Ngành điện tử Việt Nam trước ngưỡng cửa thử thách thuế quan mới

Ngành điện tử Việt Nam đang gánh vác sứ mệnh quan trọng trong bối cảnh địa chính trị và thương mại phức tạp

FiinRatings vừa công bố Báo cáo chuyên sâu "Ngành FDI điện tử trước tác động của Thuế quan đối ứng".

Điện tử là trụ cột kinh tế vững chắc

Ngành FDI điện tử từ lâu đã là xương sống của nền kinh tế Việt Nam, chiếm tới 57% tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia. Sức ảnh hưởng này tập trung chủ yếu vào 48 doanh nghiệp hàng đầu, đóng góp 70% giá trị xuất khẩu toàn ngành, trong đó Samsung và Apple là những "ông lớn" với tỷ trọng lần lượt là 30% và 9%.

Trong giai đoạn 2021-2024, ngành điện tử thu hút 20,6 tỷ USD vốn FDI đăng ký mới, cho thấy sức hấp dẫn của Việt Nam đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Các dự án lớn như Jinko Solar (1.5 tỷ USD), Liteon (690 triệu USD) và Amkor Technology (529.5 triệu USD) minh chứng cho sự tin tưởng của các nhà đầu tư vào tiềm năng phát triển của ngành tại Việt Nam.

Chính sách thuế quan của chính quyền cựu Tổng thống Trump đã tạo ra những biến động đáng kể. Sau khi áp thuế ban đầu 30% lên tấm pin mặt trời nhập khẩu vào tháng 1/2018 và đề xuất mức thuế đối ứng 46% cho Việt Nam vào tháng 4/2025, một thỏa thuận vào ngày 2/7/2025 đã giảm mạnh mức thuế dự kiến trước đó.

FiinRatings phân loại tác động thành ba nhóm chính. Nhóm ít bị ảnh hưởng gồm các doanh nghiệp xuất khẩu thành phẩm điện thoại, điện máy (như Samsung, Intel) được miễn thuế trực tiếp.

Nhóm tiềm ẩn rủi ro gồm các doanh nghiệp FDI xuất khẩu mặt hàng thành phẩm không nằm trong danh sách miễn thuế sẽ chịu áp lực cạnh tranh.

Nhóm chịu thiệt hại nặng nhất là nhóm sản xuất pin năng lượng mặt trời, bị coi là "hàng hóa trung chuyển" và đang đối mặt với mức thuế chống bán phá giá (CBPG) từ 52% - 271% và thuế chống trợ cấp (CBT) từ 68% - 542%.

Cơ hội vàng để Việt Nam nâng cao vị thế

Tuyên bố của Tổng thống Trump về khả năng bãi bỏ cơ chế miễn trừ theo Mục 232 và nguy cơ áp thuế 25% lên Apple nếu không chuyển sản xuất về Mỹ là những cảnh báo rõ ràng. Nếu căng thẳng thương mại Mỹ-Trung leo thang, danh mục miễn thuế có thể bị thu hẹp, ảnh hưởng trực tiếp đến các sản phẩm chủ lực của Việt Nam.

Những tác động này sẽ lan tỏa trực tiếp đến các trung tâm công nghiệp và logistics của Việt Nam. Các khu công nghiệp tại Bắc Ninh, Hải Phòng…, cùng hệ thống cảng biển và hậu cần tại Hải Phòng và TP. Hồ Chí Minh, sẽ là những nơi chịu ảnh hưởng đầu tiên và mạnh mẽ nhất, đặc biệt là các doanh nghiệp trong nhóm "Pin năng lượng mặt trời" và các nhóm hàng "Không được miễn trừ".

Một thách thức lớn khác là sự phát triển chưa đồng bộ của ngành công nghiệp phụ trợ điện tử trong nước. Dữ liệu cho thấy chưa tới 1% nguyên liệu đầu vào đến từ doanh nghiệp Việt Nam, trong khi 15% từ các doanh nghiệp FDI vệ tinh, và phần lớn còn lại phải nhập khẩu hoàn toàn. Điều này khiến chuỗi cung ứng nội địa khó có thể thay thế trong ngắn hạn nếu chính sách thuế của Mỹ thay đổi đột ngột.

Mặc dù rủi ro hiện hữu, đây cũng là cơ hội để Việt Nam tái định hình chuỗi cung ứng. Với mức thuế suất đối ứng dự kiến 40% cho hàng hóa "trung chuyển", các doanh nghiệp sẽ có động lực để nâng cao tỷ lệ nội địa hóa linh kiện. Việc này không chỉ giảm thiểu tác động từ thuế quan mà còn tăng cường giá trị thực sự cho nền kinh tế Việt Nam.

Để biến thách thức thành cơ hội, Việt Nam cần theo dõi sát sao danh sách miễn thuế cập nhật từ phía Mỹ và đẩy mạnh khả năng cải thiện tỷ lệ nội địa hóa linh kiện. Đồng thời, việc chuẩn bị ứng phó với khả năng Mỹ sử dụng các công cụ thương mại khác như Mục 232 hoặc 301 là cực kỳ cần thiết, vì chúng có thể thay đổi hoàn toàn cục diện ngành.

Tương lai của ngành FDI điện tử Việt Nam phụ thuộc vào sự linh hoạt trong chính sách, khả năng thích ứng của doanh nghiệp, và nỗ lực chung trong việc phát triển nội lực chuỗi cung ứng. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể vững vàng vượt qua sóng gió thương mại toàn cầu và khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị điện tử quốc tế.