Sức ép chuỗi cung ứng toàn cầu buộc doanh nghiệp Việt phải chuyển mình mạnh mẽ

Cơ hội mở ra, tiêu chuẩn siết lại: Doanh nghiệp Việt bước vào cuộc cạnh tranh toàn cầu khốc liệt

Cơ hội lớn đi kèm thách thức nội tại

Tại hội thảo “Vươn ra thế giới và vấn đề nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam”, do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 27/11, bà Trần Thị Thanh Tâm, Giám đốc Trung tâm hỗ trợ DNNVV (VCCI) cho biết, năm 2025 đánh dấu một giai đoạn mới của hội nhập kinh tế quốc tế.

Việt Nam đang tham gia ngày càng sâu vào các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP… Những hiệp định này mở ra cánh cửa tiếp cận các thị trường rộng lớn, tiêu chuẩn cao, giúp doanh nghiệp Việt giảm hàng rào thuế quan, mở rộng quan hệ thương mại và nâng tầm vị thế xuất khẩu.

Cùng với hội nhập, xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, đa dạng hóa sản xuất và tái cấu trúc chuỗi giá trị trong bối cảnh biến động địa chính trị, yêu cầu xanh hóa và logistics bền vững đang mang đến những cơ hội lớn cho Việt Nam. Đây là thời điểm thuận lợi để thu hút đầu tư, mở rộng sản xuất và tham gia sâu hơn vào mạng lưới cung ứng khu vực cũng như toàn cầu.

Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm thách thức. Bà Tâm chỉ ra rằng áp lực cạnh tranh đang gia tăng mạnh từ các quốc gia trong khu vực, đặc biệt khi những thị trường truyền thống của Việt Nam ngày càng đòi hỏi các tiêu chuẩn kỹ thuật, quản trị chất lượng, phát triển xanh và bền vững khắt khe hơn. Doanh nghiệp Việt Nam, trong đó 97% là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn hạn chế về năng lực công nghệ, năng suất lao động và khả năng đáp ứng đơn hàng lớn, dài hạn. Những hạn chế này trở thành rào cản lớn khi doanh nghiệp muốn tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Đáng chú ý, khu vực doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ vốn được xem là nền tảng gốc rễ của chuỗi cung ứng vẫn thiếu sự liên kết, thiếu đầu tư chiều sâu và thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây là nguyên nhân khiến nhiều doanh nghiệp trong nước phải phụ thuộc vào nguồn cung nguyên phụ liệu từ bên ngoài, chưa thể trở thành mắt xích quan trọng trong mạng lưới sản xuất toàn cầu.

“Mỗi doanh nghiệp mạnh hơn sẽ góp phần tạo nên một ngành công nghiệp mạnh, và cộng đồng doanh nghiệp mạnh sẽ là nền tảng của một nền kinh tế vững bền. Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu, câu hỏi quan trọng đặt ra là làm sao để doanh nghiệp Việt Nam không chỉ hòa nhập mà còn “vươn ra thế giới” một cách vững vàng và tự tin’- bà Tâm nhấn mạnh.

Luật chơi toàn cầu thay đổi, doanh nghiệp buộc phải thích ứng

Tại hội thảo, TS Trịnh Quốc Vinh, Ủy viên Hội đồng khoa học Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (VIOIT) ( Bộ Công thương) cho rằng, năm 2025 là năm bản lề với những biến động chưa từng có của kinh tế toàn cầu. Ông đặt câu hỏi liệu hội nhập kinh tế giai đoạn tới có khác biệt so với thời điểm Việt Nam gia nhập WTO hay CPTPP, rồi tự trả lời rằng sự khác biệt nằm ở sự thay đổi mang tính chiến lược của dòng chảy kinh tế.

Nếu trước đây dòng vốn đầu tư quốc tế tìm đến những quốc gia có chi phí sản xuất thấp nhất, thì nay an ninh chuỗi cung ứng, khả năng tự chủ và năng lực chống chịu được đặt lên hàng đầu. Thế giới đang chuyển từ tư duy “Just-in-time” (tối ưu hóa tồn kho) sang “Just-in-case” (chủ động phòng ngừa rủi ro). Sự thay đổi này buộc doanh nghiệp Việt phải thích ứng nhanh chóng nếu không muốn bị loại khỏi cuộc chơi.

