Chính quyền hai cấp trong phòng chống thiên tai: Cấp xã có vai trò đặc biệt quan trọng

Quang cảnh diễn đàn

Ngày 12/8/2025, tại Ninh Bình, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình tổ chức Diễn đàn “Phòng, chống thiên tai và Cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền hai cấp”.

Theo ông Cao Đức Phát - nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Đặc biệt, những tháng cuối năm là giai đoạn cao điểm của bão, lũ, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ mọi cấp.

Ông Nguyễn Xuân Tùng - Phó trưởng phòng Phòng Ứng phó và Khắc khục hậu quả thiên tai, Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai cho biết, trong 10 năm qua, thiên tai đã gây ra cái chết của khoảng 240 người và thiệt hại kinh tế gần 30.000 tỷ đồng mỗi năm. Cơn bão Yagi lịch sử năm 2024 đã để lại hậu quả nặng nề chưa từng có với 345 người chết và mất tích, cùng hơn 84.500 tỷ đồng thiệt hại kinh tế. Những con số này cho thấy, công tác phòng chống thiên tai không thể chậm trễ, đặc biệt trong bối cảnh mô hình chính quyền hai cấp đang vận hành.

Theo ông Tùng, chính quyền cấp xã được trao thêm nhiều thẩm quyền quan trọng, trở thành "hạt nhân" trong việc ứng phó với thiên tai. Cụ thể, UBND cấp xã giờ đây có quyền chủ động xây dựng, tu bổ công trình phòng chống, tiếp nhận và phân bổ nguồn lực cứu trợ, và thẩm định hỗ trợ khắc phục sản xuất nông nghiệp.

Cùng với đó, cơ cấu tổ chức cũng được sắp xếp lại. Các Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn đã được hợp nhất thành Ban Chỉ huy phòng thủ dân sự các cấp. Theo ông Tùng, những thay đổi này nhằm rút ngắn thời gian phản ứng, nâng cao tính chủ động và hiệu quả ứng phó trước những rủi ro khó lường.

Mô hình chính quyền hai cấp được kỳ vọng sẽ tăng tính chủ động, rút ngắn thời gian phản ứng. Tuy nhiên, ông Bùi Xuân Diệu - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Ninh Bình cho hay, công tác phòng chống thiên tai tại nhiều địa phương đang đối mặt với những thách thức đáng kể, đặc biệt sau khi thực hiện mô hình chính quyền hai cấp.

Theo ông Diệu, việc phân công nhiệm vụ sau sáp nhập còn nhiều chồng chéo, cán bộ cấp xã thiếu kinh nghiệm và không chuyên trách phòng chống thiên tai. Các Ban Chỉ huy Quân sự xã chưa có cơ chế phối hợp rõ ràng khi xảy ra sự cố liên xã, liên khu vực.

Một số địa phương chưa chuẩn bị đầy đủ vật tư, phương tiện, nhu yếu phẩm theo phương châm “4 tại chỗ”. Các phương án phòng chống thiên tai còn chung chung, thiếu tính khả thi. Lực lượng xung kích tại chỗ chưa được tập huấn thường xuyên, thiếu công cụ hỗ trợ. Hạ tầng dân sinh và công trình phòng chống thiên tai còn yếu kém. Bên cạnh đó, việc sáp nhập làm tăng số lượng xã, khiến công tác tổng hợp báo cáo mất nhiều thời gian, khó đảm bảo tính kịp thời.

Ông Đinh Thành Nam - Phó Chủ tịch UBND xã Gia Phong (tỉnh Ninh Bình) cho biết, một số cán bộ, công chức mới tiếp cận công tác phòng, chống thiên tai nên thiếu kinh nghiệm chuyên môn; nguồn lực tài chính, phương tiện và trang thiết bị còn thiếu; hệ thống quan trắc, dự báo thời tiết chưa đáp ứng yêu cầu.

Trong bối cảnh thiên tai ngày càng diễn biến phức tạp, khốc liệt, gây nhiều thiệt hại về người và tài sản, công tác phòng chống thiên tai đang đứng trước những thách thức lớn. Ông Bùi Xuân Diệu đề xuất kiện toàn các ban chỉ huy, quỹ phòng thủ dân sự, đồng thời xây dựng kế hoạch ứng phó sát thực tế. Việc tổ chức tập huấn, diễn tập và chuẩn bị đầy đủ phương châm “4 tại chỗ” (chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, vật tư tại chỗ, hậu cần tại chỗ) cùng với ứng dụng khoa học kỹ thuật là những giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành.

Đồng tình với quan điểm này, ông Đinh Thành Nam nhấn mạnh sự cần thiết của việc phân cấp, phân quyền và phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các cấp chính quyền. Ngoài ra, việc bổ sung cán bộ kỹ thuật có trình độ cao, đầu tư nâng cấp hệ thống quan trắc, dự báo, và chuẩn bị đầy đủ vật tư, thiết bị cũng là những yếu tố quan trọng để đảm bảo sự chủ động ứng phó tại cơ sở.

Ông Nguyễn Xuân Hiển, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia (Cục Khí tượng Thủy văn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, Việt Nam liên tục hứng chịu các sự cố sạt lở đất, lũ quét nghiêm trọng. Để khắc phục, ông Hiển kiến nghị tăng cường truyền thông cảnh báo, phối hợp chặt chẽ giữa trung ương và địa phương, đồng thời xây dựng các quy trình ứng phó cụ thể theo từng cấp độ cảnh báo.

Giải pháp mang tính đột phá được đề xuất là nâng cấp hệ thống cảnh báo bằng cách cải tiến công nghệ, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và tích hợp thêm nhiều nguồn dữ liệu. Đặc biệt, việc điều tra và cập nhật chi tiết hơn về các khu vực có nguy cơ cao là rất cần thiết.

Có cùng quan điểm, ông Bùi Quang Huy, Phó Giám đốc Trung tâm Chính sách và Kỹ thuật phòng chống thiên tai, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đồng bộ dữ liệu từ trung ương đến địa phương. Giải pháp cụ thể là mô hình kết hợp hệ thống VNDMS (giám sát thiên tai cấp quốc gia) và PDMS (giám sát, cảnh báo, ứng phó thiên tai cấp tỉnh/xã), tạo nên một mạng lưới thông tin thông suốt, giúp truyền tải và xử lý thông tin hai chiều hiệu quả giữa cấp chỉ huy và cộng đồng.

Trong bối cảnh sáp nhập xã làm tăng quy mô diện tích và dân số, Trung tướng Lê Phúc Nguyên - Phó Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ cộng đồng phòng tránh thiên tai cho rằng, lực lượng xung kích cấp xã có vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là lực lượng nòng cốt, chịu trách nhiệm nhận lệnh, truyền tin, và ứng phó trực tiếp tại hiện trường.

Trung tướng Lê Phúc Nguyên đề xuất Chính phủ cần sớm ban hành hướng dẫn, quy định cụ thể về tổ chức, huấn luyện và trang bị đầy đủ cho lực lượng này, đặc biệt ở các vùng trọng điểm thiên tai. Việc có chính sách đãi ngộ phù hợp cũng sẽ giúp các thành viên gắn bó và sẵn sàng làm nhiệm vụ.

"Thành công hay thất bại trong công tác phòng chống thiên tai, đặc biệt tại mô hình chính quyền 2 cấp, phụ thuộc rất lớn vào việc tổ chức tốt lực lượng xung kích cấp xã", ông Lê Phúc Nguyên chia sẻ.