Hoàn thiện Luật Thương mại điện tử: Hành lang pháp lý minh bạch cho thương mại số

Hội thảo góp ý Luật thương mại điện tử

Minh bạch, khả thi : Tâm điểm xây dựng luật

Ngày 5/9, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) phối hợp với Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức hội thảo lấy ý kiến doanh nghiệp về dự thảo Luật Thương mại điện tử.

Ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, nhấn mạnh: việc xây dựng luật nhằm đạt mục tiêu kép vừa nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, vừa tạo điều kiện để thương mại điện tử tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Luật mới kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý minh bạch, bảo đảm trật tự thị trường, đồng thời hỗ trợ khu vực kinh tế tư nhân theo đúng tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị.

Theo ông Ninh, việc xây dựng Luật Thương mại điện tử là nhiệm vụ cấp thiết, vừa đáp ứng nhu cầu quản lý nhà nước, vừa tạo hành lang pháp lý thúc đẩy lĩnh vực này phát triển bền vững.

Luật Thương mại điện tử được xây dựng trên cơ sở đáp ứng các mong muốn và kỳ vọng chính như bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; tăng cường quản lý thuế, hạn chế thất thu trong hoạt động thương mại điện tử; ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, bảo vệ môi trường kinh doanh lành mạnh; tạo lập cơ chế, thể chế pháp lý phù hợp để thương mại điện tử trở thành động lực chính cho sự phát triển của nền kinh tế số Việt Nam.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký VCCI, thương mại điện tử Việt Nam đã đạt quy mô trên 25 tỷ USD cuối năm 2024, với tốc độ tăng trưởng hàng năm từ 18–25%. Sự phát triển này kéo theo nhiều thách thức: bảo vệ người tiêu dùng, quản lý thuế, kiểm soát hàng giả – hàng nhái, cũng như điều chỉnh các hoạt động mới như livestream bán hàng. Vì vậy, dự thảo luật cần được thiết kế toàn diện, khả thi và phù hợp thực tiễn.

VCCI cũng đề nghị dự thảo cần tính tới giảm gánh nặng cho doanh nghiệp nhỏ lẻ, startup, đồng thời tạo điều kiện cho đổi mới sáng tạo. Đây là cách tiếp cận hài hòa, cân bằng giữa mục tiêu quản lý, bảo vệ người tiêu dùng và khuyến khích phát triển kinh doanh.

Luật Thương mại điện tử sẽ được Quốc hội thông qua tại kỳ họp tháng 10 tới

Cơ chế bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp

Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang đề xuất nhiều cơ chế mới để nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm của các chủ thể tham gia thị trường và cũng nhận được nhiều ý kiến băn khoăn của nhiều chuyên gia và doanh nghiệp.

Từ phía doanh nghiệp, đại diện Tổng Công ty Cổ phần Bưu chính Viettel (Viettel Post) cho biết, quy định và trách nhiệm bảo đảm người dùng được quyền lựa chọn dịch vụ hỗ trợ thương mại điện tử quy định tại điểm d khoản 6 Điều 16 Dự thảo.

Theo đó, chủ quản nền tảng thương mại điện tử trung gian là nền tảng số lớn “Không được áp đặt người bán, người mua phải sử dụng dịch vụ thanh toán của một nhà cung cấp hoặc sử dụng dịch vụ logistics của một nhà cung cấp mà không có lý do chính đáng” nên sửa đổi thành chủ quản nền tảng thương mại điện tử trung gian là nền tảng số lớn có trách nhiệm “Không được cản trở, hạn chế người dùng thực hiện quyền lựa chọn tổ chức cung cấp dịch vụ thanh toán và dịch vụ logistics hỗ trợ thương mại điện tử”.

Bởi bản chất nền tảng thương mại điện tử trung gian chỉ là môi trường kết nối giữa người mua và người bán. Các nội dung thỏa thuận liên quan đến việc mua bán, bao gồm cả việc đóng gói, giao hàng, thanh toán thuộc quyền quyết định của người mua và người bán. Tuy nhiên, hiện có các nền tảng thương mại điện tử trung gian đang không cho phép người dùng thỏa thuận, chủ động lựa chọn, kể cả khi người bán mong muốn tự vận chuyển cho người mua. Đối với nền tảng thương mại điện tử trung gian lớn đã có sức ảnh hưởng đáng kể trên thị trường, người dùng phải chấp nhận sử dụng dịch vụ hỗ trợ do nền tảng chỉ định mà không có lựa chọn thay thế.

