Môi trường kinh doanh: Phải nhân lên nỗ lực cải cách

Để kịp thời nhận diện vấn đề, phản ánh thực tiễn thực thi quy định pháp luật về ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh, ngày 6/7/2023, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương - CIEM) tổ chức hội thảo “Tháo bỏ rào cản điều kiện kinh doanh: Lựa chọn cải cách cho phát triển doanh nghiệp”.

Trình bày kết quả rà soát sơ bộ về ngành nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh thuộc 15 lĩnh vực quản lý nhà nước của các bộ, ngành, bà Nguyễn Minh Thảo - Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh của CIEM cho biết, kết quả rà soát cho thấy, chất lượng điều kiện kinh doanh trong một số lĩnh vực đã được cải thiện. Cụ thể: điều kiện kinh doanh trong một số lĩnh vực được thiết kế có hệ thống, rõ ràng, dễ hiểu, dễ theo dõi; Số lượng điều kiện kinh doanh quy định chung chung, thiếu minh bạch, khó tiên liệu đã giảm đáng kể so với trước năm 2017; điều kiện kinh doanh về nhân sự, cơ sở vật chất cũng được quy định rõ và giảm mức độ đáp ứng điều kiện; Các yêu cầu điều kiện về phù hợp với quy hoạch hoặc có phương án, kế hoạch kinh doanh đã được cắt giảm đáng kể; Các yêu cầu về vốn được bãi bỏ ở hầu hết các lĩnh vực… từ đó tạo xu hướng xây dựng pháp luật minh bạch.

Tuy nhiên những điểm sáng tích cực ấy không khỏa lấp được một thực tế vẫn còn nhiều điều kiện kinh doanh quy định chung chung, không hợp lý, thiếu rõ ràng, khó xác định hay vẫn có sự không nhất quán trong xác định ngành nghề kinh doanh có điều kiện. “Ví dụ, Luật Đầu tư 2020 đã đưa “kinh doanh dịch vụ logistics” ra khỏi danh mục. Tuy nhiên, điều kiện đối với kinh doanh dịch vụ logistics quy định tại Nghị định 163/2017/NĐ-CP vẫn còn hiệu lực thi hành”, bà Nguyễn Minh Thảo dẫn chứng.

Ngoài ra, có một số ngành nghề được quy định tại pháp luật chuyên ngành, nhưng không thống nhất với tên quy định tại Luật Đầu tư 2020; một số ngành nghề chưa có cơ sở thuyết phục về sự cần thiết phải quy định là ngành nghề kinh doanh có điều kiện; một số ngành nghề hiện Chính phủ chưa quy định về điều kiện kinh doanh; một số ngành nghề không có trong Danh mục, nhưng vẫn ban hành điều kiện kinh doanh…

Vì vậy chuyên gia này cho rằng, mặc dù về danh mục ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện đã được giảm xuống (từ 267 ngành nghề năm 2014, xuống 243 ngành nghề năm 2016 và tiếp tục giảm còn 227 ngành, nghề theo Luật Đầu tư 2020) nhưng mới chỉ giảm về số lượng hình thức, trong khi nội hàm của ngành nghề lại mở rộng, bao trùm hơn. Có nghĩa là trong thực tế, số lượng ngành nghề cụ thể có quy định về điều kiện kinh doanh tại pháp luật chuyên ngành đang lớn hơn nhiều con số 227 ngành nghề theo Danh mục của Luật Đầu tư 2020.

