Liên kết - “chìa khóa sinh tồn” để doanh nghiệp Việt bước ra thế giới

Nhiều điểm nghẽn nếu doanh nghiệp “đơn độc” đi ra thế giới

Hiện Việt Nam có hơn 90% doanh nghiệp thuộc nhóm nhỏ và vừa. Dù năng động và linh hoạt, nhưng theo đánh giá của nhiều chuyên gia, các doanh nghiệp này vẫn “đơn thương độc mã”, thiếu vốn, công nghệ hạn chế, năng lực quản trị chưa đồng đều và khó tiếp cận các kênh phân phối quốc tế.

Chuyên gia kinh tế TS. Nguyễn Minh Phong nhận định, đoanh nghiệp Việt nếu đi một mình thì rất khó đạt được quy mô sản xuất ổn định, đáp ứng những đơn hàng lớn hoặc yêu cầu kiểm định khắt khe của các thị trường như EU, Mỹ, Nhật Bản. Liên kết chính là cách để biến những điểm yếu riêng lẻ thành sức mạnh chung và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Liên kết tạo ra sức mạnh về chi phí, đặc biệt trong hệ thống logistics

Thực tế đã chứng minh điều này. Nhiều ngành hàng như hồ tiêu, cà phê, thủy sản hay dệt may đều gặp tình trạng mạnh ai nấy làm, dẫn đến chi phí đầu vào cao, tiêu chuẩn sản phẩm thiếu đồng bộ, năng lực dự báo thị trường yếu, thậm chí cạnh tranh nội bộ không lành mạnh. Khi không tham gia vào các chuỗi có tổ chức, các doanh nghiệp Việt thường bị ép giá và khó xây dựng thương hiệu.

Theo các chuyên gia, mô hình liên kết hiệu quả cần bắt đầu từ vùng nguyên liệu, nơi doanh nghiệp, nông dân và các hợp tác xã cùng tuân thủ một bộ tiêu chuẩn sản xuất chung. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí kiểm định mà còn tạo ra sản phẩm có chất lượng ổn định, đây là yếu tố sống còn khi tiếp cận các chuỗi bán lẻ hoặc nhà nhập khẩu lớn.

Đại diện công ty cổ phần Tập đoàn Minh Phú chia sẻ, chúng tôi từng nhiều lần mất hợp đồng chỉ vì không đảm bảo được khối lượng cung ứng đúng thời điểm. Từ khi liên kết với các cơ sở chế biến trong vùng và chia sẻ dữ liệu dự báo thị trường, doanh nghiệp chủ động hơn gấp nhiều lần. Đơn hàng từ châu Âu mà trước đây không dám nhận, giờ chúng tôi có thể thực hiện nhờ việc “bắt tay” với nhau.

Liên kết còn tạo ra sức mạnh về chi phí, đặc biệt trong hệ thống logistics vốn chiếm từ 12 -15% giá thành sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam, cao hơn nhiều quốc gia trong khu vực. Khi doanh nghiệp nhỏ và vừa cùng chia sẻ kho vận, cùng thuê tàu hoặc gom hàng xuất chung, chi phí giảm đáng kể, lợi nhuận biên cao hơn và giá bán cạnh tranh hơn.

TS. Vũ Thành Tự Anh phân tích, liên kết không chỉ là hợp tác trong sản xuất, mà còn là câu chuyện chia sẻ thông tin thị trường, cùng nhau đầu tư công nghệ, cùng xây dựng thương hiệu quốc gia cho từng ngành hàng. Nếu mỗi doanh nghiệp đều tự làm thương hiệu riêng, khả năng vươn tầm quốc tế sẽ rất khó.

Tham gia chuỗi giá trị toàn cầu: Không thể thiếu “cụm doanh nghiệp”

Ở nhiều quốc gia, doanh nghiệp nhỏ và vừa thường không đi một mình khi ra thế giới. Các “cụm doanh nghiệp” (cluster) hoặc “liên minh ngành hàng” giúp họ chia sẻ rủi ro, chuẩn hóa sản phẩm và từng bước tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Với Việt Nam, chuyên gia thị trường TS. Võ Trí Thành cho rằng, nếu chúng ta không hình thành được các cụm doanh nghiệp liên kết từ vùng nguyên liệu, sản xuất đến phân phối thì rất khó bước vào sân chơi lớn. Các thị trường cao cấp đòi hỏi tiêu chuẩn thống nhất, hồ sơ truy xuất minh bạch và quy mô cung ứng đều đặn. Một doanh nghiệp nhỏ rất khó cáng đáng toàn bộ chuỗi này. Liên kết không chỉ mang tính kinh tế mà còn giúp doanh nghiệp Việt giảm rủi ro pháp lý. Khi xuất khẩu vào các thị trường như EU, một lỗi nhỏ về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật hay sai lệch về tiêu chuẩn đóng gói cũng có thể khiến cả lô hàng bị trả về. Nhưng nếu doanh nghiệp nằm trong chuỗi liên kết, các khâu được giám sát xuyên suốt, rủi ro giảm đáng kể.

Liên kết giúp doanh nghiệp Việt giảm rủi ro pháp lý

Dù nhu cầu là rất rõ, nhưng thực tế liên kết giữa doanh nghiệp Việt thời gian qua vẫn chưa rộng và chưa mạnh. Nguyên nhân là mỗi doanh nghiệp có quy mô khác nhau, lợi ích ngắn hạn đôi khi mâu thuẫn, trong khi tư duy “giữ bí quyết” còn phổ biến.

Bên cạnh đó, liên kết muốn bền vững cần có “nhạc trưởng”, đó có thể là một đơn vị trung gian đủ uy tín để điều phối, từ chia sẻ đơn hàng, phân bổ sản xuất đến kiểm soát chất lượng. Nếu chỉ kêu gọi chung chung, doanh nghiệp khó ngồi lại với nhau.

Vai trò “nhạc trưởng” này có thể đến từ các hiệp hội ngành hàng, hoặc các doanh nghiệp đầu chuỗi có năng lực tổ chức. TS. Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương nhận định, Nhà nước cần tiếp tục cải cách pháp lý nhằm tạo môi trường ổn định, giúp doanh nghiệp yên tâm đưa ra quyết định dài hạn. Vai trò "đồng hành và mở đường" của Nhà nước trong quá trình kiến tạo động lực phát triển.

Đứng trước xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, Việt Nam có cơ hội lớn nhưng chỉ dành cho những doanh nghiệp đủ sức đáp ứng chuẩn quốc tế. Trong bối cảnh đó, liên kết không còn là khẩu hiệu mà là mệnh lệnh cạnh tranh. Chỉ khi đó, đội ngũ doanh nghiệp mới đủ sức hình thành những “cụm sức mạnh” có thể cạnh tranh sòng phẳng với doanh nghiệp lớn trên thế giới.