Doanh nghiệp trước xu thế kinh doanh có trách nhiệm

Kinh doanh có trách nhiệm: Không còn là lựa chọn

TS. Nguyễn Như Quỳnh chỉ ra, thực hành kinh doanh có trách nhiệm là để bảo đảm lợi ích của nhà sản xuất, đồng thời duy trì sự ổn định, hài hòa lợi ích của người tiêu dùng, xã hội và môi trường.

Bà cũng cho rằng, các doanh nghiệp khoa học - công nghệ giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, điều này được thể hiện rõ trong Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, sự phát triển của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo và các công nghệ mới nổi, luôn tiềm ẩn rủi ro nếu không được quản trị và vận hành có trách nhiệm. Các doanh nghiệp cần nhận thức đầy đủ hơn về kinh doanh có trách nhiệm, từ đó chủ động hành động để giảm thiểu rủi ro, góp phần phát triển bền vững.

TS. Nguyễn Như Quỳnh - Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Khoa học và Công nghệ

Tuy nhiên, đồng thời, sự phát triển này luôn chứa đựng những rủi ro tiềm tàng cho những tổ chức và cá nhân xung quanh nhất là trong bối cảnh sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, trong đó có trí tuệ nhân tạo. Do đó, nếu các hoạt động kinh doanh liên quan đến công nghệ mới không có nhận thức đầy đủ và không thực hành kinh doanh có trách nhiệm, doanh nghiệp sẽ phải gánh chịu nhiều vấn đề do những rủi ro tiềm tàng này gây ra.

TS. Lưu Hương Ly, đại diện Vụ Pháp luật Dân sự - Kinh tế (Bộ Tư pháp) tại sự kiện đã làm rõ khái niệm “kinh doanh có trách nhiệm” (Responsible Business Conduct - RBC). Vốn được hình thành và phát triển trên nền tảng các chuẩn mực quốc tế do OECD và Liên Hợp quốc khuyến nghị. Theo đó, RBC không chỉ là việc tuân thủ pháp luật, mà còn bao hàm trách nhiệm chủ động của doanh nghiệp trong việc nhận diện, phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục các tác động tiêu cực của hoạt động kinh doanh đến con người, xã hội và môi trường. Đây là mô hình “Profit with Principles” - tức lợi nhuận đi đôi với các giá trị đạo đức, tôn trọng quyền con người và phát triển bền vững.

Bà Ly nhấn mạnh, các tiêu chuẩn quốc tế về kinh doanh có trách nhiệm hiện nay đã được cụ thể hóa trong nhiều văn kiện pháp lý toàn cầu. OECD ban hành “Hướng dẫn về doanh nghiệp đa quốc gia” yêu cầu các tập đoàn bảo đảm tính minh bạch, liêm chính và tôn trọng quyền lợi người lao động trong toàn chuỗi cung ứng.

Đại diện Bộ Tư pháp cũng dẫn chứng, nhiều quốc gia đã thể chế hóa các nguyên tắc này thành luật, như Luật Nghĩa vụ cảnh giác của Pháp (2017), Luật Thẩm định chuỗi cung ứng của Đức (2021) hay Chỉ thị của EU về thẩm định tính bền vững doanh nghiệp (2024). Các quy định này đều yêu cầu doanh nghiệp đánh giá rủi ro nhân quyền và môi trường trong toàn bộ chuỗi giá trị, minh chứng cho xu thế toàn cầu chuyển từ “trách nhiệm xã hội tự nguyện” sang “nghĩa vụ pháp lý bắt buộc” trong thực hành kinh doanh có trách nhiệm.

Từ yêu cầu pháp lý đến cam kết phát triển bền vững

TS. Nguyễn Như Hà, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ Giáo dục và Đào tạo tại đưa ra dẫn chứng về mặt pháp lý ở Việt Nam, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 mới đây nêu ra 3 điểm cốt lõi liên quan đến thực hành kinh doanh có trách nhiệm trong lĩnh vực khoa học và công nghệ.