Vấn đề lớn hơn trong môi trường kinh doanh là các điều kiện kinh doanh cũng diễn biến tương tự. điều kiện kinh doanh có thể giảm về hình thức, nhưng số lượng điều kiện kinh doanh có thể không giảm bởi được dẫn chiếu bằng nhiều quy định khác nhau. Một số khó khăn nổi bật khác cũng được nhận diện, như việc quy định quá nhiều chứng chỉ, hạn chế phân cấp trong cấp phép hay việc phải thực hiện thủ tục điều chỉnh các loại giấy phép con nhiều lần ngay cả khi không có thay đổi về nội dung ảnh hưởng đến phạm vi hoạt động đã được cấp phép, nhiều bất cập và hệ luỵ trong quy định điều kiện kinh doanh về phòng cháy chữa cháy (PCCC)…

Không để xói mòn các kết quả cải cách

Tại hội thảo, ông Nguyễn Hoài Nam - Phó Tổng thư ký Hiệp hội chế biết xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) chỉ ra hàng loạt "nỗi khổ" của doanh nghiệp vì điều kiện kinh doanh. Theo ông Nam, các doanh nghiệp xuất khẩu đang đối diện với khó khăn bủa vây. Sau 2 năm đại dịch lại tiếp đến khủng hoảng và suy giảm kinh tế toàn cầu, sức chống chịu của doanh nghiệp đã tới hạn.

Nêu cụ thể các vướng mắc trong quy định về PCCC, ông Nam kiến nghị, cần sớm có giải pháp theo hướng rà soát, sửa đổi các quy định về PCCC để phân loại mức độ rủi ro về PCCC đối với các hoạt động sản xuất, kinh doanh; áp dụng các điều kiện về PCCC theo mức độ rủi ro; giảm tối đa các chi phí không cần thiết cho doanh nghiệp... Các vấn đề liên quan đến quy định về PCCC cũng được đại diện nhiều hiệp hội trong nước và nước ngoài nêu ra tại hội thảo này.

Theo TS. Trần Thị Hồng Minh, Viện trưởng CIEM, thời gian qua môi trường kinh doanh mặc dù tiếp tục có những cải thiện nhưng yêu cầu cải cách môi trường đầu tư, kinh doanh mạnh mẽ hơn là đòi hỏi cấp thiết từ thực tiễn, cũng như tạo động lực thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Có thể thấy, nhiều điều kiện kinh doanh không cần thiết, không hợp lý, không có ý nghĩa và hiệu quả về quản lý nhà nước đã gây cản trở hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp; làm tăng chi phí, giảm tính hấp dẫn của môi trường kinh doanh… tác động trực tiếp tới tăng trưởng và phát triển kinh tế.

Phát biểu tại hội thảo, ông Trần Duy Đông - Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhấn mạnh, cải cách môi trường kinh doanh là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục của Chính phủ. Với tầm quan trọng của cải cách ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh, Thủ tướng Chính phủ thường xuyên chỉ đạo nội dung này tại các phiên họp Chính phủ hàng tháng. Theo đó, các bộ, ngành được yêu cầu rà soát và xây dựng phương án kiến nghị sửa đổi quy định thuộc lĩnh vực quản lý, trong đó có điều kiện kinh doanh. Tuy vậy, mức độ rà soát và các phương án sửa đổi điều kiện kinh doanh về cơ bản còn rất ít hoặc mang tính hình thức, chưa thực sự có ý nghĩa và tạo thuận lợi cho doanh nghiệp; việc sửa đổi các văn bản pháp lý để hiện thực hóa phương án còn rất chậm; quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp chưa thực sự được bảo đảm…

Chính vì vậy, môi trường kinh doanh dù đã cải thiện nhưng vẫn còn nhiều bất cập, trong đó rào cản về điều kiện kinh doanh đang có xu hướng mở rộng. Một số bộ, ngành vẫn tiếp tục ban hành và thực thi các quy định về điều kiện kinh doanh với mức độ khắt khe và khó khăn hơn. “Tình trạng này nếu không sớm được khắc phục có thể làm xói mòn các kết quả cải cách và làm suy giảm niềm tin của doanh nghiệp”, Thứ trưởng Trần Duy Đông nói và cho biết, trên cơ sở thảo luận, phân tích, làm rõ những bất cập và các kiến nghị của đại diện các bộ, ngành, hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng, cộng đồng doanh nghiệp tại hội thảo… Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các phương án và giải pháp tương ứng.