Không nên lo lắng “chảy máu chất xám”

	Nhà quản trị nguồn nhân lực sẽ định hướng gì trong thời đại số?
	Hà Nội kiểm tra xuất nhập cảnh, cư trú của lao động nước ngoài

Ảnh minh họa

“Nhận thức cho rằng sự di cư của lao động có kỹ năng nghề làm tổn hại nguồn lực quốc gia là sai lầm”, đó là điều mà bà Elisabetta Gentile - Chuyên gia kinh tế thuộc bộ phận nghiên cứu kinh tế và hợp tác khu vực của ADB đã chỉ ra từ nghiên cứu “Di chuyển và di cư của lao động có kỹ năng nghề: Thách thức và Cơ hội cho Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC)”.

Thậm chí với các quốc gia Đông Nam Á – cả nơi cử đi và nơi tiếp nhận, việc xóa bỏ ý tưởng lạc hậu này, thay vào đó nhìn nhận sự di chuyển của lao động có kỹ năng nghề như là chất xúc tác cho tăng trưởng kinh tế bằng cách đưa ra những chính sách phù hợp sẽ có thể tối đa hóa lợi ích từ lực lượng lao động trẻ, năng động và lành nghề của mình.

Quan điểm lỗi thời

Chảy máu chất xám là một giả định vô căn cứ, quy việc di cư của lao động có kỹ năng nghề thành một trò chơi có tổng bằng 0, trong đó một quốc gia “giành được” nguồn chất xám “bị chảy ra” từ nước khác.

Ba lý do dẫn đến sai lầm trong nhận thức này đã được nghiên cứu đưa ra. Thứ nhất, nguồn cung lao động có kỹ năng nghề là không cố định. Người lao động đáp ứng các cơ hội của thị trường lao động bằng cách tích lũy ngày càng nhiều kỹ năng khác nhau, và khả năng di cư bản thân nó đã là một động lực mạnh mẽ để các cá nhân đầu tư vào vốn con người.

Thứ hai, không phải tất cả mọi người có được những kỹ năng mới với dự định di cư đều thành công.

Thứ ba, những người đã di cư không phải là “mất đi” bởi khi trở về, họ mang về nhà những ý tưởng, kỹ năng và nguồn lực tài chính mới. Ngay cả khi không trở về, họ cũng hình thành những mạng lưới cộng đồng di cư, giúp mở ra cánh cửa đến với các cơ hội kinh doanh, thương mại và các thị trường lao động toàn cầu.

Câu chuyện ở Anh năm 1993 là một ví dụ. Khi đó chính phủ Anh đã chuyển sang áp dụng một chính sách dựa trên nền tảng giáo dục chọn lọc hơn để tuyển dụng những người quốc tịch Nê-pan làm việc trong quân đội Anh. Do đây là cơ hội nghề nghiệp lương cao ở nước ngoài đối với nam giới Nê-pan, ngày càng nhiều người trong số họ đáp ứng sự thay đổi chính sách này bằng cách hoàn thành bậc trung học. Tuy nhiên, số người được tuyển dụng mỗi năm không thay đổi: một lần nữa, kết quả là sự gia tăng nguồn vốn con người, được phản ánh trong những cải thiện về chất lượng việc làm và mức lương.

Hay như trong giai đoạn 2000-2007, Hoa Kỳ đã mở rộng đáng kể hạn mức visa cho các điều dưỡng viên di cư và gia đình của họ. Kết quả là, số lượng điều dưỡng viên tốt nghiệp ở Philippines – quốc gia xuất khẩu số lượng điều dưỡng viên lớn nhất trên thế giới – đã gia tăng từ 9.000 lên tới 70.000 người, và không phải tất cả trong số họ đều có thể di cư tới Hoa Kỳ, dẫn tới sự gia tăng ròng trong nguồn cung điều dưỡng viên tại Philippines.

Cần một khung dịch chuyển kỹ năng linh hoạt

Không chỉ giúp thúc đẩy các nền kinh tế của quốc gia nơi họ chuyển đến, nghiên cứu cũng cho thấy lao động có kỹ năng nghề cũng tác động tới các cơ hội của quốc gia quê hương mình từ khả năng thay thế nguồn lực giữa hai nhóm.

