Ký ức Lịch sử tiền tệ Việt Nam Lịch sử tiền tệ thế giới Ký sự ngân hàng Hình ảnh ngân hàng xưa

Tiền các chúa Nguyễn ở Đàng Trong (1558-1777)

Lâm.TV - 07:00 | 22/08/2025

Tiền các chúa Nguyễn ở Đàng Trong (1558-1777)

Nguyễn Hoàng là một đại thần nhà Lê. Năm 1558 ông được lệnh vào trấn thủ đất Thuận Hoá. Năm 1570, ông kiêm quản cả xứ Quảng Nam. Năm 1593, ông được phong làm Thái uý Đoan Quận công, được triều đình Lê -Trịnh cho phép quản lý vùng Thuận Quảng, hàng năm nộp thuế cho triều đình. Trong thời gian ở Thuận Quảng, bên ngoài Nguyễn Hoàng thần phục nhà Lê, nhưng bên trong mở mang bờ cõi, thành lập một giang sơn riêng từ Thuận Hoá trở vào Nam, chuẩn bị mọi mặt chống lại chúa Trịnh.

Về mặt kinh tế, Nguyễn Hoàng lập nhiều chợ, phát triển nội thương, ngoại thương. Tàu thuyền các nước, nhất là tàu Trung Hoa và Nhật Bản, ra vào khá nhộn nhịp.

Về phương diện tiền tệ, để đáp ứng nhu cầu một nền kinh tế sản xuất hàng hoá, do tiền bằng kẽm, chì, sắt không đảm bảo, nên năm 1724 chúa Nguyễn cấm lưu thông loại tiền làm bằng những chất liệu trên và chủ trương đúc tiền đồng. Nhưng đồng lại rất hiếm, các chúa phải mua đồng, kẽm của Trung Hoa, Nhật Bản, Hà Lan với giá rất cao. Do đó, chúa Nguyễn nhập khẩu tiền từ nhà Thanh của Trung Hoa và cho Mạc Thiên Tứ mở lò đúc tiền ở Hà Tiên. Các chúa Nguyễn không xưng vương nên không đặt niên hiệu. Do đó, các đồng tiền đúc tại lò Mạc Thiên Tứ thường lấy niên hiệu của một số vương triều trong nước đã từng tồn tại trong lịch sử, nhưng cũng có loại tiền không thuộc niên hiệu nào. Tiền thường có đường kính nhỏ, mỏng. Các nhà nghiên cứu có nhiều ý kiến khác nhau về loại tiền này. Đa số đều cho loại tiền đó thuộc lò đúc của Mạc Thiên Tứ.

Đặc biệt, có hai loại tiền dưới đây của chúa Nguyễn được nhiều người thừa nhận:

- Tiền Thái Bình thông bảo 太平通寳

Tiền đúc bằng đồng. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Thái Bình thông bảo”- 太平通寳. Về tự dạng thì nét chấm, phẩy ở chữ “Bình”- 平 không giống chữ Bình của các đồng tiền có xuất xứ, nguồn gốc thuộc niên hiệu khác. Mặt lưng có các ký hiệu: 1 chấm, 2 chấm, 1 gạch ngang, chấm phẩy v.v. Đường kính 24 mm, nặng từ 2,8 g đến 3,5g.


Ảnh 1.9.1. Tiền Thái Bình thông bảo 太平通寳, kiểu chữ Chân, lưng tiền có 1 Chấm hoặc 2 Chấm, đường kính 24mm

Tiền các chúa Nguyễn ở Đàng Trong (1558-1777)

Ảnh 1.9.1. Tiền Thái Bình thông bảo 太平通寳, kiểu chữ Chân, lưng tiền có 1 Chấm hoặc 2 Chấm, đường kính 24mm

- Tiền Thiên Minh thông bảo 天明通寳

Tiền đúc bằng kẽm. Mặt trước đúc nổi 4 chữ “Thiên Minh thông bảo”- 天明通寳. Lưng tiền để trơn hoặc có 1 chấm tròn. Tiền này do Nguyễn Phúc Khoát đúc năm 1746. Đường kính 23 mm, dày 1mm, trọng lượng 3,3g.

