Sau Covid-19, kinh tế tuần hoàn là một sự lựa chọn

TS.Vũ Tiến Lộc

Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - TS.Vũ Tiến Lộc trả lời phỏng vấn của Thời báo Ngân hàng.

Từ ngày 1/8 Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) đã có hiệu lực. Ông đánh giá thế nào về những cơ hội và thách thức mà Hiệp định này mang lại?

Theo báo cáo của Chính phủ, dự kiến với tác động của EVFTA, sẽ có một sự tăng trưởng ấn tượng về xuất khẩu, nhập khẩu giữa hai bên. Đến năm 2025 kim ngạch xuất khẩu sang EU tăng 42,7% và nhập khẩu từ EU tăng 33,06%. Hoạt động thương mại, đầu tư nhộn nhịp dưới tác động của EVFTA giúp tăng thêm 146.000 việc làm mỗi năm, tăng thu nhập cho người dân và cả cho NSNN (khoảng 4.500 tỷ đồng trong 10 năm tới). Trong tổng thể, GDP của Việt Nam có thể tăng thêm từ 7,07 - 7,72% trong giai đoạn 2030 - 2035.

Tuy nhiên đây là kỳ vọng đặt ra khi chưa xảy ra Covid-19. Trong khi đại dịch bùng phát thì những kỳ vọng này sẽ có thêm những điểm cộng, điểm trừ. Bên cạnh đó, EVFTA lại phải gánh trên vai thêm những kỳ vọng mới, đặc biệt là kỳ vọng về việc tạo thêm lợi thế cho DN Việt Nam cạnh tranh trên thị trường thế giới trong thời gian đặc biệt khó khăn này; hay kỳ vọng về việc tạo thêm sức hấp dẫn cho Việt Nam trong mắt các nhà đầu tư nước ngoài đang có kế hoạch chuyển dịch và đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu.

Với cộng đồng DN, tác động cụ thể thế nào?

Cùng với những kỳ vọng vĩ mô đó, từng DN cũng kỳ vọng về những cơ hội cụ thể trong xuất khẩu, nhập khẩu hay hợp tác liên doanh với các bạn hàng, đối tác EU. Nhưng mỗi DN có thể hiện thực hóa kỳ vọng này không và ở mức nào, lại phụ thuộc một phần quan trọng vào hành động thực tế của họ.

Có rất nhiều việc DN cần làm để biến những cơ hội tiềm tàng từ các cam kết EVFTA thành những lợi ích thực tế cho mình, cho người lao động của mình. Cách thức, biện pháp và kế hoạch cụ thể của mỗi DN để hiện thực hóa điều này có thể sẽ rất khác nhau. Thế nhưng bất kỳ DN nào muốn chủ động tận dụng các cơ hội từ EVFTA đều phải làm, đó là tìm hiểu về các cam kết EVFTA có liên quan tới mình. Chỉ khi biết cam kết có gì, tác động như thế nào tới mình, và theo những điều kiện nào, DN mới có thể tính tới những hành động cụ thể tương ứng phù hợp.

Ông nói gì khi triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn đã trở thành xu hướng và nhiều người đang cổ vũ cho việc dần thoát ly nền kinh tế tuyến tính?

Nếu tiếp tục phát triển theo nền kinh tế tuyến tính dựa vào vốn tài nguyên - sản xuất - tiêu dùng - thải bỏ, thì dù có đạt được thành quả tăng trưởng cao, chúng ta cũng sẽ phải đối mặt với thảm họa về tài nguyên, thảm họa về môi trường.

Các số liệu thống kê từ Global Footprint Network cho thấy thời gian con người khai thác cạn mức tài nguyên nên dùng trong năm đang ngày một ngắn lại. Con người đã “rút cạn” tài nguyên thiên nhiên với tốc độ nhanh gấp 1,6 lần khả năng tái tạo. Trong 20 năm qua, thời hạn này đã bị rút ngắn thêm hai tháng. Cụ thể đến ngày 22/8/2020, chúng ta đã tiêu thụ hết năng lượng tự nhiên có thể tái tạo trong năm 2020 của trái đất.

