Cân nhắc khung pháp lý cho kinh tế chia sẻ

	Tạo thế cân bằng trong nền kinh tế chia sẻ
	Hướng đến phát triển kinh tế chia sẻ
	Kinh tế chia sẻ và cuộc cách mạng tư duy

Rủi ro từ khoảng trống pháp luật

Theo thống kê của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), mặc dù các mô hình kinh tế chia sẻ mới chỉ bắt đầu hoạt động tại Việt Nam trong khoảng 5 - 6 năm trở lại đây, nhưng đến thời điểm quy mô thị trường của các mô hình kinh tế này đã hết sức lớn mạnh.

Chỉ tính riêng ứng dụng gọi xe công nghệ Grab đã có hơn 866 đơn vị vận tải với gần 37.000 phương tiện và hàng chục ngàn lao động tham gia. Trong lĩnh vực lưu trú du lịch, ước tính đã có 18.230 cơ sở lưu trú tham gia mô hình Airbnb ở Việt Nam. Trong khi đó ở thị trường cho vay tiêu dùng đến nay đã có khoảng 100 công ty công bố hoạt động trong lĩnh vực cho vay ngang hàng (P2P lending), một số đơn vị đã được một số bộ ngành hữu cấp phép thử nghiệm và hoạt động kinh doanh khá hiệu quả.

Hiện tại việc phát triển các mô hình kinh tế chia sẻ tại Việt Nam là có tiềm năng rất lớn

Ông Nguyễn Hoa Cương - Phó Viện trưởng CIEM cho rằng, kinh tế chia sẻ giúp thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương, nâng cao sức cạnh tranh và đẩy mạnh sáng tạo trong kinh doanh. Chẳng hạn, ở lĩnh vực vận tải, đến nay không chỉ có Grab mà đã có khoảng 10 hãng taxi khác tham gia cung cấp ứng dụng đặt xe qua mạng. Vì phải cạnh tranh với ứng dụng gọi xe công nghệ, các hiệp hội taxi thời gian qua cũng đã đề xuất xây dựng trung tâm điều hành đặt xe qua mạng. Đây là những nền tảng rất tốt để phát triển kinh tế số.

Tuy nhiên theo ông Cương, kinh tế chia sẻ tại Việt Nam hiện nay đang bộc lộ những hạn chế rất lớn trong quản lý nhà nước, hầu hết văn bản pháp luật hiện hành như Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp, Luật Giao dịch điện tử… đều chưa có quy định cụ thể đối với các mô hình kinh tế này. Điều đó khiến các cơ quan quản lý nhà nước và các bộ ngành lúng túng trong việc xác định bản chất, quản lý và xử lý những vụ việc phát sinh liên quan đến kinh tế chia sẻ.

Đồng quan điểm, TS. Trần Thị Quang Hồng - Viện Khoa học pháp lý (Bộ Tư pháp) cũng xác nhận rằng, cơ chế pháp luật tương ứng với mô hình kinh tế chia sẻ hiện nay vẫn chưa được xây dựng xong, trong khi đó quy định quản lý kinh doanh truyền thống cũng chưa được hoàn thiện. Sự chậm trễ và xung đột này khiến cả DN cũng như nhà phát triển công nghệ gặp rất nhiều khó khăn và thiệt hại khi muốn triển khai mô hình kinh doanh mới, còn người tiêu dùng thì không được bảo vệ.

Ngoài lỗ hổng về pháp lý, theo các chuyên gia kinh tế chia sẻ tại Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ bị các tập đoàn đa quốc gia thâu tóm. Chẳng hạn, trong lĩnh vực đặt phòng lưu trú trực tuyến, các trang web như Agoda.com, Booking.com, Trivago.com, Airbnb.com… hiện đang là những tên tuổi thống lĩnh thị trường. Trong khi đó lĩnh vực vận tải, Grab vẫn là hãng gọi xe dẫn đầu với 74,6% thị phần.

Việc phụ thuộc hầu hết vào các DN nước ngoài sẽ tạo ra rủi ro nhiều hơn cho các chủ thể tham gia thị trường khi pháp lý về kinh tế chia sẻ chưa được hoàn thiện. Chưa kể khi các tập đoàn đa quốc gia thâu tóm các mô hình kinh tế chia sẻ thì việc khai thuế, thu thuế, phòng chống xử lý gian lận về thuế và quản lý ngoại hối sẽ gặp nhiều thách thức hơn do người tham gia giao dịch là người không cư trú.

Hợp lực tạo “đường ray”

Theo ông Nguyễn Hoa Cương, hiện CIEM đã xây dựng xong “Báo cáo đánh giá tác động của một số loại hình kinh tế chia sẻ chính tới nền kinh tế”. Trong quá trình xây dựng dự thảo, đơn vị này đã có công văn gửi đi lấy ý kiến các bộ, ngành, nhưng mức độ phản hồi còn khá chậm.

Để tiếp tục hoàn thiện báo cáo, ông Cương cho rằng tất cả các bộ, ngành và địa phương cần gấp rút hợp sức để đóng góp ý kiến toàn diện nhất về loại hình kinh tế này. Bởi những năm vừa qua tốc độ phát triển của các mô hình kinh tế chia sẻ đã rất nhanh chóng. Nếu không kịp thời ban hành những chính sách phù hợp để xây dựng một vài DN Việt làm đối trọng trong một số lĩnh vực thì khi thị trường bước vào giai đoạn bão hòa, các DN lớn đã định vị được vị trí, chiếm lĩnh thị trường, thì các DNNVV không thể có cơ hội chen chân vào. Khi đó, các ông lớn nước ngoài sẽ liên kết, tăng giá để tối ưu hóa lợi nhuận, cuối cùng người tiêu dùng chịu thiệt.

TS. Võ Đình Trí - Đại học Kinh tế TP.HCM cho rằng, những thách thức cơ bản của nền kinh tế chia sẻ có thể quy vào 3 nhóm là: đầu tư trùng lắp và cạnh tranh thô bạo, tính bền vững của thị trường, các ảnh hưởng tiêu cực ngoại lai. Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các bộ, ngành cũng nên xem xét đánh giá kỹ lưỡng 3 nhóm vấn đề này để đưa vào báo cáo trình Chính phủ về tác động của kinh tế chia sẻ đến nền kinh tế.

Chẳng hạn, đối với thách thức về tính bền vững của thị trường, việc đảm bảo quyền lợi của khách hàng và độ minh bạch của hệ thống đánh giá uy tín cần được xem xét để có những quy định cụ thể. Các ảnh hưởng ngoại lai tiêu cực như cạnh tranh không bình đẳng, độc quyền, bảo vệ thông tin người dùng… cũng cần được đánh giá và có quy định chặt chẽ bởi xu hướng cạnh tranh của các nền tảng kinh tế chia sẻ là “được ăn cả ngã về không”, khi thị trường chỉ thuộc về 1 hoặc 2 DN thì rủi ro độc quyền là rất lớn.

Theo ông Trí, hiện tại việc phát triển các mô hình kinh tế chia sẻ tại Việt Nam là có tiềm năng rất lớn. Tuy nhiên, các nhóm thách thức kể trên cần được nhận diện và có quy định cụ thể trong các văn bản pháp lý. Mặc dù khuyến khích phát triển nhưng ông Trí cho rằng không nên nới lỏng điều kiện cho các mô hình kinh tế chia sẻ so với các mô hình kinh doanh truyền thống để tạo sự cạnh tranh công bằng.