Theo ông Vinh, một trong những thách thức lớn nhất mà doanh nghiệp Việt phải đối diện là tiêu chuẩn xanh.

TS Vinh chỉ ra rằng dù kim ngạch xuất khẩu năm 2024 của Việt Nam đạt 406 tỷ USD, đưa Việt Nam vào nhóm 20 quốc gia xuất khẩu lớn nhất thế giới, nhưng giá trị gia tăng nội địa vẫn thấp, chỉ khoảng 20-25%, chủ yếu dựa vào gia công. Điều này thể hiện rõ việc tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu nhưng chưa nắm được các khâu tạo giá trị cao.

Một trong những thách thức lớn nhất mà doanh nghiệp Việt phải đối diện là tiêu chuẩn xanh. Các cơ chế như CBAM của EU hay Đạo luật cạnh tranh sạch của Mỹ đang định hình lại thị trường quốc tế, buộc các ngành thép, nhôm, dệt may của Việt Nam phải chuyển đổi công nghệ ngay lập tức. Đây không còn là khẩu hiệu mà là yêu cầu sống còn nếu muốn đứng vững trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bên cạnh thách thức, TS Vinh cũng nhấn mạnh cơ hội vàng từ ba xu hướng dịch chuyển lớn: đa dạng hóa địa điểm sản xuất, tăng cường ứng dụng công nghệ số và phát triển bền vững. Đây là giai đoạn mà Việt Nam có khả năng đón dòng vốn FDI chất lượng cao, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao và bán dẫn, thay vì chỉ thu hút các ngành dệt may, da giày như trước.

Chỉ ra những tồn tại, ông Nguyễn Phương Thắng- chuyên gia tư vấn về hiệu suất và tăng trưởng doanh nghiệp cho rằng, phần lớn doanh nghiệp sản xuất Việt Nam hiện vẫn hoạt động ở “vùng trũng của chuỗi giá trị”, nơi rất khó tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững. Các xu hướng lớn như thiếu lao động, thiếu ổn định cung ứng, chuyển đổi số và tiêu chuẩn ESG… đang tạo sức ép mạnh mẽ lên doanh nghiệp.

Theo ông Thắng, hai rào cản lớn nhất khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa chưa thể tham gia chuỗi cung ứng quốc tế chính là báo giá cao và hệ thống quản lý chất lượng kém tin cậy. Để nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt, ông Thắng đưa ra đề xuất, doanh nghiệp tập trung phát triển đồng bộ nhóm năng lực lõi, gồm công nghệ - phát triển sản phẩm; hệ thống quản lý và năng lực tài chính. Việc cải thiện cần đi kèm tối ưu hóa quy trình, rút ngắn thời gian chu trình sản xuất

Từ thực tế doanh nghiệp, ông Lê Quý Thành, Phó Giám đốc công ty TOMECO cho biết, công ty không chạy theo sản lượng mà tập trung vào phân khúc công nghệ chiều sâu, yêu cầu tiêu chuẩn cao. Doanh nghiệp hướng đến khách hàng có nhu cầu về chất lượng và công nghệ tiên tiến, đặt mục tiêu tạo ra sản phẩm có giá trị kỹ thuật cao, đồng thời nâng chuẩn liên tục để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Theo ông Thành, tiêu chuẩn, chất lượng và con người chính là nền tảng bền vững để doanh nghiệp Việt Nam bước ra thị trường quốc tế.

Ở tầm vĩ mô, Việt Nam đã có các chính sách hỗ trợ hội nhập quốc tế, trong đó nổi bật là Nghị quyết 59-NQ/TW của Bộ Chính trị. Bộ Công Thương cũng đang xây dựng Chương trình “Vươn ra thị trường quốc tế giai đoạn 2026-2035 (Go Global)”, với định hướng giúp doanh nghiệp dẫn dắt chuỗi giá trị, mở rộng thị trường bền vững, tận dụng tối đa lợi thế từ các FTA thế hệ mới và nâng cấp tiêu chuẩn xuất khẩu.

Về phía VCCI, bà Tâm cho biết, trung tâm Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa (đơn vị trực thuộc VCCI) thực hiện nhiệm vụ kết nối, hỗ trợ, nâng cao năng lực quản trị và thúc đẩy phát triển bền vững, đặc biệt dành cho khu vực doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa nhằm giúp doanh nghiệp vượt qua những thách thức trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, từng bước tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.