Bà Trần Hoài Ly, đại diện Công ty Chợ Tốt, cho rằng dự thảo đang đặt ra quá nhiều trách nhiệm cho các sàn thương mại điện tử. Cụ thể, đối với sàn C2C (cá nhân với cá nhân) như Chợ Tốt, việc yêu cầu người bán cá nhân phải định danh, xác thực điện tử hay cung cấp giấy tờ liên quan đến hàng hóa sẽ rất khó khả thi. Bà Ly lấy ví dụ một người muốn bán lại chiếc điện thoại đã qua sử dụng sẽ không thể cung cấp đầy đủ giấy tờ theo quy định. Bà đặt câu hỏi về phạm vi điều chỉnh của dự thảo đối với những đối tượng không kinh doanh chuyên nghiệp, mà chỉ đơn thuần thanh lý tài sản tiêu dùng. Việc áp đặt quá nhiều nghĩa vụ sẽ gây khó khăn cho những tiểu thương, người bán hàng cá nhân trên các sàn. Bà kiến nghị cơ quan nhà nước cần xem xét giảm bớt các trách nhiệm không cần thiết cho sàn, và cần có sự chung tay của nhiều cơ quan khác để bảo vệ người tiêu dùng.

Ông Nguyễn Quang Đồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển Truyền thông (IPS), cho biết, 6 tháng đầu năm 2025 ghi nhận sự sụt giảm hơn 80.000 nhà bán có phát sinh đơn hàng trên sàn TMĐT so với cùng kỳ 2024.

Ông Đồng kiến nghị, dự thảo cần giảm nhẹ nghĩa vụ cho doanh nghiệp nhỏ lẻ và các start-up bằng cách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái mở và tiêu chuẩn hóa thị trường có lộ trình bằng quy định nhẹ thay vì những quy định quá chặt cho nhóm mạng xã hội hoạt động TMĐT.

“Nền tảng TMĐT hiện mang tính thống lĩnh thị trường và tập trung hóa rất cao theo hệ khép kín. Quá trình đào thải các nhà bán nhỏ lẻ thiếu chiến lược ngày càng rõ rệt, còn những shop lớn với định hướng kinh doanh bài bản vẫn giữ sức cạnh tranh và đạt tăng trưởng mạnh”, ông Nguyễn Quang Đồng nhận định.

Góp ý dự thảo Luật, Luật sư Trần Mạnh Hùng (Công ty Luật Baker & McKenzie) cho rằng, một số quy định còn quá rộng, dễ tạo gánh nặng cho doanh nghiệp trong và ngoài nước. Ông cũng lưu ý việc yêu cầu doanh nghiệp nước ngoài tham gia thương mại điện tử tại Việt Nam phải thành lập pháp nhân hoặc có đại diện thường trú có thể gây khó khăn, đi ngược xu hướng cải cách thủ tục hành chính và cam kết quốc tế.

Ngoài ra, cần phân loại rõ các mô hình kinh doanh mới như mạng xã hội tích hợp bán hàng, livestream thương mại hay tiếp thị liên kết để có quy định phù hợp, tránh áp dụng cơ chế quản lý truyền thống cho những loại hình đặc thù, ông Hùng nêu rõ.

Theo các chuyên gia, Luật Thương mại điện tử sẽ là đòn bẩy quan trọng để thị trường TMĐT Việt Nam phát triển theo hướng cạnh tranh lành mạnh, minh bạch và bền vững.

Dự thảo luật được kỳ vọng giúp bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng; giảm thất thu thuế từ các giao dịch trực tuyến; ngăn chặn hàng giả, hàng nhái; khuyến khích đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp; nâng cao năng lực cạnh tranh và đưa thương mại điện tử trở thành động lực chính của nền kinh tế số.

Nếu được Quốc hội thông qua tại kỳ họp tháng 10 tới, Luật Thương mại điện tử sẽ chính thức trở thành hành lang pháp lý quan trọng, đồng hành cùng doanh nghiệp và người tiêu dùng, đưa Việt Nam vững bước trên con đường trở thành trung tâm thương mại điện tử của khu vực.