Cơ hội - Thách thức là động lực tiếp tục đổi mới

Ông đánh giá việc thực hiện Nghị quyết 19/NĐ-CP về cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh?

TS. Nguyễn Đức Kiên

TS. Nguyễn Đức Kiên: Nhìn chung đã có tác dụng tốt. Đơn cử như thủ tục cấp hộ chiếu, chỉ cần có chứng minh thư, từ lúc bấm nút lấy số đến khi hoàn thành thủ tục chỉ 15 phút, đến ngày hẹn hộ chiếu được trả tại nhà. Thuận lợi đến thế là cùng, nhiều nước trong khu vực còn chậm hơn.

Thế nhưng còn cải cách được không, còn giảm chi phí hành chính được không? Được. Với 15 phút làm thủ tục, nhưng phải 3 lần nộp tiền ở 3 bàn thu khác nhau. Sao không là 1 bàn thu tiền?

Cải cách thể chế đã có những thành công rất lớn. Với Luật Đầu tư, Luật DN, Luật Quản lý vốn… vừa được thông qua có thể nói về cơ bản đã đáp ứng được 80% tính tương thích với các nước trên thế giới. Nhưng khâu tổ chức thực hiện mới là vấn đề.

Câu chuyện người nông dân ở Nghệ An cải hoán xe gắn máy thành xe bốn bánh để chở con đi học nhưng lại không được vận hành, hiện tượng đó có phải là kìm hãm sự sáng tạo của người dân? Và các cơ quan quản lý Nhà nước cần làm gì?

Trường hợp này cũng giống như với người nông dân chế tạo tàu lặn Trường Sa 01, các cơ quan quản lý Nhà nước không làm sai chức năng nhiệm vụ. Nhưng ứng xử như thế thì chưa phải chính quyền nhân dân, vẫn chỉ là giữ phần phải về cho mình mà chưa tạo điều kiện cho xã hội năng động hơn.

Cơ quan quản lý có biết những người nông dân này làm gì ngay từ đầu không, họ có hướng dẫn cho những người này làm đúng theo quy định không, có hỗ trợ gì cho những người này trong khuôn khổ pháp lý để người dân phát huy và sử dụng hết năng lực của mình để sáng tạo hơn, để sáng tạo được đưa vào ứng dụng. Có điều gì bất cập hoặc quá chức năng thì có đề xuất để hướng dẫn hỗ trợ, hướng sự sáng tạo của người dân thực hiện đúng theo các quy định không? Làm được như thế thì cơ quan quản lý mới gần dân hơn, tạo điều kiện sử dụng hết năng lực của dân để phát triển đất nước.

Bác Hồ khi xưa đã nói, việc gì có lợi cho dân dù nhỏ cũng làm, điều gì không có lợi cho dân thì nhỏ cũng phải tránh.

Dự cảm của ông về bối cảnh năm 2015 như thế nào?

Năm 2015 cực kỳ khó dự báo vì biến động của tình hình địa chính trị thế giới. Trung đông với IS ở Syri; Irắc và khi Mỹ rút hết quân bộ binh khỏi Apganistan. Đông Âu rất nóng liên quan đến vấn đề Ukraine trong mối quan hệ EU, Nga và Mỹ. Các nước này ứng xử với nhau thế nào thì mới tạo thông thương trên quốc tế và giá dầu ở mức nào thì giúp cho tăng trưởng kinh tế là những vấn đề khó có lời giải chung mà tùy thuộc vào mô hình tăng trưởng của mỗi nước. Cục diện thế giới thay đổi rất nhanh và chưa thể lường được. Ai được lợi, ai bị thiệt hại về kinh tế còn tùy thuộc vào sự độc lập về chính trị và quyền lợi của mỗi nước.

Với trong nước, để thực hiện Hiến pháp 2013, trong năm 2014, Quốc hội và Chính phủ đã ban hành một loạt văn bản pháp quy tạo thuận lợi hơn cho người dân và DN tham gia vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Hệ thống pháp luật về kinh tế sẽ tiếp tục được sửa đổi như Luật Ngân sách Nhà nước... Hàng loạt hiệp định thương mại tự do được ký kết mở rộng khả năng phát triển thị trường khá hơn.

Thách thức có, diễn biến thế giới có khó lường nhưng chưa bao giờ chúng ta có tình hình thuận lợi như năm 2015. Thuận lợi ở chỗ là chiến lược xoay trục của Mỹ về châu Á-Thái Bình Dương và khủng hoảng EU và Nga cũng buộc Nga phải quay nhanh hơn sang châu Á-Thái Bình Dương. Như vậy ở đây phải quay trở lại chủ thuyết phát triển của chúng ta nó có còn như ngày xưa không hay phải thay đổi? Trong tình huống của năm 2015 chúng ta vẫn tư duy theo nếp cũ thì chúng ta mất cơ hội.

