Nâng cao sức hút FDI trong bối cảnh thuế tối thiểu toàn cầu

Việt Nam là một trong những quốc gia có sức hút FDI lớn và đã chính thức áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu từ năm 2024. Việc thu hút những nước công nghiệp phát triển, các công ty đa quốc gia đầu tư góp phần giải quyết vấn đề việc làm, tăng thu ngân sách và nhất là tăng cường sức mạnh công nghệ hiện đại, cơ sở quyết định duy trì và nâng cao sức cạnh tranh về kinh tế và an ninh quốc gia. Ngoài ra, việc áp thuế tối thiểu toàn cầu cũng nhằm hạn chế tình trạng “chuyển giá” của các nhà đầu tư, một “thao tác kỹ thuật” thường được áp dụng để lợi dụng khe hở chính sách báo lỗ để giảm hoặc không phải nộp thuế, trong khi một số trường hợp báo lỗ nhưng vẫn xin mở rộng quy mô đầu tư.

Theo thông tin từ Cục Thuế (Bộ Tài chính), có hơn 1.000 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có công ty mẹ thuộc đối tượng áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, trong đó có khoảng 120 doanh nghiệp lớn chịu ảnh hưởng nếu áp dụng từ năm 2024 với mức thu thêm phần thuế chênh lệch khoảng 14.600 tỷ đồng. Điều đáng nói là, số tiền thuế này nếu Việt Nam không thu thì các nước khác cũng thu. Vì vậy, kể từ khi Việt Nam áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu (2024), các nhà đầu tư nước ngoài không còn thấy sự hấp dẫn về ưu đãi thuế nữa.

Ngoài ra, khi đại dịch Covid-19 xuất hiện, chuỗi cung ứng toàn cầu bị đứt gãy, gây ra nhiều hệ lụy, làm ngưng trệ, xáo trộn về kinh tế - xã hội của nhiều quốc gia, bộc lộ một số mặt hạn chế. Đến giai đoạn phục hồi, chuỗi cung ứng toàn cầu lại xuất hiện một số yếu tố mới như các cuộc xung đột vũ trang; chiến tranh thương mại, sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ mới, nhất là internet kết nối vạn vật (IoT), Blockchain, AI; sự thay đổi về các chính sách thuế, đầu tư… dẫn đến xu hướng dịch chuyển và định hình lại các chuỗi cung ứng trên thế giới.

Điều này đã ảnh hưởng đến dòng vốn FDI, kể cả đầu tư mở rộng thêm các cơ sở hiện có lẫn đầu tư mới. Các nhà đầu tư cân nhắc nhiều hơn đến các lĩnh vực, địa bàn đầu tư trong bối cảnh những ràng buộc mang tính quốc tế mới và những chính sách mới.

Mặc dù “bức tranh” FDI toàn cầu có phần ảm đạm, nhưng từ sau thời kỳ Covid-19, lượng vốn FDI vào Việt Nam vẫn tiếp tục tăng lên. Tuy vậy, việc tiếp tục duy trì sức hút đối với FDI trong những năm tới đang đứng trước thách thức, trong đó 2 nhân tố có tác động lâu dài là sự thay đổi của chuỗi cung ứng và thuế thu nhập doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu. Ngoài ra, mới đây Hoa Kỳ đưa ra chính sách “thuế đối ứng” đối với hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài tùy từng đối tác cũng ảnh hưởng khá lớn đến xu hướng dịch chuyển dòng vốn FDI.

PGS.TS. Bùi Tất Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, muốn tiếp tục duy trì được sức hấp dẫn đối với FDI, Việt Nam phải đảm bảo giữ được các ưu đãi tổng thể mà nếu quy ra tiền, phải không thấp hơn mức ưu đãi đã được hưởng so với mức thuế tối thiểu toàn cầu (15%). Điều này có nghĩa, khi công cụ giảm thuế để tăng sức cạnh tranh thu hút FDI không còn tác dụng nữa thì phải tìm kiếm những công cụ khác. Và phần thuế thu được bổ sung từ việc đánh thuế theo mức thuế tối thiểu toàn cầu lại dùng để chi cho các khoản ưu đãi khác để đủ sức hấp dẫn đối với FDI.

“Áp lực cạnh tranh công cụ ngoài thuế giữa những quốc gia mong muốn thu hút FDI đang tăng lên. Về bản chất, những chính sách ưu đãi đều nhằm làm giảm những chi phí mà các nhà đầu tư phải bỏ ra khi thực hiện dự án. Các chính sách này phải đảm bảo không vi phạm quy tắc về thuế tối thiểu toàn cầu, phù hợp với cam kết, thông lệ quốc tế, công khai minh bạch và nhất là phù hợp với định hướng phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, ưu tiên cao cho những công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược theo Quyết định số 1131/QĐ-TTg ngày 12/6/2025 của Thủ tướng Chính phủ”, ông Thắng phân tích.

Các chuyên gia cũng lưu ý, Việt Nam có thể tạo thuận lợi đầu tư bằng cách tiếp tục cải cách các thủ tục hành chính để cấp phép nhanh chóng, giảm chi phí ở khâu chuẩn bị đầu tư. Đây là giải pháp đã được đề ra từ rất lâu và cũng đã triển khai thực hiện đạt nhiều kết quả, như áp dụng cơ chế một cửa, quy định thời hạn xử lý cấp phép. Việc đẩy nhanh hơn việc sử dụng công nghệ thông tin để có đầy đủ hơn những thông tin liên quan cần thiết và minh bạch hơn đối với các nhà đầu tư, cũng như môi trường đầu tư của Việt Nam cũng được coi là biện pháp hữu hiệu. Ngoài ra, còn nhiều chính sách hỗ trợ để đẩy mạnh thu hút FDI trong bối cảnh mới như đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, giao thông, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao…