PAPI 2016: Hành chính công cải thiện chậm chạp

	PAPI 2016: Người dân chọn môi trường hơn tăng trưởng kinh tế
	PAPI 2016: Người dân hài lòng hơn với bảo hiểm y tế công lập

Bức tranh về năng lực điều hành của chính quyền địa phương tại 63 tỉnh thành Việt Nam trong năm 2016 đã hiện lên một cách đa chiều dưới góc nhìn của hơn 14.000 người dân, qua việc tham gia khảo sát Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI). Đây là năm thứ 6 khảo sát này được thực hiện, kết quả vừa được công bố ngày 4/4 bởi Chương trình phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNDP) và Trung tâm Nghiên cứu phát triển và Hỗ trợ cộng đồng (Cecodes).

Bức tranh đa chiều

Ông Kamal Malhotra, Điều phối viên thường trú Liên hợp quốc tại Việt Nam nhận xét, bức tranh đa chiều của PAPI 2016 thể hiện ở việc cung ứng dịch vụ công được cải thiện bền vững trong suốt 6 năm qua, song mặt khác, các vấn đề như năng lực và thái độ công chức, viên chức, tính minh bạch, khả năng phản hồi và trách nhiệm giải trình của các cơ quan nhà nước… vẫn còn nhiều “đất” để thay đổi tích cực hơn.

Chỉ số Cung ứng dịch vụ công và Thủ tục hành chính công có nhiều cải thiện

Phát hiện của PAPI năm 2016 cho thấy 3 xu thế biến đổi tích cực. Thứ nhất, cung ứng dịch vụ công tiếp tục được cải thiện trong năm 2016, thể hiện qua mức điểm tăng dần theo từng năm ở chỉ số nội dung này. Kết quả khảo sát năm 2016 cho thấy tỷ lệ người dân đã có bảo hiểm y tế tăng từ 62% năm 2015 lên 73% năm 2016. Nhìn chung, tỷ lệ người dân hài lòng hơn với dịch vụ y tế công lập và giáo dục tiểu học công lập đã cao hơn so với những năm khảo sát trước. Thứ hai, tỷ lệ người tham gia bầu đại biểu Quốc hội năm 2016 tăng hơn 2% so với tỷ lệ năm 2011. Thứ ba, số người cho biết gia đình họ bị thu hồi đất tiếp tục ở mức thấp trong 3 năm liên tiếp kể từ khi Luật Đất đai sửa đổi năm 2013 có hiệu lực.

Mặc dù có những cải thiện đó, song điểm tổng hợp ở các chỉ số nội dung năm 2016 không có nhiều thay đổi. Cụ thể là điểm chỉ số nội dung công khai, minh bạch tăng nhẹ so với kết quả năm 2015 song vẫn thấp hơn cả giai đoạn 2011-2014; điểm chỉ số nội dung Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công giữ ở thế ổn định so với năm 2015, nhưng lại thấp hơn tương đối so với giai đoạn 2012-2014. Ngoài ra, chỉ số Tham gia của người dân ở cấp cơ sở vẫn là khía cạnh quản trị công yếu nhất so với 5 chỉ số nội dung còn lại trong năm 2016, tương tự phát hiện của nghiên cứu giai đoạn 2011-2015.

Bà Beatrice Maser Mallor, Đại sứ Thụy Sĩ tại Việt Nam nhận định, xét trong chuỗi thời gian 6 năm của khảo sát PAPI, có thể thấy một xu hướng đáng buồn là có tới 4/6 trục nội dung chính đã diễn biến xấu đi. Điều này cho thấy thông điệp rõ ràng là những lĩnh vực quản trị mà PAPI đo lường không có nhiều cải thiện từ năm 2011 tới nay.

4 “pháo đài” cản trở

Phân tích sâu hơn vào chỉ số Tham gia của người dân ở cấp cơ sở, TS. Đặng Hoàng Giang, Phó Giám đốc Trung tâm CECODES cho biết, hiệu quả huy động sự tham gia của người dân trên toàn quốc duy trì ở mức trung bình. Mặc dù tỷ lệ người dân cho biết họ trực tiếp đi bầu Đại biểu Quốc hội khoá XIV đã tăng 2% so với kết quả khảo sát năm 2011, tỷ lệ người dân tham gia vào quá trình ra quyết định xây mới hoặc tu sửa công trình công cộng ở địa bàn cơ sở cùng tăng so với 5 năm trước, song điểm nội dung thành phần về “tri thức công dân về bầu cử” và “cơ hội tham gia bầu cử” thấp hơn so với kết quả năm 2011.