Một di sản để lại từ năm 2014 là sức khỏe DN yếu, năm nay cần hỗ trợ thêm gì cho DN để phục hồi, thưa ông?

Đúng là DN đang có khó khăn. Nhưng với chùm 7 luật liên quan đến vấn đề kinh tế đã được thông qua, tôi hy vọng 2015 sẽ tạo đột phá để cho DN trong nước phát triển.

Nhưng tôi nghĩ thực tế của DN chúng ta cũng khó tạo đột phá bởi phần lớn là DNNVV, được quản trị kiểu gia đình nên giảm khả năng cạnh tranh trong khi hội nhập mang áp lực cạnh tranh mạnh hơn ngay trên sân nhà. Thực tế không ít hộ kinh doanh phi chính thức không muốn chính thức trở thành DN bởi chúng ta có xuất phát điểm từ một nước nông nghiệp, tư duy tiểu nông vẫn còn nặng nề. Sau gần 70 năm đổi mới, nền sản xuất vẫn chưa thành nền sản xuất công nghiệp hóa mà chúng ta lại kém trong hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể nên họ không thấy động lực phát triển thành DN.

Những thuận lợi nào cho nền kinh tế năm 2015 khác thời gian trước, thưa ông?

TS. Nguyễn Đình Cung

TS. Nguyễn Đình Cung: Thứ nhất, lãi suất giảm thì mới tăng cung tín dụng. Thứ hai giá dầu giảm giúp phần lợi nhuận của DN tăng lên, có cơ hội phục hồi sức khoẻ, trả được các khoản nợ xấu. Mặt khác, giá giảm sẽ làm tăng cầu nội địa. Như vậy, cả cung cả cầu đều có tác dụng tích cực. Điểm thứ 3 khác biệt là những cải cách thể chế từ năm 2014 đã triển khai rất tốt.

Cùng với việc thực hiện Nghị quyết 19/NĐ-CP về nâng cao năng lực cạnh tranh cải thiện môi trường kinh doanh, Luật DN và Luật Đầu tư đã gỡ bỏ rào cản tham gia thị trường của khu vực dân doanh, giảm chi phí tuân thủ và tăng mức độ thuận lợi cho hoạt động kinh doanh của DN. Luật thuế mới đã dỡ bỏ trần 15% chi phí quảng cáo, mở rộng thêm đối tượng ưu đãi thuế thu nhập DN, đơn giản hoá việc nộp thuế DN cũng có tác dụng “khoan sức dân” để tạo cơ hội thông thoáng trong điều hành quản trị DN.

Năm 2015 là thời điểm có nhiều FTA mới mà Việt Nam đã ký kết có hiệu lực như là Cộng đồng kinh tế ASEAN, rồi FTA Việt Nam - Hàn Quốc, Việt Nam - EU...

Như vậy ở đây có nhiều yếu tố tích cực được xảy ra cùng lúc và nó thuận chiều như ổn định kinh tế vĩ mô, giảm được chi phí cho DN… Hy vọng, những yếu tố trên sẽ tạo được nguồn sinh khí mới, động lực mới cho nền kinh tế.

Năm 2015, động lực tăng trưởng chủ yếu sẽ ở những lực tác động nào, thưa ông?

Phía “cung” cần phải được tiếp tục cải thiện để vừa giảm chi phí cho DN vừa tăng được đầu tư quy mô sản xuất kinh doanh. Những cải cách thể chế từ 2014 làm thị trường vận hành tốt hơn, nguồn lực được phân bổ hợp lý hơn, từ đó nâng cao được tính hiệu quả của nền kinh tế.

Tôi nghĩ là việc triển khai cải cách hiện nay đang đúng hướng và có tác động tích cực. Những cải cách thể chế năm 2014 thực chất là những cải cách hỗ trợ DN, chất lượng tăng trưởng được cải thiện hơn nhưng chưa rõ nét lắm. Có lẽ, phải từ 2016 trở đi mới có thể có.

Tại sao nhiều hộ sản xuất kinh doanh có quy mô khá lại không thành lập DN để hoạt động chính thức?

Vì họ vẫn ngại với thủ tục hành chính. Vì khi đã là DN thì phải tuân thủ những quy định nghiêm ngặt hơn, sẽ có nhiều thủ tục hơn. Nhưng nếu để hoạt động dưới dạng cá thể thì họ chỉ hoạt động ở khu vực phi chính thức với không gian hẹp. Mà hoạt động trong không gian hẹp thì sẽ không lớn lên được.

Ở một khía cạnh thì nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là làm cho thị trường vận hành tốt hơn, những nhóm yếu thế được hỗ trợ để họ cũng vận hành theo cơ chế thị trường, tức là làm cho thị trường vận hành tốt hơn. Ngay trong việc quyết liệt tái cơ cấu phải có quyết tâm chính trị mạnh, chỉ đạo kiên quyết. Nhưng tái cơ cấu phải theo thị trường.