Ảnh 1.9.2. Tiền Thiên Minh thông bảo 天明通寳, kiểu chữ Chân, lưng tiền có chấm tròn,
đường kính 23 mm

Tiền Thiên Minh thông bảo đúc nhiều đợt, năm Bính Dần (1746), Đinh Mão (1747), Mậu Thìn (1748) đúc được 72.396 quan.

Như sự xuất hiện tiền đúc bằng kẽm đúc năm 1746, 1747 và 1748, với số lượng 72.396 quan, chứng tỏ, hoàn cảnh thiếu nguyên liệu đồng trầm trọng, nên lệnh cấm của chúa Nguyễn năm 1724 chưa được triệt để thực hiện.

Ngoài hai loại tiền nói trên, trên địa bàn các chúa Nguyễn quản lý còn có các loại tiền Trung Hoa từ thời Đường đến thời Tống, Nguyên, Minh, Thanh. Các loại tiền này có nhiều nguồn: Thương gia Nhật nhập khẩu tiền Trung Hoa rồi mang sang Việt Nam, chúa Nguyễn cũng nhập tiền Trung Hoa, thương gia Trung Hoa mang sang.

Vì vậy, vào thế kỷ XVII-XVIII, trên địa bàn các chúa Nguyễn Đàng Trong quản lý, tiền được lưu thông trên thị trường rất phong phú và đa dạng bao gồm: Tiền của chúa Nguyễn, các loại tiền thời Lê, tiền Nhật Bản, tiền Trung Hoa, tiền Triều Tiên, tiền Mậu Dịch.

Nguồn: Tác phẩm: ''Lịch sử đồng tiền Việt Nam'' của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Biên tập: Mạnh - Thắng | Đồ họa:Văn Lâm

Lâm.TV

Tin khác

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1923 - 1939: Phát hành kỳ 4 (1936-1939)

Trong kỳ phát hành này, Ngân hàng Đông Dương tiếp tục in các mệnh giá của kỳ 3 nhưng thay đổi chữ ký, đồng thời bổ sung hai mệnh giá mới là 20 piastres và 500 piastres. Các tờ tiền 1, 5 và 100 piastres có hình thức, màu sắc và bố cục tương tự các kỳ trước, chỉ khác chữ ký. Riêng tờ 20 piastres và 500 piastres có thiết kế nổi bật với khung nền “BANQUE DE L’INDOCHINE”, hình Marianne, Angkor Wat, quả địa cầu và voi, phát hành lưu hành trên toàn Đông Dương.

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1923 - 1939: Phát hành kỳ 3 (1932 -1936)

Năm 1930, cuộc khủng hoảng kinh tế giai đoạn 1929-1933 tại các nước tư bản chủ nghĩa đã lan sang các thuộc địa, nên Việt Nam cũng bị ảnh hưởng trầm trọng do nền kinh tế của nước thuộc địa phụ thuộc vào kinh tế của chính quốc là nước Pháp. Thực dân Pháp đã thi hành một loạt biện pháp kinh tế - tài chính như: rút vốn đầu tư về các ngân hàng Pháp, dùng tiền của ngân sách Đông Dương trợ cấp cho các công ty tư bản đang có nguy cơ bị phá sản… Trước tình hình đó, Ngân hàng Đông Dương phải phát hành thêm năm mẫu giấy bạc mới. Các đồng tiền phát hành dù vẫn được đảm bảo bằng vàng dự trữ trong ngân hàng, nhưng giá trị thực của nó không còn được như trước.

