Từ "lượng" sang "chất" và vai trò trụ cột của ngành quỹ

Ông Lu Hui Hung, Tổng Giám đốc Công ty CP Quản lý Quỹ Phú Hưng (PHFM)

Nghịch lý phát triển: Quy mô "khổng lồ" trên nền tảng nhà đầu tư cá nhân "quá bán"

Nhìn lại chặng đường hơn một thập kỷ qua, TTCK Việt Nam đã có sự lột xác ngoạn mục. Từ góc nhìn của một nhà đầu tư tổ chức nước ngoài gắn bó lâu năm, ông Lu Hui Hung, Tổng Giám đốc Công ty CP Quản lý Quỹ Phú Hưng (PHFM), nhận định thị trường đã chuyển từ giai đoạn sơ khai đầy tiềm năng sang vị thế một điểm đến thực sự của dòng vốn quốc tế.

Những con số biết nói đã chứng minh cho nhận định này: Vốn hóa thị trường đã tăng phi mã từ mức khoảng 35 tỷ USD vào năm 2012 lên gần 300 tỷ USD hiện nay, tương đương gần 70% GDP. Sự mở rộng này phản ánh nền tảng vĩ mô vững chắc với tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình khoảng 7% trong 5 năm qua, cùng với sự cải thiện đáng kể về minh bạch và định hướng chính sách nhất quán.

Tuy nhiên, đằng sau bức tranh tăng trưởng ấn tượng về quy mô đó là một cơ cấu nhà đầu tư còn nhiều bất cập, chứa đựng rủi ro tiềm tàng cho sự phát triển bền vững. Phân tích sâu về chất lượng dòng tiền, ông Lu Hui Hung chỉ ra rằng, dù quy mô nhà đầu tư tăng trưởng nhanh, nhưng nhà đầu tư cá nhân hiện vẫn chiếm tỷ trọng áp đảo, khoảng 80% đến 85% giá trị giao dịch thị trường.

Dưới góc độ phân tích tài chính, sự thống trị tuyệt đối của nhà đầu tư cá nhân là con dao hai lưỡi. Một mặt, nó thể hiện sự quan tâm lớn của công chúng, nhưng mặt khác, nó chính là nguyên nhân gây ra sự biến động mạnh của thị trường do tâm lý đám đông và thiếu tính kỷ luật. Điều này khiến việc hình thành các dòng vốn dài hạn trở nên vô cùng khó khăn.

Sự "lép vế" của các nhà đầu tư tổ chức tại Việt Nam càng trở nên rõ nét khi đặt lên bàn cân so sánh quốc tế. Trong khi ở các thị trường phát triển, các quỹ hưu trí, công ty bảo hiểm đóng vai trò trụ cột mang lại sự ổn định, thì tại Việt Nam, tổng tài sản được quản lý bởi ngành quỹ hiện chỉ chiếm khoảng 6% GDP. Đây là con số rất khiêm tốn so với mức khoảng 19% của Trung Quốc hay hơn 50% của Malaysia. Khoảng cách này cho thấy dư địa phát triển của ngành quỹ Việt Nam còn rất lớn, đồng thời cũng là một điểm yếu cấu trúc cần sớm được khắc phục.

Chiến lược "kiềng ba chân" để bứt phá: Bài học quốc tế và định hướng sản phẩm

Quyết định 3168 của Bộ Tài chính ra đời trong bối cảnh đó được ví như một "thời điểm mang tính bước ngoặt". Để hiện thực hóa "bản thiết kế" này, việc phát triển ngành quỹ trong thời gian tới cần một chiến lược tổng thể, kết hợp giữa kinh nghiệm quốc tế và đặc thù Việt Nam.

Thứ nhất, về mô hình phát triển, Việt Nam cần thích ứng sáng tạo các mô hình thành công từ những thị trường đi trước như Hàn Quốc hay Đài Loan (Trung Quốc). Bài học từ Đài Loan là một ví dụ điển hình cho khả năng bứt phá: Thị trường ETF của họ đã tăng trưởng gấp 32 lần chỉ trong vòng 10 năm. Thành công này không đến tự nhiên, mà là kết quả của sự kết hợp hoàn hảo giữa việc xây dựng một hệ thống phát triển chỉ số hiệu quả, sự tham gia mạnh mẽ của các tổ chức và đặc biệt là khả năng tiếp cận quỹ thuận tiện cho nhà đầu tư cá nhân.

