Công khai, minh bạch thông tin: Chìa khóa đảm bảo công bằng, chống tham nhũng, đầu cơ

Việc công khai thông tin kế hoạch sử dụng đất và bảng giá đất trên cổng thông tin điện tử của chính quyền cấp tỉnh và cấp huyện chậm cải thiện; Tỷ lệ cơ quan nhà nước cấp huyện không phản hồi yêu cầu cung cấp thông tin của công dân vẫn ở mức cao. Đó là kết quả báo cáo “Đánh giá vòng 2 việc công khai thông tin kế hoạch sử dụng đất (KHSDĐ) cấp huyện và bảng giá đất cấp tỉnh trên môi trường điện tử năm 2022” của Trung tâm Thúc đẩy giáo dục và Nâng cao năng lực phụ nữ (CEPEW) phối hợp cùng Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) công bố tại tọa đàm cùng tên tổ chức ngày 9/3.

Nơi nào thông tin đất đai được chia sẻ công khai, minh bạch nơi đó kiểm soát tốt hơn nguy cơ tham nhũng liên quan đến đất đai, giảm thiểu những bức xúc liên quan đến đất đai

Pháp luật về đất đai và tiếp cận thông tin của Việt Nam đã quy định cụ thể trách nhiệm, quy trình, hình thức và thời hạn công khai thông tin bảng giá đất cấp tỉnh, quy hoạch sử dụng đất cấp huyện và KHSDĐ cấp huyện cũng như cung cấp những nội dung thông tin này theo yêu cầu của người dân. Tuy nhiên kết quả nghiên cứu vòng 2 thông qua việc rà soát cổng thông tin điện tử chính thức của 63 tỉnh, thành phố và 705 quận, huyện, thị xã trên toàn quốc cho thấy nhiều địa phương vẫn chưa chấp hành đầy đủ.

Khảo sát cho thấy tính đến ngày 6/10/2022, có 41/63 tỉnh thành phố trực thuộc trung ương (chiếm 65%) đã đăng tải công khai bảng giá đất trên cổng thông tin điện tử của địa phương, tăng 22,2% so với kết quả rà soát năm 2021. Chỉ có 55,2% UBND cấp huyện thực hiện công khai KHSDĐ trên cổng thông tin điện tử cấp huyện. Trong đó có 19 đơn vị công khai KHSDĐ cấp huyện năm 2022 ban hành KHSDĐ đúng thời hạn (chiếm 4,9%).

Công khai thông tin quy hoạch sử dụng đất cấp huyện là nội dung mới được đánh giá vào năm 2022. Kết quả cho thấy có gần 49% (tương đương 345 UBND cấp huyện) đã thực hiện công khai quy hoạch sử dụng đất cấp huyện thời kỳ 2021-2030, song chỉ có 171 cơ quan (chiếm 49,6%) đăng tải đầy đủ 03 văn bản bao gồm quyết định phê duyệt, báo cáo thuyết minh tổng hợp và bản đồ quy hoạch sử dụng đất. Kết quả ghi nhận chỉ có 53/705 UBND cấp huyện đáp ứng cả 05 tiêu chí đề ra bao gồm công khai thông tin, khả năng tìm kiếm, tính kịp thời, tính đầy đủ và khả năng sử dụng.

Đáng nói là tỉ lệ cơ quan nhà nước cấp huyện không phản hồi yêu cầu cung cấp thông tin của công dân vẫn ở mức cao. Kết quả thử nghiệm gửi thư yêu cầu cung cấp thông tin KHSDĐ cấp huyện năm 2022 của nhóm nghiên cứu tới 561 UBND cấp huyện cho thấy: 415 cơ quan (tương đương 74%) không phản hồi yêu cầu cung cấp thông tin. Kết quả khảo sát thường niên qua Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) từ năm 2011 đến 2021 cho thấy, dưới 20% số người được hỏi trên toàn quốc biết đến KHSDĐ ở địa phương, và dưới 40% biết đến bảng giá đất chính thức do chính quyền cấp tỉnh ban hành.