Câu chuyện bùng nổ của mạng Internet vào giữa thập niên 1990 đã dẫn tới sự gia tăng mạnh mẽ nhu cầu đối với các nhà khoa học máy tính tại Hoa Kỳ là một ví dụ. Khi đó, triển vọng di cư đã làm gia tăng lực lượng lao động trong ngành khoa học máy tính tại Ấn Độ, và giúp tăng tổng sản lượng công nghệ thông tin (CNTT) của Ấn Độ lên 5%.

Ngược lại, ở Hoa Kỳ, người lao động rời bỏ lĩnh vực này, dẫn tới mức giảm 9% lực lượng lao động bản xứ trong ngành khoa học máy tính. Người tiêu dùng ở cả hai quốc gia đều được hưởng lợi từ tổng sản lượng CNTT lớn hơn, dẫn tới giá thành thấp hơn của các sản phẩm CNTT. Thu nhập chung của cả hai nước tăng 0,36% nhờ dòng di cư các chuyên gia CNTT từ Ấn Độ sang Hoa Kỳ.

Những lao động trong lĩnh vực khoa học máy tính không di cư được sang Hoa Kỳ đã gia nhập ngành CNTT đang gia tăng nhanh chóng tại Ấn Độ và tới đầu thập niên 2000, những người di cư đã trở về với các kỹ năng và mạng lưới kết nối mới. Điều này đã đưa cuộc cách mạng bùng nổ do Hoa Kỳ dẫn dắt sang Ấn Độ, và tới giữa thập niên 2000, Ấn Độ đã vượt Hoa Kỳ trong xuất khẩu phần mềm.

“Không có lý do tại sao công thức thành công này không thể được lặp lại trong AEC, nếu nó tận dụng tối đa lợi thế của sự dịch chuyển kỹ năng”, bà Elisabetta Gentile đặt vấn đề. Hiện tại, khu vực ASEAN đang dựa vào các Thỏa thuận Công nhận lẫn nhau về nghề nghiệp (MRA), với 8 lĩnh vực nghề (kế toán, kiến trúc, nha khoa, kỹ thuật, y khoa, điều dưỡng, khảo sát và du lịch).

Tuy nhiên định nghĩa về “lao động có kỹ năng nghề” luôn luôn biến động. Vì vậy điều kiện cần và đủ là xây dựng một khuôn khổ hiệu quả cho sự dịch chuyển kỹ năng phải đủ linh hoạt để đáp ứng nhanh chóng những nhu cầu của thị trường lao động.

Ở đó các quốc gia ASEAN cần xóa bỏ rào cản về kỹ thuật và chính trị – cả ở cấp quốc gia và khu vực – đang kìm hãm khả năng của lao động có kỹ năng nghề trong việc di chuyển nội vùng và làm những công việc mà họ được đào tạo. Những rào cản này bao gồm các yêu cầu pháp lý phức tạp đối với chủ lao động, các tiêu chuẩn ngặt nghèo về chuyển đổi bằng cấp và chứng chỉ đào tạo, thiếu khả năng mang theo các lợi ích an sinh xã hội, và các quy định hạn chế nhập cư.

“Việc xây dựng các tiêu chuẩn chung của khu vực để điều tiết nhiều ngành nghề khác nhau cũng sẽ giúp xóa bỏ rào cản kỹ thuật đối với sự dịch chuyển kỹ năng”, bà Elisabetta Gentile đúc rút từ nghiên cứu.

Ví như hiện tại, công dân của các quốc gia thành viên ASEAN không được hưởng quy chế ưu tiên khi nộp đơn xin thị thực làm việc ở các quốc gia ASEAN khác, và họ có thể nhận thấy việc di cư tới các nước OECD hoặc các nước vùng vịnh là dễ hơn. Vì vậy việc triển khai một hệ thống ưu đãi nhập cư dựa trên việc làm cho các công dân ASEAN sẽ giúp giữ lại nhiều người tài hơn, đáp ứng tốt hơn nhu cầu giữa chủ lao động - người lao động, và thúc đẩy năng suất bên trong khu vực.

“Những rào cản đang cản trở sự dịch chuyển kỹ năng bên trong ASEAN cũng lạc hậu như ý niệm về chảy máu chất xám. Khi chúng được dỡ bỏ, tiềm năng to lớn của đội ngũ lao động trẻ tài năng trong khu vực cũng sẽ được giải phóng - với những lợi ích làm thay đổi cuộc sống có tác động lâu dài cho nhiều thế hệ”, bà Elisabetta Gentile nhận định.