Doanh nghiệp Nhà nước trước áp lực kỳ vọng

	Doanh nghiệp Nhà nước mới ở ngưỡng ban đầu của hành trình số hóa
	Doanh nghiệp nhà nước và những tiếng thở dài
	Đã phát hiện sai phạm, đùn đẩy trách nhiệm trong cổ phần hóa

Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) đang nắm giữ nhiều nguồn lực, được hỗ trợ nhiều về chính sách, được xác định là giữ vai trò chủ đạo của nền kinh tế, được kỳ vọng cao là sẽ dẫn dắt các thành phần kinh tế khác tiến vào cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0). Nhưng trên thực tế thì vai trò của DNNN lại khá mờ nhạt trong các hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghệ. Mức độ sẵn sàng với CMCN 4.0 của các DNNN vẫn chưa cao, thậm chí có nhiều thua kém so với DN tư nhân.

DNNN không thể đứng ngoài cuộc CMCN 4.0

Vừa qua, Hội thảo “Mức độ sẵn sàng của DNNN trong công nghiệp 4.0: Thực trạng và kiến nghị chính sách” hôm 5/11/2019 đã nhận định rằng: Với tình trạng hiện nay, DNNN Việt Nam khó có thể đón bắt được cơ hội và đương đầu với các thách thức của làn sóng sáng tạo mạnh mẽ của công nghiệp 4.0. Hội thảo do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương tổ chức trong khuôn khổ chương trình Australia hỗ trợ cải cách kinh tế Việt Nam (Aus4Reform).

Câu hỏi đặt ra cho các nhà hoạch định chính sách là, DNNN sẽ đóng vai trò gì trong cuộc CMCN 4.0 tại Việt Nam? Với thực trạng chuẩn bị và mức độ sẵn sàng của DNNN cho công nghiệp 4.0 như vậy, thì DNNN nên bắt đầu thế nào để có thể thích ứng và thành công trong công nghiệp 4.0?

Phải vượt qua thách thức lớn để trưởng thành

Theo báo cáo nghiên cứu “Định vị DNNN Việt Nam trong công nghiệp 4.0” của CIEM trình bày tại hội thảo cho thấy “DNNN sẽ đối diện với nhiều thách thức lớn để trưởng thành, phát triển trong công nghiệp 4.0”. Nghiên cứu này đã phác thảo phần nào bức tranh DNNN Việt Nam trong đổi mới khoa học, công nghệ. Trong đó, nổi bật một thực tế rằng DNNN Việt Nam chưa thực hiện được vai trò đầu tàu, dẫn dắt về công nghệ, khoa học kỹ thuật như đã được kỳ vọng. Ngoại trừ một số DNNN quy mô lớn như Tập đoàn Viettel, Điện lực Việt Nam và các ngân hàng quốc doanh quy mô lớn hiện đã có đầu tư vào nghiên cứu, phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới của công nghiệp 4.0, thì đa phần các DNNN đều chỉ mới ở ngưỡng bắt đầu của hành trình số hóa. Chỉ 17% DN đang cộng tác trong chuỗi giá trị, 48% DN đã tích hợp số hóa, còn 35% DN mới bắt đầu vào quá trình này.

“Nguyên nhân khiến DNNN vẫn thụ động trong các hoạt động nghiên cứu khoa học công nghệ có thể xuất phát từ việc khu vực này chưa có mục tiêu khoa học công nghệ cụ thể, rõ ràng; thiếu cơ chế tài chính linh hoạt để thực hiện đầu tư, phát triển… Các văn bản, chính sách về đầu tư đối với DNNN chưa thể chế hoá được định hướng ưu tiên đầu tư vào các lĩnh vực khoa học, công nghệ, hay các ngành, lĩnh vực mang tầm chiến lược, có tính dẫn dắt, định hướng xây dựng nền kinh tế tri thức, có hàm lượng công nghệ cao”, ông Trịnh Đức Chiều, Phó Trưởng ban Ban nghiên cứu cải cách và phát triển DN của CIEM cho biết.

Bên cạnh đó, ngoại trừ các tập đoàn kinh tế lớn, DNNN cũng không đủ nguồn lực, đầu tư vào nghiên cứu phát triển và đổi mới, sáng tạo.

Bộc bạch về cái khó của DNNN, đại diện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) cho biết, dù đã có nhiều chính sách hỗ trợ, khuyến khích đổi mới sáng tạo nhưng DN khó hưởng thụ. Đơn cử như tuy có quỹ hỗ trợ phát triển khoa học công nghệ nhưng điều kiện để tiếp cận quá ngặt nghèo, lại không thực tế. Đã vậy, các quy định, khái niệm đưa ra không rõ ràng nên cho dù có sử dụng quỹ thì DN cũng nơm nớp. Bên cạnh đó “cơ chế tiền lương của DNNN không đủ hấp dẫn để lôi kéo nhân tài, ngược lại DNNN còn đang đứng trước tình trạng bị “chảy máu chất xám”, ông Lê Hải Đăng đến từ EVN cho biết. Một cán bộ nghiên cứu đến từ Viện Chiến lược khoa học công nghệ của Bộ Khoa học Công nghệ chia sẻ thêm thực tế, cho dù DN có mạnh bạo nhập khẩu công nghệ mới, quy trình mới, dây chuyền sản xuất mới thì lại vấp phải sự thiếu tương thích về hạ tầng, thiếu nhân lực đủ trình độ và năng lực vận hành...

DNNN không nhất thiết phải đóng vai trò dẫn dắt

Chia sẻ cái bó đối với DNNN, các chuyên gia cho rằng DNNN đang bị đặt kỳ vọng quá cao trong khi khu vực DNNN là khu vực có mức độ chấp nhận rủi ro thấp. Đổi mới sáng tạo là một quá trình thử - sai có độ rủi ro rất cao. Lãnh đạo DNNN thì theo nhiệm kỳ, lại luôn bị quy định “phải bảo toàn vốn nhà nước” trói buộc khiến lãnh đạo DNNN nhiều khi không thể “làm mạnh”, nguyên Viện trưởng CIEM – TS.Lê Xuân Bá nói. Như vậy, thể chế còn nhiều bất lợi cho DNNN.

Ông Lê Duy Bình - Chuyên gia kinh tế của Economica chia sẻ, trong CMCN 4.0, DNNN không nhất thiết phải đóng vai trò dẫn dắt do khu vực kinh tế tư nhân đang rất năng động.

Đánh giá khách quan những áp lực và cái khó hiện nay của DNNN, nhưng các chuyên gia nhấn mạnh, DNNN cũng buộc phải thay đổi để tiến lên. Trong quá trình đó, DNNN nói riêng và DN nói chung cần được Nhà nước hỗ trợ. Trước hết là tăng cường cải cách môi trường kinh doanh, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong tất cả các ngành, lĩnh vực, đặc biệt là các ngành, lĩnh vực ưu tiên trong công nghiệp 4.0. Đồng thời cần có chiến lược công nghiệp 4.0, trong đó có nội dung liên quan đến cơ chế, chính sách cụ thể đối với khu vực DNNN trong công nghiệp 4.0.

Riêng với DNNN, phải tạo động lực và cả áp lực để DNNN thực hiện chiến lược thông minh để tiến lên trong công nghiệp 4.0. Theo đó phải tháo gỡ các rào cản thể chế, tháo bỏ rào cản đang tạo tâm lý “không làm không sai”, đồng thời tạo sự linh hoạt trong đầu tư, kinh doanh của DNNN trong các lĩnh vực công nghệ mới…