Đằng sau con số xuất siêu đột biến

Tháng 8 đột ngột xuất siêu rất mạnh 2,2 tỷ USD

Đó quả là một tín hiệu tích cực đối với nền kinh tế hướng về xuất khẩu của Việt Nam. Rõ ràng khi so sánh với mức nhập siêu 850 triệu USD của cùng kỳ năm 2017, hoạt động xuất nhập khẩu đang là một điểm cộng đối với tăng trưởng chung của nền kinh tế.

Ảnh minh họa

Không những vậy, việc cán cân thương mại liên tục duy trì trạng thái xuất siêu kể từ đầu năm còn giúp cho cán cân thanh toán tổng thể tiếp tục được cải thiện tích cực và tạo thêm dư địa cho việc nâng cao hơn nữa dự trữ ngoại hối quốc gia; cũng như giúp duy trì ổn định thị trường ngoại tệ, tỷ giá, qua đó góp phần ổn định kinh tế vĩ mô.

Thực tế cũng đã cho thấy, trong khi không ít nền kinh tế mới nổi đã và đang chứng kiến dòng vốn nước ngoài tháo chạy, giá tài sản và đồng nội tệ rớt thảm mà nguyên nhân cũng bởi cán cân vãng lai của các nền kinh tế này liên tục thâm hụt ở mức lớn khiến các nhà đầu tư lo ngại. Còn tại Việt Nam, các nhà đầu tư nước ngoài vững tâm hơn rất nhiều khi mà cán cân vãng lai thường xuyên duy trì trạng thái thặng dư nhờ xuất siêu. Bằng chứng là 8 tháng đầu năm, lượng vốn nước ngoài đổ vào Việt Nam qua các kênh trực tiếp và gián tiếp đạt tới 24,35 tỷ USD, tăng 4,2% so với cùng kỳ năm 2017; lượng vốn FDI giải ngân cũng tăng 9,2%, đạt 11,25 tỷ USD.

Thế nhưng, nhìn sâu vào bức tranh xuất nhập khẩu những tháng đầu năm, người ta vẫn không khỏi băn khoăn khi mà xuất khẩu, xuất siêu của nền kinh tế ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào khu vực FDI và một số ít mặt hàng xuất khẩu chủ lực của khối này, đặc biệt là hoạt động của Samsung.

Quả vậy, trong tổng kim ngạch xuất khẩu 158,41 tỷ USD của 8 tháng đầu năm, có tới 111,27 tỷ USD (hơn 70%) thuộc về khu vực FDI; trong đó riêng nhóm hàng điện thoại và linh kiện mà Samsung thống trị đạt tới 31,63 tỷ USD, tức chiếm khoảng 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Đặc biệt, khu vực FDI xuất siêu tới 3,43 tỷ USD trong tháng 8 và xuất siêu 19,49 tỷ USD kể từ đầu năm.

Cũng chính bởi vậy nên khi Samsung giảm xuất khẩu điện thoại đã khiến cho hoạt động xuất khẩu tiếp tục chững lại trong 3 tháng trước đó. Thế nhưng với việc tập đoàn này ra mắt mẫu điện thoại thông minh mới Galaxy Note 9 đã đẩy kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng điện thoại và linh kiện tăng tới 33,6% trong tháng 8 đạt tới 5,16 tỷ USD, qua đó góp phần tạo ra bước nhảy vọt cho xuất khẩu trong nửa cuối tháng 8.

Việc quá phụ thuộc vào khu vực FDI, và một số mặt hàng chủ lực khiến cho xuất khẩu và xuất siêu của nền kinh tế trở nên kém bền vững hơn. Không những vậy, giá trị gia tăng mang lại cho nền kinh tế từ hoạt động xuất khẩu của khu vực này cũng không lớn khi mà không ít dự án FDI chủ yếu là khai thác nguyên hay thâm dụng lao động giá rẻ, tỷ lệ nội địa hóa trong nhiều lĩnh vực hiện vẫn rất thấp. Trong khi khu vực này cũng đang được hưởng rất nhiều ưu đãi về thuế, về tiếp cận đất đai, tài nguyên…

Rõ ràng, bức tranh xuất khẩu và xuất siêu khó có thể bền vững nếu không nâng cao năng lực cạnh tranh khu vực doanh nghiệp trong nước, cải thiện chất lượng hàng hóa xuất khẩu trong nước. Tuy nhiên, để hóa giải nghịch lý trong xuất khẩu không phải là kéo giảm sức cạnh tranh của khu vực FDI mà phải tìm cách nâng cao năng lực của khu vực doanh nghiệp trong nước.

Theo đó, cần phải thay đổi cấu trúc kinh tế, doanh nghiệp nội phải tham gia nhiều hơn chuỗi giá trị sản phẩm, cung ứng linh kiện, thiết bị cho khu vực FDI. Ngay trong cấu trúc kinh tế về sở hữu, cần có cái nhìn công bằng, chính sách nhất quán giữa các loại hình doanh nghiệp tư nhân, DNNN, doanh nghiệp FDI và giữa các doanh nghiệp với nhau.

Mặt khác cũng cần thu hút FDI một cách có chọn lọc hơn, hướng tới những dự án có hàm lượng công nghệ, giá trị gia tăng lớn. Chỉ có như vậy, nền kinh tế mới thực sự được hưởng lợi từ thành tích xuất khẩu của khu vực FDI.