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1923 - 1939

Từ năm 1923 đến năm 1939, Ngân hàng Đông Dương cho phát hành bốn kỳ với 8 loại mệnh giá là 1 piastre (có 2 loại), 5 piastres (có 2 loại), 20 piastres (có 2 loại), 100 piastres (1 loại) và 500 piastres (1 loại). Trong các kỳ phát hành này, tên ngân hàng phát hành là: “Banque de L’Indo-chine” (bỏ gạch nối ở giữa thành “L’Indochine”). Mặt sau có ba thứ chữ là Hán, Việt, Miên (Campuchia).

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1875-1923: Phát hành kỳ 6

Nghị định 06/10/1919, phát hành tiền giấy mệnh giá nhỏ gồm 10 cents xanh, 20 cents nâu và 50 cents đỏ. Tờ 20 cents có hai loại: có và không ghi tên nhà in Chaix.Paris. Chúng được phát hành cùng thời điểm tiền xu bạc bị giảm hàm lượng từ 83,5% xuống 40%. Đến năm 1921, Sắc lệnh 02/3/1921 yêu cầu thu hồi và huỷ bỏ các loại tiền này. Giai đoạn 1922–1924, khoảng 94% đã được thu hồi, chỉ còn 6% lưu thông. Tổng phát hành gồm 1 triệu tờ 10 cents, 6 triệu tờ 20 cents và 3,7 triệu tờ 50 cents.

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1875-1923: Phát hành kỳ 5 (1909 - 1925)

Từ năm 1909 đến 1925, Ngân hàng Đông Dương phát hành tại Sài Gòn và Hải Phòng các loại giấy bạc Đông Dương mệnh giá 5, 20 và 100 piastres trong bốn đợt. Đợt năm 1909 có hai mệnh giá 5 và 20 piastres, mang đậm nét văn hóa “mẫu quốc” Pháp, tiêu biểu là hình Marianne – biểu tượng nước Pháp – ngồi uy nghi trên tờ 20 piastres.

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1875-1923: Phát hành kỳ 4 (1903 -1907)

Căn cứ vào Nghị định ngày 21/01/1875, Nghị định 20/02/1888, 16/5/1900 và Sắc lệnh ngày 10/6/1903, Ngân hàng Đông Dương cho in thêm và phát hành tiền giấy các mệnh giá: 1 piastre, 5 piastres, 20 piastres và 100 piastres.

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1875-1923: Phát hành kỳ 3 (1898-1903)

Căn cứ vào hai Nghị định ngày 21/01/1875 và 20/02/1888, Ngân hàng Đông Dương tiếp tục cho in thêm và phát hành tiền giấy các mệnh giá 1 piastre, 5 piastres, 20 piastres và 100 piastres theo yêu cầu của Bộ thuộc địa Pháp. Về cơ bản, họa tiết, kích thước và chất liệu giấy của các tờ tiền này không thay đổi so với kỳ 2, riêng tờ 1 piastre có nền màu xanh được đổi thành màu đỏ. Ngoài ra, 3 loại mệnh giá 5 piastres, 20 piastres và 100 piastres có in trực tiếp địa danh nơi phát hành trên tờ tiền

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1875-1923: Phát hành kỳ 2 (1893-1896)

Hiệp ước Quý Mùi, còn gọi Hiệp ước Hác - Măng (Har-mand), ký ngày 25/8/1883 giữa thực dân Pháp và triều đình nhà Nguyễn đã chính thức thừa nhận sự bảo hộ của Pháp ở Bắc và Trung Kỳ, cắt tỉnh Bình Thuận ra khỏi Trung Kỳ để nhập vào Nam Kỳ thuộc Pháp. Ba tỉnh Thanh - Nghệ - Tĩnh được sáp nhập vào Bắc Kỳ. Triều đình nhà Nguyễn chỉ còn cai quản vùng đất Trung Kỳ, nhưng mọi việc đều phải thông qua viên Khâm sứ Pháp ở Huế. Trên cơ sở 2 Nghị định ban hành ngày 21/01/1875 và 20/02/1888 và để củng cố vai trò cai trị, Ngân hàng Đông Dương tiếp tục in thêm và phát hành ba loại mệnh giá tương tự như tiền giấy giai đoạn 1875 - 1893, nhưng có một số đặc điểm khác như sau:

Tiền giấy phát hành giai đoạn 1875-1923

Một năm sau ngày thành lập chi nhánh Ngân hàng Đông Dương tại Sài Gòn (ngày 10/4/1875), song song với việc phát hành tiền kim loại, Ngân hàng Đông Dương đã cho phát hành tiền giấy. Tiền giấy của Ngân hàng Đông Dương được ấn định giá trị song bản vị vàng và bạc đáp ứng các chức năng của tiền tệ. Ưu điểm của tiền giấy là có thể in nhiều mệnh giá khác nhau, tiện lợi cho việc lưu thông, cất trữ và thu hồi. Vì vậy, trong thời kỳ 10 năm đầu thế kỷ XX, giá trị tiền giấy chiếm tới 85% tổng giá trị tiền đưa vào lưu thông. Tuy nhiên, tại Việt Nam, do người dân vẫn có thói quen tiêu dùng tiền kim loại truyền thống hình tròn lỗ vuông bằng đồng hoặc kẽm hoặc kim loại quý của triều Nguyễn, nên tiền giấy trong giai đoạn đầu chủ yếu chỉ lưu hành ở một vài thành phố lớn như Hà Nội, Sài Gòn, Hải Phòng và thường được đóng dấu hoặc viết tay địa danh phát hành.

Tiền phát hành chung cho ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia (1953 - 1955)

Ngày 30/8/1945, sau Cách mạng Tháng Tám, Bảo Đại thoái vị, làm cố vấn Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ngày 8/3/1949, ông ký với Tổng thống Pháp thỏa thuận công nhận Việt Nam, Lào, Campuchia độc lập trong Liên bang Đông Dương thuộc Liên hiệp Pháp. Từ đó, Pháp ngừng phát hành tiền Đông Dương, năm 1951 cho phép ba nước phát hành riêng, lưu thông chung. Ở Việt Nam, thời Bảo Đại có bộ tiền nhôm 1953 mệnh giá 10, 20, 50 xu, hay còn gọi là “đồng xu Ba cô”. Đồng 50 xu: mặt trước ba thiếu nữ, dòng “QUỐC GIA VIỆT NAM” và năm 1953; mặt sau ghi mệnh giá, và chữ “VIỆT NAM”.

Cà phê với CEO

Dự thảo thay thế Thông tư 32/2024/TT-NHNN: Cơ hội “vẽ lại bản đồ” mạng lưới ngân hàng

Dự thảo Thông tư thay thế đã kế thừa hợp lý cấu trúc của Thông tư 32, đồng thời điều chỉnh nhiều nội dung để phù hợp hơn với bối cảnh pháp lý và thực tiễn hiện nay.

Từ "bước ngoặt" nâng hạng đến khát vọng tăng trưởng kép: Cần chiến lược dòng vốn cho kỷ nguyên mới

Thị trường chứng khoán năm 2026 được dự báo sẽ bước vào chu kỳ tăng trưởng mới…

Bất động sản dưỡng lão sẽ là mỏ vàng mới nếu Việt Nam kịp thời mở cửa chính sách

Thị trường dịch vụ chăm sóc người cao tuổi sẽ tăng từ 2,3 tỷ USD năm 2024 lên 3,6 tỷ USD năm 2032.

ĐỌC NHIỀU

Fed sẽ giữ nguyên lãi suất trong tháng 1/2026: Tín hiệu đã phát?

“Chính sách tiền tệ đang ở vị thế tốt”. Đó là nhận định của Chủ tịch Fed Jerome Powell hôm 10/12 và một lần nũa được lặp lại bởi hai đồng minh thân cận của ông. Nhiều ý kiến cho rằng, đó có thể là tín hiệu răng Fed sẽ giữ nguyên lãi suất trong cuộc họp di

TOD - lời giải cho bài toán “đa cực, đa trung tâm”

Ngày 12/12, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 98 sửa đổi về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP. Hồ Chí Minh. Một trong những nội dung đột phá của nghị quyết là phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD), nhằm định hình TP. Hồ Chí Minh với tầm vóc mới của một siêu đô thị hiện đại, bền vững.

