Xanh hóa chuỗi cung ứng để vươn lên

Theo các chuyên gia, bản chất của xanh hóa nằm ở việc giảm thiểu tác động môi trường trong toàn bộ vòng đời sản phẩm: từ khai thác nguyên vật liệu, tiêu thụ năng lượng trong sản xuất cho đến phân phối, tiêu dùng và cuối cùng là thu gom - tái sử dụng - tái chế. Khi chuỗi được khép kín và tuần hoàn như vậy, tác động tiêu cực lên môi trường sẽ giảm đáng kể, đồng thời tạo ra giá trị kinh tế mới.

Tuy nhiên, quá trình này cũng trở thành một dạng “rào cản xanh” trong thương mại quốc tế.

TS. Nguyễn Hoàng Trung, Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển bền vững cho biết, rào cản xanh là rào cản đa mục đích. Nó không chỉ bảo vệ môi trường mà còn nhằm định hình lại tiêu chuẩn sản xuất toàn cầu. Đây là cuộc “tái thiết thị trường” hơn là một rào cản đơn thuần, vì doanh nghiệp đáp ứng tiêu chuẩn sẽ có cơ hội gia nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn lớn.

Trong số các ngành chịu sức ép lớn từ xanh hóa, dệt may được xem là ví dụ điển hình. Việt Nam đang là một trong những nhà xuất khẩu dệt may lớn nhất thế giới, nhưng giá trị gia tăng chủ yếu vẫn nằm trong khâu gia công. Khi các thị trường đồng loạt áp chuẩn ESG, giảm phát thải CO2, kiểm soát hóa chất và truy xuất vòng đời sản phẩm, ngành dệt may nếu không thay đổi sẽ rất khó giữ được lợi thế xuất khẩu.

Đại diện Tổng công ty May 10 cho biết, hầu hết khách hàng lớn từ châu Âu đều yêu cầu toàn bộ chuỗi sản xuất từ sợi, dệt, nhuộm đến hoàn thiện sản phẩm phải đáp ứng tiêu chuẩn xanh. Nếu không chứng minh được yếu tố bền vững, hợp đồng sẽ bị chuyển sang quốc gia khác.

Một khảo sát gần đây cho thấy 65% doanh nghiệp Việt Nam vẫn gặp khó khăn khi triển khai mô hình sản xuất xanh. Nguyên nhân chủ yếu đến từ chi phí đầu tư lớn, công nghệ còn hạn chế và thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao.

Ông Lê Đức Long, chuyên gia tư vấn chuyển đổi xanh cho biết, một dây chuyền xử lý nước thải đạt chuẩn châu Âu có giá từ vài chục đến hàng trăm tỷ đồng. Nhiều nhà máy nhỏ không đủ khả năng đầu tư. Trong khi đó, để tuần hoàn rác thải hoặc tái chế nguyên liệu, doanh nghiệp cần công nghệ hiện đại và kỹ sư có chuyên môn sâu.

Ngoài chi phí đầu tư, việc thay đổi quy trình cũng khiến các doanh nghiệp phải tổ chức lại sản xuất, đào tạo nhân lực và đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế rất ngặt nghèo. Đây chính là lý do khiến nhiều doanh nghiệp coi xanh hóa vừa là cơ hội, vừa là thách thức lớn nhất trong cả thập kỷ tới.

Mặc dù đối mặt với nhiều rào cản, xu hướng xanh hóa đang tạo động lực mạnh mẽ để doanh nghiệp Việt bứt phá. Những năm gần đây, hàng loạt doanh nghiệp trong các lĩnh vực dệt may, da giày, chế biến thực phẩm, điện tử… đã đầu tư lắp đặt điện mặt trời mái nhà, sử dụng vật liệu tái chế, xây dựng mô hình nhà máy trung hòa carbon.

Bà Trần Thị Thu Hiền, Giám đốc miền Bắc công ty May Nhà Bè chia sẻ, khi áp dụng quy trình sản xuất xanh, chi phí ban đầu rất cao nhưng bù lại, doanh nghiệp bán được hàng với giá tốt hơn và mở rộng được sang các thị trường khó tính. Điều quan trọng là phải tư duy dài hạn thay vì chỉ nhìn vào chi phí trước mắt.

Một số tập đoàn lớn cũng đang triển khai chuỗi cung ứng tuần hoàn, thu gom và tái chế bao bì, hướng đến mô hình NetZero. Sự đầu tư bài bản đang giúp doanh nghiệp không chỉ đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh.

Theo các chuyên gia, để doanh nghiệp vượt qua “rào cản xanh”, Nhà nước cần xây dựng hệ thống quy chuẩn rõ ràng, hỗ trợ tín dụng xanh, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch. Đồng thời, cần thúc đẩy thị trường carbon nội địa, phát triển các khu công nghiệp xanh và trung tâm tái chế theo tiêu chuẩn quốc tế.