Tái cấu trúc không gian đô thị trong mô hình chính quyền hai cấp

Mô hình chính quyền địa phương hai cấp đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy phát triển đô thị

Cơ hội tái thiết đô thị sau sáp nhập hành chính

Ông Hoàng Vĩnh Hưng, Viện trưởng Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia (Bộ Xây dựng) cho rằng, việc tinh gọn bộ máy hành chính địa phương là bước đi cần thiết trong tiến trình đổi mới quản trị quốc gia.

Theo ông Hững, khi bộ máy được sắp xếp hợp lý, nguồn lực đầu tư công sẽ được tập trung hiệu quả hơn, tránh dàn trải, từ đó tạo hiệu ứng quy mô kinh tế, thúc đẩy liên kết vùng và nâng cao hiệu quả phát triển đô thị – nông thôn theo hướng bền vững và đồng bộ.

Tuy vậy, ông Hưng cho rằng quá trình này cũng đặt ra thách thức không nhỏ cho chính quyền các địa phương. Việc lựa chọn giải pháp quy hoạch hợp lý, bảo đảm phân bố dân cư khoa học, gắn kết hạ tầng và không gian phát triển đô thị hài hòa sẽ là yếu tố then chốt để tránh tình trạng phát triển chồng chéo, thiếu đồng bộ trong giai đoạn chuyển đổi mô hình quản trị mới.

Theo ông Hưng, quá trình lập và thực hiện quy hoạch cần gắn với ba trụ cột phát triển bền vững: tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và giảm bất bình đẳng xã hội. Việc đầu tư hạ tầng, cải tạo không gian sống phải được quy hoạch tổng thể để tránh phân tách xã hội và đảm bảo dịch vụ nhà ở hợp lý, điều kiện sống tốt hơn cho người dân.

Ông Trương Văn Quảng, Phó Tổng thư ký Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho biết, sau ngày 1/7/2025, cả nước sẽ chuyển từ 63 tỉnh, thành phố xuống còn 34 tỉnh, thành phố; cấp xã giảm từ hơn 10.000 xuống còn khoảng 3.300 đơn vị, tương đương giảm 67%. Đây là bước thay đổi quy mô lớn nhất trong hệ thống hành chính địa phương kể từ sau năm 1975.

Theo ông Trương Văn Quảng, Phó Tổng Thư ký Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, việc sáp nhập địa giới hành chính không chỉ nhằm xây dựng chính quyền gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân hiệu quả hơn, mà còn mở ra không gian phát triển kinh tế - xã hội mới, thúc đẩy hình thành các vùng đô thị hóa liên kết, tạo động lực tăng trưởng bền vững cho từng địa phương và cho cả nền kinh tế quốc gia.

Sau sáp nhập, hệ thống đô thị thuộc 28 tỉnh và 6 thành phố sẽ được tổ chức lại, hình thành mô hình phường - đô thị - vùng đô thị hóa, phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp và xu hướng phát triển liên vùng.

Tư duy quy hoạch mới cho đô thị bền vững

Theo PGS.TS Nguyễn Vũ Phương, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ Xây dựng (Bộ Xây dựng), việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy phát triển đô thị – chuyển từ cách tiếp cận cải tạo riêng lẻ sang quy hoạch tổng thể, tích hợp đa ngành, hướng tới hình thành các vùng chức năng đô thị (FUA) có tính kết nối, khả năng thích ứng và phát triển bền vững cao.

Ông Phương cho rằng, tái thiết đô thị không chỉ là chỉnh trang hạ tầng, mà là tái cấu trúc không gian đô thị theo hướng phát triển nén, đa chức năng, gắn với hệ thống giao thông công cộng, hạ tầng xanh và không gian mở. Trọng tâm quy hoạch phải mở rộng từ vật chất sang các chiều cạnh kinh tế, xã hội và văn hóa, vừa nâng cao năng lực thích ứng với biến đổi khí hậu, vừa giữ gìn bản sắc địa phương.

Đại diện UN-Habitat, bà Boni Elena cho rằng Việt Nam có thể tận dụng các khuôn khổ toàn cầu như Chương trình Nghị sự 2030, Chương trình Nghị sự Đô thị Mới và Chiến lược UN-Habitat 2026–2029 để thúc đẩy phát triển đô thị bao trùm, tăng khả năng chống chịu và phục hồi sau thiên tai.

Bà Boni Elena khuyến nghị Việt Nam nên xây dựng nền tảng giám sát SDG cấp quốc gia, đồng thời áp dụng mô hình báo cáo tự nguyện cấp địa phương (VLR) nhằm nâng cao minh bạch và liên kết chính sách giữa trung ương – địa phương.

Theo bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng), phát triển đô thị trong giai đoạn mới phải gắn với hiện đại hóa mô hình quản trị, kết hợp chính quyền điện tử – chính quyền số – đô thị thông minh, hướng tới bộ máy tinh gọn, hiệu lực và hiệu quả. Đây chính là tinh thần xuyên suốt của Nghị quyết 06-NQ/TW ngày 24/1/2022 của Bộ Chính trị về phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Thực tế cho thấy, quá trình đô thị hóa tại Việt Nam trong những năm qua đã diễn ra mạnh mẽ, mở rộng về quy mô và trở thành động lực chủ đạo của tăng trưởng kinh tế – xã hội. Trong bối cảnh mới, việc chuyển sang mô hình quản trị đô thị hai cấp, kết hợp với định hướng tái thiết theo hướng thông minh và bền vững, được xem là bước đi chiến lược, giúp đô thị Việt Nam phát triển đáng sống hơn, linh hoạt hơn và hội nhập sâu rộng với khu vực cũng như thế giới.