Tìm mô hình quản lý cạnh tranh

	Cục Quản lý Cạnh tranh khuyến cáo ngừng sử dụng Galaxy Note 7
	Cục Quản lý cạnh tranh họp trao đổi về vấn đề giá thịt gà nhập khẩu

Bộ Công Thương đang đề xuất nâng cấp cơ quan quản lý cạnh tranh lên thành Ủy ban cạnh tranh quốc gia trực thuộc Chính phủ, do Chính phủ thành lập, trên cơ sở sáp nhập Cục Quản lý cạnh tranh và Hội đồng cạnh tranh. Xung quanh đề xuất này hiện vẫn còn các ý kiến trái chiều.

Địa vị thấp, tiếng nói nhỏ?

Theo Luật Cạnh tranh năm 2004, Việt Nam hiện có 2 cơ quan thực thi Luật Cạnh tranh gồm Cục Quản lý cạnh tranh và Hội đồng cạnh tranh. Tuy nhiên, sau hơn 12 năm thực thi, các quy định về mô hình, địa vị pháp lý, cơ chế hoạt động cơ quan cạnh tranh như hiện hành đã bộc lộ nhiều bất cập.

Cơ quan quản lý cạnh tranh cần độc lập với bộ nắm giữ nhiều DNNN lớn

Mô hình này đã đặt ra tới 4 cấp xử lý một vụ việc cạnh tranh, làm kéo dài quy trình tố tụng và thời gian giải quyết, trung bình khoảng 3 năm cho mỗi vụ việc. Mô hình 2 cơ quan thực thi gây ra sự phân tán nguồn lực khiến cho việc giải quyết vụ việc cạnh tranh chưa tập trung, kết quả giải quyết vụ việc luôn đi sau và không đáp ứng được yêu cầu của thị trường. Cơ chế kiêm nhiệm trong hoạt động của các thành viên Hội đồng cạnh tranh đã dẫn đến sự thiếu tập trung trong quá trình giải quyết vụ việc cạnh tranh.

Mô hình 2 cơ quan cạnh tranh độc lập đã bộc lộ nhiều bất cập và Việt Nam là một trong số ít quốc gia có mô hình này. Với địa vị pháp lý là cơ quan trực thuộc Bộ Công Thương nên chưa đảm bảo vị thế của cơ quan cạnh tranh trong điều tra, xử lý vụ việc cạnh tranh, đồng thời gây quan ngại cho cộng đồng DN và xã hội về tính độc lập, khách quan, do Bộ Công Thương là bộ chủ quản của nhiều DN, tập đoàn lớn của Nhà nước.

Bên cạnh đó, địa vị pháp lý trực thuộc Bộ Công Thương chưa đảm bảo vị thế của Cơ quan quản lý cạnh tranh trong điều tra các hành vi của cơ quan quản lý nhà nước bị cấm theo Luật Cạnh tranh. Chỉ đơn cử trường hợp với một thông tư do cấp bộ ban hành có quy định trái với Luật Cạnh tranh, cơ quan quản lý cạnh tranh cũng đành “bó tay”, đơn vị này gặp rất nhiều khó khăn trong việc ứng xử đối với các cơ quan quản lý nhà nước có địa vị pháp lý cao hơn.

Cuối cùng, địa vị pháp lý trực thuộc Bộ Công Thương chưa đảm bảo vị thế, tiếng nói của Cục Quản lý cạnh tranh trong chức năng tham vấn chính sách. Đây được coi là chức năng quan trọng của các cơ quan cạnh tranh, song hoạt động tham vấn chính sách cạnh tranh trên thực tế vẫn chưa đạt hiệu quả cao, tiếng nói tham vấn của cơ quan cạnh tranh chưa thực sự gây được tác động đáng kể đến hoạt động xây dựng chính sách điều tiết ngành. Nhiều bộ, ngành khi xây dựng chính sách ngành, chính sách điều tiết kinh tế đã không tham vấn hoặc bỏ qua ý kiến góp ý của cơ quan cạnh tranh. Đây chính là nguyên nhân dẫn tới sự mâu thuẫn, chồng chéo và thậm chí cả những lỗ hổng hay khoảng cách pháp lý giữa pháp luật cạnh tranh và pháp luật chuyên ngành.

Có cần thiết nâng cấp?

