“Phiêu du” cùng nhạc Trịnh

Tối nay (1/4), đêm nhạc “Như cánh vạc bay” được tổ chức ở Nhà hát lớn Hà Nội để tưởng nhớ 23 năm nhạc sĩ Trịnh Công Sơn xa rời cõi tạm. Đêm nhạc có sự tham gia của các ca sĩ Mỹ Linh, Ngọc Anh, Hồ Trung Dũng, Lưu Hương Giang, Nguyên Hà, Hà Lê... Cũng trong tối 1/4 ca sĩ Giang Trang tổ chức mini show “Những mặt phố 2: Ngồi bên dòng sông” tại Polygon Music, Hà Nội. Suốt nhiều năm qua, cứ vào cữ này, Giang Trang lại tổ chức đêm nhạc để nhớ Trịnh. Trong show diễn lần này, cô trở lại và tái hiện bầu không khí những ngày đầu khi cô đến với nhạc Trịnh để rồi sau đó bắt đầu dự án kéo dài bảy năm thể nghiệm với âm nhạc Trịnh Công Sơn.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn

Trước đó, đêm nhạc “Nhịp thời gian - Nhớ Trịnh Công Sơn” có sự tham gia của Hồng Nhung, vợ chồng Cẩm Vân - Khắc Triệu, Nguyên Hà, Thu Minh, cặp du ca Hoàng Trang - Nguyễn Đông... đã diễn ra tối 30/3 tại Nhà hát lớn Hà Nội. Và tối 29/3, ca sĩ Hà Lê và nghệ sĩ saxophone Lê Duy Mạnh đã kết hợp để tổ chức đêm nhạc Trịnh có tên “Phiêu du” tại không gian “độc lạ” đó là Vườn quốc gia Ba Vì (Hà Nội)…

Mỗi lúc người ta xôn xao như thế, tôi lại nhớ tới dáng người mảnh dẻ của Trịnh Công Sơn. Hình ảnh ông ngồi lặng lẽ nhìn mà như không nhìn, khiến tôi nhớ tới giai điệu: “Đường phố dài, một đường phố dài/ Đường phố này một chiều tôi tới/ Đi lang thang tôi chào vẫy mọi người/ Đường phố cười… Đường phố nào, một đường phố nào/ Đường phố nào còn nằm che dấu/ Cho tôi đi giữa nhân loại đớn đau/ Đường hắt hiu…”.

Trịnh Công Sơn rất đúng khi ông nói rằng, “ở nơi nào trên mặt đất này có con người, ở đó có tiếng hát”. Và: “Con người có thể hát một mình ở bất kỳ nơi đâu. Ca khúc là nỗi lòng của một con người trong cuộc sống. Cuộc tình giữa âm nhạc và văn học này đã khiến ca khúc tự nó có thể chạm đến mọi bờ cõi tri thức của đời sống con người. Nó đủ khả năng hát về một cái chồi non vừa nhú cho đến cái chết của một con người. Nó chính là tiếng chim buổi sáng, tiếng gà gáy trưa bên đồi mang âm vang của một nỗi nhớ nhung. Nó là nắng, là mưa, là nụ cười, là tiếng khóc. Nó ở cùng với điều nhỏ nhất và đồng thời cũng sống chung với những cõi bờ bao la”.

23 năm sau ngày Trịnh Công Sơn trở về “Cát bụi”, tôi nghĩ, ở đâu có người Việt Nam, ở đó bài hát của Trịnh Công Sơn vẫn vang lên.

Trịnh Công Sơn sinh ngày 28/2/1939. Ông là nhạc sĩ Việt Nam hiếm hoi có sự nổi tiếng và sức ảnh hưởng vươn tầm thế giới. Được biết, khoảng 2 triệu băng đĩa nhạc của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã được bán tại Nhật Bản. Ở trong nước, hiếm có nhạc sĩ nào sáng tác nhiều và có nhiều ca khúc được phổ biến rộng rãi, được công chúng yêu mến như Trịnh Công Sơn. Theo thống kê, ông viết 600 ca khúc, trong đó, có tới 236 ca khúc được phổ biến rộng rãi.