Thứ hai, về đa dạng hóa sản phẩm: Đây là yếu tố then chốt để thu hút các dòng vốn chuyên biệt. Trong bối cảnh chuyển đổi số và nhận thức tài chính của nhà đầu tư Việt Nam đang được nâng cao, thị trường cần đẩy mạnh các sản phẩm phức tạp hơn ngoài các quỹ cổ phiếu truyền thống. Ông Lu Hui Hung nhấn mạnh sự cần thiết của các quỹ ETF theo chủ đề, quỹ ETF trái phiếu, quỹ cơ sở hạ tầng và quỹ thị trường tiền tệ.

Việc phát triển các sản phẩm này có ý nghĩa chiến lược quan trọng: Chúng là công cụ "đo ni đóng giày" để hút dòng vốn dài hạn từ các định chế tài chính lớn như công ty bảo hiểm và quỹ hưu trí – những "cá mập" có khẩu vị đầu tư an toàn và dài hơi, thứ mà thị trường Việt Nam đang rất thiếu. Đơn cử như PHFM cũng đang đón đầu xu hướng này với kế hoạch triển khai ETF Smart Beta mô phỏng chỉ số VNSHINE mà HOSE vừa công bố.

Thứ ba, gắn kết chặt chẽ với mục tiêu nâng hạng thị trường: Việc Việt Nam đang đứng trước cơ hội được FTSE nâng hạng lên thị trường mới nổi (dự kiến có chuyển biến từ năm sau) và mục tiêu hướng tới MSCI vào năm 2030 sẽ mở ra cánh cửa cho dòng vốn quốc tế khổng lồ thông qua các quỹ ETF và quỹ chỉ số.

Tuy nhiên, cần nhận thức rõ rằng dòng vốn ngoại này thường có tính linh hoạt rất cao, có thể vào nhanh và rút ra cũng rất nhanh. Do đó, vai trò then chốt của ngành quỹ nội địa lúc này là tạo ra một lớp đệm dòng vốn ổn định, dài hạn từ các quỹ hưu trí, bảo hiểm trong nước để cân bằng lại các biến động ngắn hạn khi dòng vốn ngoại gia tăng.

Kiến tạo hành lang pháp lý: Cần "cởi trói" kênh phân phối và chuẩn hóa giáo dục

Để các chiến lược trên đi vào thực tiễn, đòi hỏi sự thay đổi mạnh mẽ từ phía cơ quan quản lý trong việc hoàn thiện hạ tầng "cứng" (pháp lý) và hạ tầng "mềm" (giáo dục nhà đầu tư).

Một nút thắt pháp lý quan trọng đang kìm hãm sự phát triển của ngành quỹ là cơ chế phân phối. Hiện tại, các ngân hàng thương mại với mạng lưới rộng khắp là kênh phân phối tự nhiên lý tưởng nhất cho các sản phẩm quỹ. Tuy nhiên, quy định hiện hành lại yêu cầu nhà đầu tư phải mở tài khoản riêng tại từng công ty quản lý quỹ, tạo ra sự bất tiện lớn trong việc tiếp cận.

Giải pháp cho vấn đề này, theo góc nhìn chuyên gia, là cần một hướng đi đột phá về khung pháp lý, có thể tham khảo cơ chế dựa trên luật tín thác như Đài Loan đã triển khai từ những năm 2000. Theo đó, nhà đầu tư chỉ cần một tài khoản tại bất kỳ ngân hàng nào là có thể tiếp cận toàn bộ sản phẩm quỹ trên thị trường. Việc "cởi trói" kênh phân phối này sẽ là cú hích lớn để đưa sản phẩm quỹ đến gần hơn với đại chúng.

Song song với đó, công tác giáo dục nhà đầu tư cần được nâng lên một tầm cao mới. Thay vì các chương trình rời rạc như hiện nay, Việt Nam cần xây dựng một khung chương trình giáo dục nhất quán, dài hạn với nguồn lực ổn định, có thể thông qua việc thành lập bộ phận chuyên trách trực thuộc cơ quan quản lý với kinh phí đóng góp từ chính ngành quỹ, theo mô hình nhiều nước trên thế giới đã áp dụng.

Ông Lu Hui Hung cho rằng, việc Bộ Tài chính phê duyệt đề án tái cấu trúc nhà đầu tư và phát triển ngành quỹ là một bước đi chiến lược đúng đắn và kịp thời. TTCK Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để chuyển mình. Nếu kiên định thực hiện các cải cách về khung pháp lý, đa dạng hóa sản phẩm và nâng cao chất lượng nhà đầu tư thông qua phát triển ngành quỹ, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng được một thị trường vốn bền vững, là kênh dẫn vốn hiệu quả cho nền kinh tế với mục tiêu tăng trưởng GDP trên 10% trong tương lai không xa.