VN-Index bật mạnh nhờ dòng tiền bắt đáy lan tỏa

Phiên giao dịch ngày 16/12 khép lại với cú đảo chiều đáng chú ý của thị trường chứng khoán Việt Nam. Sau buổi sáng giằng co và có lúc lùi sâu về vùng hỗ trợ quanh 1.630 điểm, VN-Index bất ngờ tăng tốc trong phiên chiều, đóng cửa tại 1.679,18 điểm, tăng hơn 33 điểm so với phiên trước. Trên các sàn còn lại, HNX-Index tăng gần 6 điểm, trong khi UPCoM-Index giảm 0,25 điểm.

Giá bạc sẽ tiếp tục được hỗ trợ từ nhu cầu công nghiệp tăng mạnh

Viện Bạc (Silver Institute) vừa nâng dự báo nhu cầu sử dụng bạc trong công nghiệp và theo các nhà phân tích, nhu cầu công nghiệp tăng mạnh sẽ tiếp tục hỗ trợ cho giá bạc. Tuy nhiên nhiều nhà phân tích cũng cảnh báo về rủi ro điều chỉnh ngắn hạn của kim loại này.

Vượt “gió ngược”, Việt Nam đạt tăng trưởng kinh tế ấn tượng trong năm 2025

Chiều 16/12, tại Hà Nội, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tham dự Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025, triển vọng 2026 với chủ đề “Kinh tế Việt Nam phát triển nhanh, bền vững, chuyển đổi xanh trong kỷ nguyên số”.

VN-Index trước năm bản lề 2026: Từ nhịp tăng nóng sang giai đoạn sàng lọc và tái định giá

Sau một năm 2025 bùng nổ với nhịp tăng mạnh hiếm thấy trong lịch sử, thị trường chứng khoán Việt Nam đang bước sang giai đoạn then chốt, nơi những kỳ vọng tăng trưởng không còn được dẫn dắt chủ yếu bởi tâm lý hưng phấn ngắn hạn, mà phải đối diện với hàng loạt “phép thử” về nội lực, dòng tiền và khả năng thích ứng trước bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động. Năm 2026 vì vậy được xem là năm bản lề, đánh dấu sự chuyển dịch quan trọng của thị trường từ pha tăng tốc sang giai đoạn tích lũy, sàng lọc và tái định giá.

Chứng khoán Mỹ chững lại trước ngã rẽ lãi suất, Nasdaq ngược dòng nhờ nhóm công nghệ

Kết phiên giao dịch ngày 16/12 (rạng sáng 17/12 theo giờ Việt Nam), thị trường chứng khoán Mỹ trong trạng thái phân hóa rõ rệt, phản ánh tâm lý thận trọng của giới đầu tư khi phải cùng lúc xử lý nhiều tín hiệu kinh tế trái chiều. Trong bối cảnh tăng trưởng kinh doanh có dấu hiệu chậm lại, lãi suất trái phiếu kho bạc Mỹ giảm và giá dầu lao dốc mạnh, các chỉ số chính trên Phố Wall không tìm được động lực đủ mạnh để bứt phá, dù một số nhóm cổ phiếu lớn vẫn giữ được sắc xanh nhẹ.

Điểm lại thông tin kinh tế ngày 16/12

Tỷ giá trung tâm giảm 3 đồng, chỉ số VN-Index tăng mạnh 33,17 điểm hay đến ngày 27/11/2025, dư nợ tín dụng đạt toàn hệ thống đạt trên 18,2 triệu tỷ đồng... là một số thông tin kinh tế đáng chú ý trong ngày 16/12.