Trịnh Công Sơn không phải là nhà thơ. Nhưng những ca từ ông thì như thơ, đích thực là thơ. Điều này nhiều người đã phân tích, bình luận. Và người ta cũng đã chép lại rất nhiều ca từ của Trịnh, những “Diễm xưa”, “Mưa hồng”, “Cát bụi”, “Tôi ơi đừng tuyệt vọng”, “Hạ trắng”, “Nắng thủy tinh”… Nếu tách khỏi những giai điệu, thì những văn bản đó đích thực là những bài thơ hay.

Một số nhà nghiên cứu đã chỉ ra, ca từ trong nhạc của ông đậm chất thơ, đa dạng về từ vựng, độc đáo về ngữ pháp, phong phú về thanh điệu và ẩn chứa nhiều mã nghệ thuật khác nhau. Sinh thời, nhạc sĩ Văn Cao từng nói: "Tôi gọi Trịnh Công Sơn là người của thơ ca (Chantre) bởi ở Sơn, nhạc và thơ quyện vào nhau đến độ khó phân định cái nào là chính, cái nào là phụ... Trong âm nhạc của Sơn, ta không thấy dấu vết của âm nhạc theo cấu trúc bác học phương Tây. Sơn viết hồn nhiên như thể cảm xúc nhạc thơ tự nó trào ra".

Tôi cũng rất thích những tùy bút, viết ngắn của Trịnh Công Sơn lúc sinh thời. Có thời điểm, ông đều đặn viết cho tờ Sóng nhạc, rồi viết trên Lao động, Tuổi trẻ Cuối tuần và một số tờ báo khác… Những bài viết của Trịnh Công Sơn cho người ta thấy nhiều suy nghĩ của ông, những triết lý sống, những suy tư trăn trở của ông. Chẳng hạn, ông từng viết: “Đã từ lâu tôi muốn qua ca khúc nói được thật nhiều điều. Tôi không chọn ca khúc như một chặng đường để rồi sau đó tu dưỡng hòng nhảy vào những thể loại to lớn hơn. Ca khúc đối với tôi là một mô hình gần gũi, thiết thân và hoàn chỉnh. Nó là một cuộc hôn phối kỳ diệu giữa thi ca và âm nhạc”.

Điều này cũng phần nào lý giải vì sao ca từ của Trịnh hay và thực sự là những bài thơ có thể đứng độc lập.

Cũng theo nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, ông “chưa bao giờ cảm thấy ca khúc bối rối trước những điều tưởng không nói được. Nó đã đi qua bao nhiêu mùa màng giữa lòng cuộc sống con người và thường nó có mặt bên cạnh con người như một lời an ủi. Cũng vì thế, tôi đã có lần nuôi tham vọng gán ghép cho ca khúc một cái gì đó lớn hơn, tràn đầy ra ngoài cái hình thể nhỏ nhắn và khiêm tốn của nó. Đó chính là sứ mệnh truyền đạt những âu lo, những chờ đợi của con người khi đối diện với chính mình trước cuộc sống. Nó có bổn phận phải cưu mang trong từng dòng nhạc dòng chữ cái phần tinh khiết nhất của hạnh phúc và bất hạnh. Như vậy, ca khúc ngoài cái vai trò “mua vui cũng được một vài trống canh”, nó còn phải đảm nhiệm cái sứ mệnh đẹp đẽ mà các anh chị em họ hàng nghệ thuật của nó đã và đang làm”.

Vào những năm cuối đời, Trịnh Công Sơn có lúc nhìn lại. Ông viết: “Nhìn lại quãng đường mình đã đi, tôi cảm thấy không có gì phải ân hận. Tôi vẫn là đứa trẻ thơ trong nghệ thuật, lòng còn tràn đầy cảm hứng. Tôi vẫn còn ham mê học hỏi quanh mình và còn đủ hào hứng mở ra những cuộc đối thoại, độc thoại với cây cỏ thiên nhiên, với con người qua ca khúc dưới ánh sáng hiền hòa nhân hậu của những ngày tôi đang sống”.