Trực tuyến - hướng đi mới của ngành xuất bản

Ảnh hưởng từ dịch bệnh

Theo ông Nguyễn Nguyên, Cục trưởng Cục xuất bản - In và Phát hành (Bộ TT&TT), trong năm 2020, ngành xuất bản chịu tác động mạnh của dịch Covid-19. Năm qua, ngành vẫn cố gắng duy trì hoạt động, xuất bản trên 33.000 đầu sách với 410 triệu bản sách (bằng 92% so với 2019), đạt mức doanh thu 2.700 tỷ đồng (bằng 97% so với 2019). Năm 2020, có 9 nhà xuất bản tham gia xuất bản điện tử (chiếm 15% tổng số nhà xuất bản), xuất bản được hơn 2.000 đầu sách (chiếm 6% số đầu sách).

Trong bản tổng kết ngành xuất bản năm 2020 của Cục xuất bản gần đây cho biết, tuy giữ được mức sản xuất, kinh doanh tương đương năm 2019, song ngành xuất bản vẫn còn những tồn tại, hạn chế. Xuất bản, in và phát hành chưa có bước phát triển mang tính đột phá. Quy mô, năng lực hoạt động của nhà xuất bản còn nhiều hạn chế; mô hình tổ chức chưa phù hợp. Bên cạnh đó, chất lượng một số mảng sách chưa cao. Sách văn hóa, xã hội, tôn giáo, sách văn học, nghệ thuật còn thiếu các công trình nghiên cứu, các tác phẩm có giá trị đỉnh cao. Sách khoa học kỹ thuật chưa đáp ứng tốt yêu cầu cao cung cấp tri thức mới, tiên tiến của khoa học kỹ thuật.

Giới thiệu, bán sách trực tuyến thời gian qua đã giúp ngành xuất bản không bị “đóng băng”

Lĩnh vực in phát triển với quy mô nhỏ; năng lực công nghệ còn hạn chế; nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu và tốc độ phát triển. Vấn nạn in, phát hành lậu chậm được khắc phục. Ứng dụng công nghệ, phát triển xuất bản điện tử chậm, chưa đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số. Bên cạnh đó, mạng lưới phát hành chưa phục vụ tốt vùng nông thôn, miền núi, chưa đến vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc.

Nhìn từ thực tế, trong những thời điểm có dịch Covid-19, các sự kiện như ngày sách, hội sách ở các đơn vị xuất bản và phát hành sách không thể tổ chức tại thực địa do thực hiện công tác phòng chống dịch (không tụ tập đông người). Chính điều này đã kéo theo sự sụt giảm về doanh thu và sức mua của độc giả. Nhiều nhà xuất bản cho biết, năm 2020 do ảnh hưởng của dịch bệnh, doanh thu đã bị kéo xuống rõ rệt. Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông cho biết doanh số năm 2020 đã giảm khoảng 40% so với năm 2019. Các đơn vị khác như Thái Hà Books, Fahasa, Đinh Tị, Đông A, Alpha, Phương Nam... cũng bị sụt giảm khoảng 30 - 50% doanh số. Ảnh hưởng tiêu cực và đặt ra nhiều thách thức đối với ngành xuất bản nói chung, phát hành sách nói riêng.

