Gỡ vướng trong quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản

Việt Nam hiện đang có khoảng 4,4 triệu ha rừng trồng, bao gồm trên 1 triệu ha của 1,1 triệu hộ gia đình. Hàng năm, các diện tích này đang cung cấp khoảng trên dưới 30 triệu m3 gỗ quy tròn. Đây là nguồn cung quan trọng nhất cho các doanh nghiệp ngành gỗ, nhất là để xuất khẩu.

Tuy nhiên, theo ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, thực tế hiện nay cho thấy các doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ xuất khẩu có sử dụng nguyên liệu gỗ rừng trồng đang gặp khó khăn trong việc hoàn thuế giá trị gia tăng. Nguyên nhân chính là do ách tắc trong việc xác định nguồn gốc gỗ rừng trồng và tính pháp lý trong các giao dịch ở các khâu trung gian trong chuỗi cung.

Vướng mắc trên xảy ra bởi một số diện tích rừng hiện còn thiếu các bằng chứng pháp lý về nguồn đất đai. Ví dụ, đất còn thiếu sổ đỏ, đất có tranh chấp, diện tích đất trên sổ khác với diện tích thực tế, đất mua đi bán lại giữa các bên theo hình thức không chính thống, chưa sang tên đổi chủ chính thức… Cùng với đó, các bên tham gia khâu trung gian của chuỗi không thực hiện đúng với các quy định hiện hành về hồ sơ lâm sản và trách nhiệm về thuế trong các giao dịch của mình.

Năm 2018, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành Thông tư 27 Quy định về quản lý truy xuất nguồn gốc lâm sản, đưa ra các quy định chặt chẽ về chuỗi cung gỗ rừng trồng trong nước, bao gồm từ khâu khai thác tới khâu cuỗi cùng của chuỗi. Tuy nhiên, tính hợp pháp của gỗ rừng trồng trong chuỗi cung còn phụ thuộc vào việc các khâu trung gian tham gia thực hiện các nghĩa vụ pháp lý của mình ra sao, đặc biệt là các trách nhiệm về thuế được quy định trong các thông tư của Bộ Tài chính, cụ thể là Thông tư 40 về hướng dẫn thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân.

Mới đây, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, các hiệp hội gỗ địa phương và Tổ chức Forest Trends cùng sự tài trợ về mặt tài chính của Cơ quan Hợp tác phát triển Vương quốc Anh và Cơ quan Hợp tác phát triển Vương quốc Na Uy đã tổ chức hội thảo “Góp ý cho dự thảo của thông tư về quản lý, truy xuất nguồn gốc gỗ rừng trồng tại Việt Nam”. Đây là hội thảo tham vấn về các nội dung trong bản dự thảo của một thông tư mới, thay thế Thông tư 27 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Ông Bùi Chính Nghĩa - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp cho biết, mục tiêu hàng đầu của thông tư mới là tạo sự thông thoáng cho việc quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản. Thông tư này cũng có vai trò rất quan trọng trong việc hài hòa với các quy định quốc tế mà Việt Nam đã cam kết.

Dự thảo thông tư mới gồm 7 chương, 40 điều và 3 phụ lục, trọng tâm là quản lý sản phẩm gỗ khai thác theo chuỗi, góp phần quản lý chặt gỗ rừng tự nhiên, gỗ nhập khẩu, đồng thời khuyến khích xây dựng thương hiệu để truy xuất, quản lý gỗ bền vững.

Ông Tô Xuân Phúc, đại diện nhóm nghiên cứu của các Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, Tổ chức Forest Trends cho rằng cần đơn giản hóa việc xác minh nguồn gỗ nguyên liệu đầu vào của hộ trồng rừng. Trong ngắn hạn, chính quyền cần đưa ra cơ chế xác nhận tính hợp pháp của chủ hộ trên các diện tích đất trồng rừng. Về dài hạn, cần thực hiện việc cấp sổ đối với các diện tích đất chưa được cấp sổ và điều chỉnh lại sổ đối với các diện tích sai thông tin.

Hiện, nhiều bên tham gia chuỗi cung gỗ rừng trồng, đặc biệt là các bên ở đầu chuỗi là các hộ gia đình có quy mô sản xuất, kinh doanh nhỏ lẻ, hoạt động tự phát, không đăng ký kinh doanh và thường không khai báo thuế và không nộp thuế. Các đơn vị phía sau của chuỗi thường có quy mô lớn hơn, hoạt động ở dạng các hộ kinh doanh cá thể hoặc các doanh nghiệp. Do các bên tham gia phía đầu chuỗi thường thiếu các bằng chứng minh chứng cho tính hợp pháp của gỗ nguyên liệu, thiếu các bằng chứng về các giao dịch; các bên tham gia phía cuối chuỗi bắt buộc phải hợp thức hóa nguồn nguyên liệu đầu vào của mình. Điều này dẫn đến tình trạng vi phạm trong việc tuân thủ với các quy định hiện hành về hồ sơ nguồn gốc lâm sản và các quy định về thuế.

Nhằm giải quyết tình trạng này, ông Phúc cho rằng cần chuyển đổi hình thức sản xuất kinh doanh nhỏ lẻ của các cá nhân, hộ tham gia đầu chuỗi cung từ việc tự phát, phi chính thống như hiện nay sang hình thức chính thống như hộ kinh doanh cá thể hoặc hợp tác xã nông - lâm nghiệp. Để làm được điều này, Chính quyền địa phương cần có cơ chế hỗ trợ các hộ thực hiện việc chuyển đổi và coi đây là trách nhiệm của mình.

Việc chuyển đổi nên thực hiện theo phương thức tự nguyện, không cưỡng ép. Để khuyến khích các hộ tự nguyện tham gia chuyển đổi, Chính quyền cần đưa ra các yêu cầu đơn giản, phù hợp với nhận thức, trình độ và hoàn cảnh của hộ.

Bên cạnh đó, nên giảm mức thuế khoán của các hộ kinh doanh thương mại đơn thuần từ mức 1% như hiện nay xuống còn 0% đối với các hộ có doanh thu hàng năm dưới 1 tỷ đồng. Đối với các hộ có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở nên thì áp dụng mức thuế khoán 0,5% trên tổng doanh thu và không bắt buộc hộ phải chuyển sang mô hình công ty.