ThS. Hoàng Thị Vân Anh, nguyên Vụ trưởng Vụ Chính sách và Pháp chế (Bộ Tài nguyên và Môi trường) chỉ ra nguyên nhân của tình trạng trên là do nhận thức về vai trò vị trí việc công khai thông tin đất đai của cán bộ và chính quyền địa phương còn có nơi, có lúc chưa tốt; Chế tài xử lý chưa trực diện, tính răn đe không cao nên làm không đúng không bị xử lý hoặc chậm xử lý. Bên cạnh đó là pháp luật chưa có quy định rõ ràng, đầy đủ, công khai thông tin dẫn đến các đơn vị công bố không đầy đủ, chuẩn chỉnh. Vì vậy Luật Đất đai đang sửa đổi phải xử lý được những vấn đề này. Bà Vân Anh cũng đề xuất giữ nguyên quy định về thời điểm công khai thông tin đất đai (là 15 ngày) như quy định hiện hành (Luật Đất đai 2013) thay vì 30 ngày như trong Dự thảo Luật Đất đai sửa đổi

Bà Ramla Khalidi, đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam, phân tích việc chia sẻ thông tin không công bằng cho các nhóm đối tượng về KHSDĐ và bảng giá đất là một trong những nguyên nhân dẫn tới khiếu kiện, khiếu nại liên quan đến đất đai chiếm tỉ lệ rất lớn. “Kinh nghiệm thực tiễn tốt ở nhiều quốc gia cho thấy, nơi nào thông tin đất đai được chia sẻ công khai, minh bạch và người dân có cơ hội cho ý kiến vào các dự thảo quy hoạch, KHSDĐ, bảng giá đất, thì nơi đó kiểm soát tốt hơn nguy cơ tham nhũng liên quan đến đất đai, giảm thiểu những bức xúc liên quan đến đất đai, từ đó niềm tin của người dân với chính quyền được cải thiện”, bà Ramla Khalidi nói.

Để thúc đẩy việc công khai thông tin đất đai của các cơ quan nhà nước, thay mặt nhóm nghiên cứu, bà Nguyễn Thanh Phương, Phó giám đốc CEPEW nhấn mạnh: “Cần bổ sung thủ tục cung cấp thông tin theo yêu cầu quy định trong Luật Tiếp cận thông tin 2016 vào bộ thủ tục hành chính hiện hành, xem xét quy định rõ trách nhiệm của cơ quan nắm giữ thông tin trong một số trường hợp cụ thể, bổ sung quy định thời điểm phê duyệt quy hoạch sử dụng đất cấp huyện để đảm bảo tính kịp thời và đồng bộ. Đồng thời, cần tiếp tục triển khai tuyên truyền, phổ biến và tập huấn về Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 và Nghị định số 13/2018/NĐ-CP tới tất cả các cán bộ, công chức thuộc khối cơ quan nhà nước và người dân”. Nghiên cứu bảng giá đất cấp tỉnh, huyện năm 2021 - 2022.

Là người theo đuổi và biên soạn Luật Tiếp cận thông tin, GS.TS. Nguyễn Đăng Dung khuyến nghị: thông tin cần phải công bố sớm, đầy đủ để người dân biết, sử dụng thuận tiện, ngăn ngừa tình trạng đầu cơ, trục lợi. Hơn thế, ông cũng đề xuất bên cạnh các cơ quan chức năng, mặt trận tổ quốc cần tăng cường phát huy vai trò giám sát việc công khai thông tin và cần làm thành thông lệ, đưa kế hoạch kiểm tra, giám sát công khai thông tin vào kế hoạch năm.

PGS.TS. Doãn Thị Hồng Nhung, giảng viên cao cấp, Trường Đại học Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, chỉ ra hiện tượng giá đất trước khi có dự án và sau khi có dự án chênh nhau từ 50 đến 700 lần. Chênh lệch lớn như vậy cho thấy sự không công bằng về lợi ích giữa người dân, nhà đầu tư và nhà nước. Chưa kể những vấn đề nhức nhối trong xã hội như tham nhũng, có dấu hiệu rửa tiền qua đất đai… Để giải quyết những vấn đề này bà Nhung cho rằng, tăng cường hoạt động kiểm soát quyền lực của nhà nước và phải được thể chế hóa trong luật. Bên cạnh đó, chính người dân phải chủ động tiếp cận thông tin.