Nhìn chung, tham gia của người dân vào đời sống chính trị và quá trình ra quyết định năm 2016 vẫn là nội dung quản trị yếu nhất trong số 6 nội dung do PAPI đo lường, tương tự với phát hiện của các năm trước.

Với chỉ số công khai, minh bạch, khảo sát năm 2016 cho thấy việc công khai các thông tin về danh sách hộ nghèo, thu chi ngân sách cấp xã, phường, và kế hoạch sử dụng đất và khung giá đền bù đất vẫn là một trong hai lĩnh vực quản trị công yếu nhất trong 6 lĩnh vực mà PAPI đo lường. Điểm trung bình của nhóm các tỉnh đạt điểm cao nhất ở chỉ số này chỉ dao động ở mức trung bình khá, từ 5,95 – 6,49 điểm trên thang điểm 10. “Việc người dân không biết về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất tại địa phương mình, cũng như khung giá đền bù đất là rất đáng lo ngại vì đó sẽ là cánh cửa cho tham nhũng”, TS. Đặng Hoàng Giang bình luận.

Khảo sát PAPI cũng ghi nhận, hiệu quả thực hiện trách nhiệm giải trình với người dân của các cấp chính quyền vẫn còn rất hạn chế trong năm 2016. Nhóm nghiên cứu PAPI đánh giá, Ban thanh tra nhân dân là cơ chế quan trọng nhất để khiến người dân buộc chính quyền có trách nhiệm giải trình cao.

Tuy nhiên trong năm vừa qua chỉ có 1/3 người dân biết về sự có mặt của ban này, chưa kể phần lớn các ban chưa có đủ điều kiện để hoạt động một cách thực sự. Điểm này đã duy trì khá bền bỉ và không có nhiều thay đổi trong vòng 5 năm qua. Trên thực tế, dường như các cấp chính quyền địa phương chưa sẵn sàng đón nhận khuyến nghị, khiếu nại của người dân, cũng chưa xem đây là cơ chế giải trình hiệu quả.

Cuối cùng, chỉ số Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công không ghi nhận nhiều cải thiện. Chỉ có 27 tỉnh thành có cải thiện đáng kể về chỉ số này so với năm 2011, còn lại 2/3 tỉnh thành khác hầu như không có sự gia tăng, thậm chí còn giậm chân tại chỗ.

TS. Đặng Hoàng Giang đặc biệt lưu ý xu hướng đáng lo ngại là chủ nghĩa vị thân đang ngày càng trở nên trầm trọng hơn, hiện trạng vòi vĩnh trong khu vực công ngày càng phổ biến hơn, trong khi quyết tâm phòng chống tham nhũng của chính quyền và người dân ngày càng hạn chế.

Khảo sát cho thấy, người dân vẫn duy trì đánh giá về mức độ quan trọng của việc phải có quan hệ thân quen mới xin được việc vào khu vực nhà nước. Trong suốt 6 năm từ 2011-2016, điểm trung bình toàn quốc của chỉ số này chỉ dao động từ 1-1,3 điểm trên thang điểm 5 (trong đó 5 là mối quan hệ không quan trọng chút nào). “Không có cản trở nào lớn hơn đối với Chính phủ kiến tạo là việc phải có quan hệ mới vào được bộ máy”, ông Giang khuyến cáo.

Bên cạnh đó, tình trạng phải lót tay mới giải quyết được việc vẫn không có nhiều tiến triển. Ngoại trừ tham nhũng vặt trong hệ thống y tế có thuyên giảm và là lĩnh vực tiến bộ khá tốt, còn lại các lĩnh vực khác như xin học, xin việc, cấp phép xây dựng… đều gia tăng. Vì vậy nhóm nghiên cứu PAPI khuyến cáo chính quyền từ trung ương đến địa phương cần có quyết tâm rõ hơn để đẩy lùi tình trạng tham nhũng, xây dựng Chính phủ liêm khiết và minh bạch hơn. Chừng nào chủ nghĩa vị thân còn thống trị thì không thể thay đổi được tình hình.

Chốt lại, theo TS. Đặng Hoàng Giang, việc cải thiện chậm chạp trong suốt 6 năm vừa qua cho thấy, 4 lĩnh vực nói trên đều là các “pháo đài” hiểm hóc mà chúng ta phải tấn công mạnh mẽ hơn nữa để nâng cao hiệu quả quản trị và hành chính công của các tỉnh thành.