Thủy sản Việt đang "mắc cạn" tại thị trường nội địa?

Những rào cản kìm hãm thủy sản Việt

Chi phí và giá thành cao

Việt Nam từ lâu đã khẳng định vị thế là một trong những cường quốc xuất khẩu thủy sản hàng đầu thế giới. Cá tra, tôm sú... của chúng ta đã chinh phục được những thị trường khó tính nhất như Mỹ, châu Âu... Thế nhưng, thật nghịch lý khi ngay trên chính "sân nhà", các doanh nghiệp thủy sản lại đang chật vật tìm chỗ đứng khi mới chỉ chiếm khoảng 60-70% thị phần trong các kênh phân phối hiện đại.

Theo ông Nguyễn Thành Nam - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), thị trường thủy sản nội địa có quy mô khoảng 1 tỷ USD, nhưng đáng lo ngại là thủy sản nhập khẩu đã chiếm tới 40% thị phần. Điều này cho thấy sự cạnh tranh gay gắt, thậm chí là lấn lướt của hàng ngoại ngay tại thị trường trong nước.

Vì sao các doanh nghiệp thủy sản Việt, vốn đã quen với những tiêu chuẩn khắt khe nhất của thị trường quốc tế, lại khó cạnh tranh trên sân nhà? Câu trả lời nằm ở nhiều yếu tố, trong đó nổi bật là bài toán về giá và chi phí.

Theo bà Nguyễn Kim Hậu, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Thủy đặc sản Seaspimex Việt Nam, sản phẩm đạt chuẩn xuất khẩu có giá cao hơn khoảng 20% so với hàng thông thường, khó cạnh tranh với các sản phẩm giá rẻ.

"Chúng tôi có sản phẩm ghẹ đóng lon được thị trường Mỹ ưa chuộng, nhưng khi về đến thị trường trong nước lại gặp khó khăn. Sau 30 năm kiên trì, tỷ trọng doanh thu nội địa của Seaspimex cũng chỉ mới đạt 30%", bà Hậu chia sẻ.

Ông Huỳnh Minh Tường, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) chỉ ra một thực trạng nhức nhối, thị trường thủy hải sản trong nước đang thiếu minh bạch về chất lượng. Nhiều cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, đầu tư thấp, tung ra thị trường sản phẩm giá rẻ, không rõ nguồn gốc. Trong khi đó, các doanh nghiệp xuất khẩu làm ăn bài bản, đầu tư lớn cho nhà máy đạt chuẩn quốc tế nhưng đi cùng chi phí sản xuất cao, dẫn đến giá bán sản phẩm cũng cao hơn.

Còn ông Võ Trần Ngọc, Giám đốc kinh doanh Saigon Co.op cho rằng, ngành hàng thủy - hải sản tại thị trường nội địa đang có tiềm năng phát triển mạnh, đặc biệt là ở kênh siêu thị. Tuy nhiên, hiện mức tiêu thụ vẫn chưa tương xứng với tiềm năng do vướng phải một số rào cản, trong đó có sức cạnh tranh từ các chợ truyền thống.

Theo ông Ngọc, nhu cầu tiêu dùng thủy sản trong nước ngày càng tăng cao, mở ra cơ hội lớn cho các kênh phân phối hiện đại như siêu thị. Dù vậy, thói quen mua sắm của người Việt vẫn là một thách thức.

"Người tiêu dùng vẫn ưu tiên mua tôm, cá tại các chợ truyền thống bởi giá cả cạnh tranh hơn. Thủy sản ở các chợ nhỏ lẻ thường không được kiểm soát chặt chẽ về chất lượng và nguồn gốc, trong khi sản phẩm tại siêu thị được đảm bảo an toàn, có xuất xứ rõ ràng. Chính sự khác biệt về chất lượng và mức giá đã khiến người tiêu dùng vẫn chưa mặn mà với thủy sản tại siêu thị", ông Ngọc cho biết.

Định vị lại chiến lược

Trong bối cảnh thị trường xuất khẩu toàn cầu đầy biến động, nhất là các rào cản về thuế đối ứng như mới đây của Hoa Kỳ, thị trường nội địa với 100 triệu dân đang dần trở thành chiến lược phát triển bền vững cho các doanh nghiệp thủy sản.

Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cho rằng: "Không thể để thủy hải sản Việt Nam được tiêu thụ rộng rãi trên toàn cầu, nhưng lại đang chật vật tìm chỗ đứng trên sân nhà".

Ông Linh kêu gọi các doanh nghiệp cần thay đổi tư duy, tập trung nghiên cứu và khai thác tốt hơn thị trường nội địa. Các nhà phân phối cũng cần ưu tiên thủy hải sản Việt Nam, gia tăng tỷ trọng hàng Việt trong hệ thống của mình.

Chính phủ cũng đã thể hiện sự quan tâm đặc biệt. Bộ Công Thương đang xây dựng đề án kích cầu thị trường nội địa, với trọng tâm là nâng cao tỷ trọng hàng Việt, trong đó có thủy hải sản, trong các kênh phân phối.

Để giải quyết bài toán này một cách triệt để, các chuyên gia đưa ra nhiều giải pháp mang tính chiến lược. Ông Nguyễn Anh Đức, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà bán lẻ Việt Nam (AVR) đề xuất cần có cơ chế quy hoạch tổng thể về thủy hải sản ở các địa phương, giúp chuỗi cung ứng trở nên hoàn thiện hơn, tránh đứt đoạn, rời rạc như hiện nay.

Theo VASEP, việc gắn tiêu thụ nội địa với xuất khẩu sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, tăng sức cạnh tranh. Để làm được điều này, cần có một sàn giao dịch thủy sản và các cơ quan ban ngành cần tiên phong trong việc thành lập bộ tiêu chuẩn thủy sản Việt Nam thống nhất.

Các cơ quan ban ngành cần hình thành chiến lược kích cầu tiêu dùng thủy hải sản nội địa. Hiện tại, Việt Nam chỉ tiêu thụ 30% sản lượng thủy hải sản trong nước, trong khi con số này ở Nhật Bản là 90%. Đây là con số cho thấy tiềm năng còn bỏ ngỏ và cần được khai phá.

Việc chinh phục thị trường nội địa không chỉ là bài toán kinh tế mà còn là vấn đề đảm bảo cho người dân Việt Nam được sử dụng những sản phẩm thủy sản chất lượng cao, có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng. Cuộc chiến giành lại "sân nhà" không dễ dàng, nhưng đó là con đường duy nhất để ngành thủy sản Việt Nam phát triển một cách bền vững và lâu dài.