Thứ nhất, nguyên tắc hoạt động có mục tiêu xã hội: Hoạt động khoa học và công nghệ phải xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo quốc phòng, an ninh. Điều này ràng buộc hoạt động đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp với trách nhiệm đóng góp vào sự phát triển chung của cộng đồng, chứ không chỉ vì lợi nhuận đơn thuần.

Thứ hai, nguyên tắc về đạo đức và sự trung thực. Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 yêu cầu hoạt động khoa học - công nghệ phải đảm bảo "trung thực, khách quan, đề cao đạo đức nghề nghiệp". Đây là nền tảng của kinh doanh có trách nhiệm, yêu cầu doanh nghiệp phải minh bạch và có đạo đức trong quá trình nghiên cứu, tránh các hành vi gian lận hoặc tạo ra các công nghệ gây hại.

Thứ ba, nguyên tắc an toàn và bảo vệ môi trường. Đây là điểm kết nối trực tiếp và mạnh mẽ nhất với kinh doanh có trách nhiệm. Luật quy định rõ nguyên tắc "bảo đảm an toàn tính mạng, sức khỏe con người, bảo vệ môi trường". Do đó, bất kỳ hoạt động R&D nào của doanh nghiệp cũng phải đặt yếu tố an toàn cho con người và môi trường lên hàng đầu, là một nghĩa vụ pháp lý không thể bỏ qua.

Không chỉ có Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Sở hữu trí tuệ cũng đã cung cấp cơ chế để doanh nghiệp bảo vệ các tài sản trí tuệ như sáng chế, nhãn hiệu, bí mật kinh doanh, giúp khai thác giá trị thương mại và nâng cao uy tín. Việc chủ động đăng ký bảo hộ là một hành động có trách nhiệm với chính doanh nghiệp, nhà đầu tư và công sức của người lao động.

Quang cảnh Hội nghị

Chỉ ra từ thực tiễn, TS. Nguyễn Như Hà cho biết thực hành kinh doanh có trách nhiệm tại Việt Nam đang từng bước được cụ thể hóa trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là khoa học và công nghệ với việc đổi mới sáng tạo gắn liền với phát triển bền vững. Theo ông, đây không chỉ là khái niệm mang tính lý thuyết, mà đã trở thành yêu cầu pháp lý và đạo đức trong hoạt động nghiên cứu, sản xuất, chuyển giao công nghệ, tiêu chuẩn - quy chuẩn kỹ thuật.

Dẫn nhiều ví dụ thực tiễn cho thấy, trách nhiệm của doanh nghiệp không dừng ở việc tạo ra lợi nhuận, mà còn thể hiện qua cách họ bảo vệ sở hữu trí tuệ, tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật, đầu tư công nghệ an toàn, thân thiện với môi trường và bảo đảm quyền lợi người lao động.

Đáng chú ý, theo ông Hà trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều tập đoàn quốc tế đã đưa các tiêu chí ESG, ISO 26000, GRI và UN Global Compact trở thành chuẩn mực bắt buộc trong chuỗi cung ứng. Việt Nam không nằm ngoài xu hướng này, khi hàng loạt doanh nghiệp lớn đang yêu cầu tích hợp thực hành kinh doanh có trách nhiệm vào chiến lược phát triển bền vững. Trong đó, Vietcombank là một ví dụ tiêu biểu. Ngân hàng này không chỉ tiên phong áp dụng chuẩn quản trị OECD mà còn xây dựng hệ thống đánh giá rủi ro môi trường – xã hội trong cấp tín dụng, ưu tiên tài trợ các dự án năng lượng tái tạo, nước sạch và sản xuất xanh. Song song đó, Vietcombank duy trì Quỹ “Vì cộng đồng” với quy mô hàng trăm tỷ đồng, tài trợ cho y tế, giáo dục, an sinh xã hội, đồng thời công bố Báo cáo phát triển bền vững theo chuẩn GRI và UNGC, minh bạch hóa mọi chỉ số ESG.

Theo TS. Nguyễn Như Hà, những tổ chức, doanh nghiệp như Vietcombank đang chứng minh rằng kinh doanh có trách nhiệm không phải là “chi phí tuân thủ” mà là khoản đầu tư cho uy tín, sức cạnh tranh và sự phát triển lâu dài của nền kinh tế Việt Nam.