Chuyển mình theo kênh trực tuyến

Mặc dù chịu những tác động tiêu cực từ yếu tố khách quan, để thích nghi với tình hình mới, nhiều hoạt động phát hành sách, phát triển văn hóa đọc đều được thực hiện với hình thức online tạo được tiếng vang, thu hút độc giả. Điển hình phải kể đến Hội sách Trực tuyến Quốc gia được thực hiện trên sàn book365.vn, thu hút 54 nhà xuất bản, đơn vị phát hành sách tham gia, giới thiệu khoảng 15.000 đầu sách; số lượng đơn đặt hàng là 11.000 đơn vận với trên 13.000 cuốn sách; gần 2 triệu lượt truy cập; doanh thu đạt trên 1 tỷ đồng. Ở sự kiện này cũng có 18 sự kiện tọa đàm, giao lưu và hơn 1.000 người tham dự. Khoảng 50% người mua sách tới từ vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Tỷ lệ sách lý luận chính trị, công trình nghiên cứu văn hóa chuyên sâu và sách hướng nghiệp, giáo trình dạy được tiêu thụ cao hơn so với các hội sách truyền thống. Kết quả của hội sách cho thấy đây không chỉ là bước thích nghi với tình hình phức tạp của dịch bệnh, mà còn tạo dấu ấn khi sử dụng kênh giới thiệu, bán sách trực tuyến có công nghệ hiện đại, đưa sách với giá ưu đãi tới bạn đọc, nhất là bạn đọc vùng sâu, vùng xa.

Nhà xuất bản Văn học, trong thời điểm phải ứng phó với dịch Covid-19 đã nâng cấp hệ thống trang thông tin điện tử của mình, hoàn thiện thủ tục, chính sách về thương mại điện tử để phục vụ độc giả. Hiện, Nhà xuất bản Văn học đã triển khai việc phân phối kênh bán sách in qua online với hình thức cho độc giả đọc thử trước một phần rồi mới đặt mua và giao hàng tại nhà.

Bên cạnh đó, để phục vụ nhu cầu mua sách trực tuyến ngày một tăng, nhiều đơn vị như nhà sách Phương Nam, Fahasa, Thái Hà Book, Nhà xuất bản Kim Đồng, Nhà xuất bản Trẻ, Nhà xuất bản Phụ nữ... đã xây dựng nhiều chương trình bán hàng, tổ chức hội sách online với các chương trình khuyến mãi, giảm giá sâu nên thu hút được bạn đọc. Các đơn vị cũng tăng cường quảng bá về các website, các trang fanpage chính thức trên mạng xã hội để người dân biết đến nhiều hơn.

Đáng chú ý, nhiều đơn vị phát hành sách thời gian qua đã thực hiện hình thức livestream (phát trực tiếp) trên mạng xã hội để giới thiệu sách, giao lưu tác giả - bạn đọc. Hình thức này được nhiều đơn vị áp dụng vì khả năng chia sẻ thông điệp tới nhiều độc giả, vượt không gian và có nhiều độc giả tiếp cận. Trong bối cảnh dịch bệnh, livestream là hình thức tối ưu để giới thiệu tới độc giả về những đầu sách mới, là kênh mua bán sách hữu hiệu cho cả độc giả lẫn nhà phát hành. Có hai yếu tố khiến phát hành sách online ngày càng phát triển, đó là: dịch vụ nhanh chóng, tiện lợi và mức chiết khấu cao. Thay vì phải mất thời gian đến các cửa hàng sách truyền thống, độc giả ở bất cứ đâu đều tìm kiếm đầu sách phù hợp, sau đó nhanh chóng được nhận sách.

Khi thị trường và phương thức kinh doanh truyền thống gặp nhiều khó khăn, các doanh nghiệp buộc phải chuyển hướng tìm kiếm thị trường và phương thức kinh doanh mới. Một số doanh nghiệp trước đây chưa quan tâm đến phát hành online buộc phải chuyển hướng, phát triển mạng lưới bán hàng online nhằm đối phó với sự sụt giảm thị trường. Một số doanh nghiệp khác tuy đã chú ý đến phát hành sách online nhưng còn phụ thuộc chủ yếu vào đối tác nay nhận thấy sẽ phải chủ động hơn nữa trong xây dựng kênh bán sách online của riêng mình, phát triển mảng sách điện tử, từ đó làm phong phú thị trường sách, hạn chế cạnh tranh thiếu lành mạnh. Tính liên kết trong hệ thống theo đó chặt chẽ hơn, tăng năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.