Chỉ riêng ô nhiễm không khí đã khiến Việt Nam có thể mất đi hơn 5,07% GDP, ô nhiễm nước có thể gây ra thiệt hại 3,5% GDP. Tình trạng suy giảm tài nguyên, tiêu thụ nhiều năng lượng, ô nhiễm, suy thoái đất và biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến tương lai của nền kinh tế Việt Nam.

Bởi vậy, hiện không chỉ DN Việt Nam mà toàn thế giới, sau thảm họa Covid, đang định hình lại con đường phát triển của mình. Chiến lược phát triển bền vững, thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn là một sự lựa chọn.

Vậy giải pháp sẽ là gì, thưa ông?

Phát triển bền vững phải là đích đến, kinh tế tuần hoàn là một mô hình. Kinh tế tuần hoàn với Việt Nam “vừa quen vừa lạ”. Từ lâu chúng ta đã tạo ra những mô hình kinh tế tuần hoàn đầu tiên: VAC (vườn-ao-chuồng)… và nhiều hệ sinh thái khép kín thời bao cấp. Dẫu chưa hoàn thiện nhưng những mô hình này đã cho thấy tiềm thức về phát triển bền vững, mô hình kinh tế tuần hoàn không xa lạ ở nước ta.

Bây giờ nhiều sáng kiến và mô hình phát triển kinh tế tuần hoàn đang được đề xuất và triển khai như Chương trình phát triển kinh tế tuần hoàn của VCCI, Chương trình thu gom và tái chế rác thải của nhóm DN PRO và nhóm DN lớn, sáng kiến không xả thải vào môi trường, các khu công nghiệp sinh thái ở Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ... Tất cả đang là những hạt giống đầu tiên cho một mùa vàng phát triển kinh tế tuần hoàn ở nước ta.

Bản chất của kinh tế tuần hoàn là tạo ra một vòng tròn khép kín trong quy trình sản xuất, tiêu thụ, thu gom và tái sản xuất giữa các DN trong cùng ngành và giữa các ngành sản xuất dựa trên nguyên tắc sử dụng hiệu quả, triệt để nguồn tài nguyên thiên nhiên và nguyên vật liệu, phụ liệu.

Điều đó đồng nghĩa với việc các DN của chúng ta cần có những công nghệ, quy trình, phương thức quản lý hỗ trợ chặt chẽ cho việc tạo ra vòng đời khép kín cho các loại nguyên vật liệu được sử dụng trong sản xuất. Chúng ta cần hệ thống chính sách quản lý, bảo vệ môi trường, chính sách tài chính, thương mại được điều chỉnh, coi các chất thải và phế thải là các loại nguyên vật liệu thứ cấp cho các ngành công nghiệp khác; cần có công nghệ, khoa học kỹ thuật xử lý vật liệu, các nghiên cứu về vật liệu mới có thuộc tính linh hoạt, tính ứng dụng và độ bền cao hơn, khiến các vật liệu này có thể tồn tại lâu hơn và chuyển đổi vai trò linh hoạt hơn khi được tái chế, tái sử dụng cho các sản phẩm khác nhau.

Có thể khẳng định phát triển kinh tế tuần hoàn là một giải pháp hiệu quả trong việc tạo ra các cơ hội kinh doanh, nguồn lợi nhuận mới, lại đồng thời giúp cắt giảm nhu cầu khai thác mới đối với tài nguyên thiên nhiên.

Chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn là một cơ hội lớn để phát triển nhanh và bền vững với những lợi ích cụ thể đó là vừa giải quyết những thách thức toàn cầu do ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, lại vừa giảm thiểu khai thác tài nguyên thiên nhiên, tận dụng tối đa giá trị tài nguyên. Tận dụng được nguồn nguyên vật liệu đã qua sử dụng thay vì tiêu tốn chi phí xử lý và giảm rủi ro về khủng hoảng thừa sản phẩm, khan hiếm tài nguyên đồng thời tạo ra cơ hội việc làm và đầu tư mới, giảm chi phí sản xuất, tăng chuỗi cung...

Để thực hiện được định hướng này đòi hỏi phải có sự nỗ lực của mọi thành phần trong xã hội, DN là động lực trung tâm, nhà nước đóng vai trò kiến tạo, dẫn dắt và cộng đồng tham gia thực hiện.

Trân trọng cảm ơn ông!