới nhiều dạng thức khác nhau và đã trở nên "trầm trọng". Đã 7 năm liền, suốt từ năm 2005 đến 2011, Việt Nam vẫn đứng trong top cuối Bảng xếp hạng chỉ số cảm nhận tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế (TI).

Tham nhũng làm méo mó môi trường kinh doanh, gây nhiều tổn phí cho DN. (Ảnh: St)

Theo báo cáo nghiên cứu, chỉ 9% số DN được khảo sát cho biết không chi các khoản không chính thức, trong khi có tới 40% cho biết khoản chi phí không chính thức chiếm khoảng 1% tổng chi phí hàng năm của DN; 13% DN khác cho biết khoản chi này phải hơn 5% tổng chi phí. Các khoản chi phí không chính thức hoặc chi trực tiếp hoặc gián tiếp dưới dạng chi phí bồi dưỡng, lót tay, phong bì, cảm ơn cho từng vụ việc hoặc quà biếu, quà tặng, tạo mối quan hệ thân quen… 39% DN được hỏi cho biết, "phải có mối quan hệ quen biết mới được giao đất, cấp đất" do thủ tục để được cơ quan Nhà nước giao đất, cho thuê đất rất phức tạp. Và có tới 86,8% DN cho biết, lòng cảm kích biết ơn, khi nhận được đất được bày tỏ bằng biếu tiền; 48,8% DN bày tỏ bằng mời tiệc và 30,4% DN cho biết là biếu quà.

Nguyên nhân do đâu?

75% DN cho biết, do luật pháp nhiều kẽ hở và việc thực thi luật pháp của các cơ quan Nhà nước chưa tốt đã tạo cơ hội cho tham nhũng. 70% DN cho rằng, do thu nhập chính thức thấp hơn thu nhập phi chính thức. Cơ chế chưa minh bạch… Nghiên cứu kết luận.

DN cũng tham nhũng

"Tham nhũng không chỉ có trong mối quan hệ giữa DN với khu vực Nhà nước mà giữa các DN với nhau cũng có tham nhũng", TS.Nguyễn Ngọc Anh - Giám đốc Depocen cho biết. Những hoạt động dễ xảy ra tham nhũng giữa DN-DN là trong đàm phán hợp đồng, giao dịch đất đai, đấu thầu… Theo đó, trong các hoạt động này, DN vẫn phải có những khoản "lại quả" cho đối tác. Phần lớn DN được hỏi cho biết các khoản này khoảng dưới 5% tổng giá trị hợp đồng, một số trường hợp khác phần "lại quả" hơn 10% hợp đồng. Ngay trong việc tưởng như đơn giản, ít phức tạp và dễ thỏa thuận nhất là việc thuê nhà, thuê mặt bằng… nhưng DN đi thuê cũng chi khoản không chính thức cho nhân viên đàm phán, cho người đại diện bên cho thuê…

Mặc dù việc cảm ơn hay có những chính sách ưu đãi đặc biệt cho đại diện DN đối tác không phải là hành vi hối lộ hay tham nhũng nhưng nó là bước đệm cho mối quan hệ phức tạp. Bên cạnh đó, các hành động như được mời đi du lịch hay nhận là người nhà khi tuyển người vào cơ quan làm việc… cũng được nghiên cứu của Depocen xếp vào một dạng của tham nhũng và cách này đang ngày càng phổ biến. "Khi mà có khả năng tư lợi thì hầu như những người có cơ hội đều không bỏ qua", TS. Nguyễn Ngọc Anh nhận xét.

Tham nhũng đã thành thông lệ

"Điều đáng buồn và lo ngại là ở Việt Nam tham nhũng đã được coi là theo thông lệ. Nhiều DN cho rằng, việc biếu quà có phong bì cho cán bộ cơ quan Nhà nước hay đối tác kinh doanh được coi như là "thủ tục mặc định", ông Conrad Ferdinand Zellmann - Phó giám đốc Tổ chức Hướng tới minh bạch phát biểu. Ông Conrad e ngại cho niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài khi tham nhũng và chi phí không chính thức cứ kéo dài. Ông lưu ý thêm chi tiết chỉ có 20% DN Việt Nam tin tưởng rằng với việc đẩy mạnh công tác phòng chống tham nhũng ở Việt Nam, tham nhũng sẽ giảm.

Dù trình bày những kết quả đáng kể trong công tác phòng chống tham nhũng, nhưng ông Ngô Mạnh Hùng - Cục phó Cục Phòng chống tham nhũng (Thanh tra Chính phủ) cũng thừa nhận là "chưa được như mong muốn và tham nhũng không lộ liễu như trước nhưng tinh vi hơn". Ông Hùng kêu gọi "công tác phòng chống tham nhũng chỉ thành công khi phát huy mạnh mẽ vai trò, trách nhiệm của cả hệ thống chính trị với sự đồng hành của toàn xã hội và DN". Depocen thì khuyến nghị: một chiến lược quan trọng để hạn chế các hành vi tham nhũng là phải giảm các thu nhập bất hợp pháp, hạn chế cá nhân lợi dụng chức quyền để tư lợi. Nếu không còn cơ chế xin - cho sẽ ít có động cơ thực hiện các hành vi tham nhũng. Depocen cho rằng phải sớm khắc phục tình trạng đạo đức đang xuống cấp ở một bộ phận cán bộ, công chức song song với việc cần xóa bỏ suy nghĩ và cách ứng xử kiểu "đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn" đang được cho là cách ứng xử hợp thời của một số DN.

Lương Linh