Gian truân doanh nghiệp xã hội
Ở Việt Nam, nhiều doanh nghiệp xã hội (DNXH) đã chiếm được niềm tin của xã hội, cộng đồng về những đóng góp cũng như chất lượng và ý nghĩa của sản phẩm. Đó là cặp học sinh Nam Thăng Long, là Tohe, VunArt, là Kym Viet, là Thương thương handmade…; là Trường dạy nghề Hoa Sữa, hay du lịch Sapa O’Châu… Những DNXH này không chỉ mang lại những sản phẩm giá trị cho thị trường, mà còn giải quyết công ăn việc làm cho hàng nghìn người khuyết tật, người yếm thế… Những DN này hoạt động kinh doanh nhằm thực hiện các mục tiêu mang tính xã hội, lấy lợi nhuận để tái đầu tư cho các mục tiêu cộng đồng thay vì chạy theo lợi nhuận của nhà đầu tư.
Cần tạo điều kiện tốt hơn để doanh nghiệp xã hội phát triển bền vững |
“Với DNXH, gánh nặng dường như nhân đôi khi vừa phải thực hiện trách nhiệm xã hội, vừa phải lo làm sao cho DN hoạt động và phát triển tốt, tạo lợi nhuận bền vững cho DN để bảo đảm đời sống cho người lao động và có để tái đầu tư”, bà Đinh Thị Song Nga - người phụ nữ đã trăn trở lăn lộn với những chiếc cặp phao cứu sinh - Giám đốc Công ty Nam Thăng Long chia sẻ.
Với câu hỏi “vì sao không chọn mô hình khác mà lại thành lập DNXH”, bà Nga trải lòng: DNXH đã nhận lấy sứ mạng vì cộng đồng, hỗ trợ giải quyết những vấn đề của xã hội về y tế, giáo dục, môi trường... khi mà Nhà nước chưa phủ được hết cả về bề rộng và độ sâu”.
Với mỗi DNXH làm ra được sản phẩm được thị trường tin dùng đã khó, để DN tiếp tục phát triển bền vững càng khó hơn, anh Phạm Việt Hoài - Chủ tịch của Kymviet chia sẻ. Kymviet là cơ sở sản xuất hàng thủ công tinh xảo, là ngôi nhà thứ hai của nhiều người khuyết tật vận động. Dù sản phẩm của Kymviet vẫn có khả năng tiêu thụ nhiều hơn và nhiều người nữa đang muốn tới đây làm việc nhưng hiện Kymviet chưa thể mở rộng sản xuất được vì với tiềm lực tự thân của DN thì không đủ để mua, thuê đất theo giá thị trường cũng như vay vốn với lãi suất thương mại thông thường.
Bên cạnh hạn chế về tiếp cận vốn và đất đai thì vấn đề nhân lực, thị trường, quản trị DN, rào cản về thủ tục hành chính... là những vấn đề còn hạn chế của DNXH. Và cho dù Nhà nước có chính sách khuyến khích, hỗ trợ và thúc đẩy phát triển DNXH, nhưng còn nhiều trở ngại khi tiếp cận với cộng đồng DN.
Bà Tần Thị Su - Giám đốc Sapa O’Châu kể lại: Sapa O’Châu là cơ sở hoạt động du lịch đầu tiên của người dân tộc thiểu số ở Sapa thành lập từ năm 2007. Giờ đây, Sapa O’Châu đã có văn phòng đại diện ở Hà Nội và kết nối khách du lịch cho 18 homestay ở Sa Pa. O’Châu đang muốn mở rộng hoạt động, hướng tới kinh doanh lữ hành và thêm nhiều homestay nữa. Nhưng O’Châu và các gia đình có đủ điều kiện để làm homestay chưa đáp ứng được điều kiện cho vay thông thường của NHTM.
Hay như theo điều tra của Trung tâm Hỗ trợ sáng kiến phục vụ cộng đồng (CSIP), tại Hòa Bình hiện có 10/14 DNXH cộng đồng và ở Lào Cai có 16/22 DNXH được tiếp cận vốn từ các tổ chức tín dụng với quy mô vay vốn còn thấp và lãi suất vay còn cao. O’Châu được NHCSXH cho vay không thế chấp theo chương trình dành cho DNNVV nhưng mức vay tối đa chỉ 50 triệu đồng, “không đủ để cải tạo nhà ở thành nhà đủ tiện nghi làm homestay”, bà Su nói.
Hiện muốn kinh doanh du lịch lữ hành quốc tế thì phải ký quỹ 250 triệu đồng, người kinh doanh phải có 4 năm kinh nghiệm. “Với những điều kiện như thế thì kinh doanh lữ hành nội địa còn quá xa vời với những người phải nghỉ học rất sớm để bán hàng như cô bé Su ngày trước chứ chưa nói đến lữ hành quốc tế”, ông Phan Đức Hiếu - Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương (CIEM) nói. Phát biểu về DNXH, ông Hiếu đầy thấu hiểu: “DNXH có mỗi thuận lợi là sự tự tin và khát vọng của chính họ, còn khó khăn thì vô vàn”.
Mới tuần trước, CIEM công bố báo cáo nghiên cứu: “Xã hội cộng đồng: thực trạng và giải pháp”. Là trưởng nhóm nghiên cứu làm báo cáo này, bà Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh của CIEM, cho biết: Chính sách cho DNXH mới chỉ là nhắc lại những quy định đã ghi trong luật nên rất chung chung và không cụ thể, nên rất khó để thực hiện đúng. Trong khi ở địa phương các kế hoạch hành động cũng trong tình trạng tương tự, chỉ đơn thuần nhắc lại nội dung chính sách từ các văn bản của trung ương.
“Chúng tôi cũng không biết tìm ở đâu các quy định dành cho DNXH, không biết tìm đến cơ quan nào để có được các thông tin này”, bà Su nói.
Vấn đề này, theo CIEM, là bắt nguồn từ thực trạng chưa hiểu rõ về DNXH, ngay cả ở các cơ quan quản lý Nhà nước. Vì thế, CIEM đề xuất trước hết, cần sửa đổi khái niệm, tiêu chí xác định DNXH; mở rộng khái niệm DNXH sang các văn bản pháp quy về kinh doanh khác. Đồng thời, hoàn thiện các quy định hướng dẫn thực thi các quy định liên quan đến DNXH và đơn giản hóa các thủ tục hành chính, cắt giảm điều kiện kinh doanh với các hoạt động kinh doanh của DNXH. Cần có những chính sách cụ thể về tiếp cận đất và vốn vay với mức vay phù hợp với DNXH và các hỗ trợ đào tạo phổ biến pháp luật, quản trị DN, phát triển sản phẩm và thị trường… Các chính sách cần quy định cụ thể rõ ràng để thực hiện được.