Khi được tham vấn về việc nâng cấp mô hình cơ quan quản lý cạnh tranh, nhiều chuyên gia kinh tế đã bày tỏ sự đồng tình. TS. Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách ví von, cạnh tranh là “đức hạnh” của thị trường, và Luật Cạnh tranh cần được xác định là “Hiến pháp” của nền kinh tế thị trường. Chính vì vậy theo ông Thành, cơ quan thực thi luật phải có đủ quyền lực và không thuộc một cơ quan chủ quản nắm trong tay nhiều DNNN lớn như Bộ Công Thương.

Ông Trương Đình Tuyển, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại nhấn mạnh, hiện Bộ Công Thương đang quản lý rất nhiều DN lớn, trong khi lại thực thi chính sách cạnh tranh. Điều này tạo ra sự xung đột lợi ích làm giảm tính hiệu lực thực thi chính sách. Ông Tuyển cho rằng đây là một trong những bất cập trong mô hình tổ chức. Do đó, cơ quan này cần thiết phải được thiết kế lại nhằm đảm bảo tính độc lập để pháp luật về cạnh tranh được thực thi một cách hiệu quả.

Bên cạnh đó, ông Tuyển cũng cho biết, trên thế giới hiện nay có 31 cơ quan quản lý cạnh tranh thuộc bộ, 35 cơ quan thuộc Chính phủ và các mô hình này đều thực thi chính sách rất tốt. Vì vậy, việc cơ quan này trực thuộc cấp nào không phải là bất cập lớn nhất hiện nay. Điều này còn tuỳ thuộc vào điều kiện kinh tế cụ thể của từng quốc gia, trong đó có bản lĩnh của người đứng đầu cơ quan này trong việc thực thi nhiệm vụ. Mặc dù vậy, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại cũng tán thành với đề xuất thành lập Ủy ban cạnh tranh quốc gia là cơ quan thuộc Chính phủ thay vì trực thuộc Bộ Công Thương như hiện nay.

Tán thành cao quan điểm cơ quan quản lý cạnh tranh phải độc lập để đảm bảo chính sách được thực thi hiệu quả, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương nhắc lại rằng, trong nền kinh tế thị trường, vai trò của Nhà nước không chỉ là quản lý mà phải làm cho thị trường vận hành tốt hơn. “Trong nền kinh tế thị trường cơ quan này rất quan trọng, thiếu cơ quan này chắc chắn không đảm bảo kinh tế thị trường vận hành một cách lành mạnh”, ông Cung khẳng định.

Bên cạnh đó, ông cũng khuyến cáo, nếu trực tiếp thuộc bộ, cơ quan cạnh tranh không thể độc lập được bởi thực tế đã chứng minh rất rõ hiện các bộ vẫn vừa làm chính sách vừa thực hiện chức năng điều tiết thị trường nên tính chất cạnh tranh, công bằng của chính sách cạnh tranh hao hụt. Vì thế, chúng ta phải tách bạch mô hình tổ chức của cơ quan này chứ không thể để tình trạng như hiện nay.

Trái với nhiều ý kiến đồng tình, bà Đinh Thị Mỹ Loan, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh lại cho rằng cơ quan này không nhất thiết phải trực thuộc Chính phủ mới có thể hoạt động một cách độc lập, hiệu quả.

Bà Loan phân tích, việc bảo đảm tính độc lập cho cơ quan cạnh tranh là tối cần thiết, nhưng không có nghĩa vị trí cơ quan đó nhất định phải ở đâu thì mới có tính độc lập. “Một cơ quan cạnh tranh dù ở bất kỳ chỗ nào mà tinh thần bạc nhược, không có tính chủ động, không bảo vệ tính cạnh tranh thì không ai đảm bảo cơ quan ấy có thể hoạt động độc lập”, bà Loan quả quyết.

Bên cạnh đó, bà cũng đưa ra minh chứng, trong 50 cơ quan cạnh tranh trên thế giới chỉ có 4 cơ quan trực thuộc Quốc hội, 14 quốc gia trực thuộc Chính phủ, 32 cơ quan trực thuộc cục hoặc vụ của một bộ, nhưng các cơ quan này hoàn toàn độc lập khi ra quyết định. Như vậy, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, đại đa số nằm trong bộ là hoàn toàn phù hợp và ở Việt Nam, cơ quan cạnh tranh nằm trong Bộ Công Thương là hoàn toàn phù hợp về mặt cơ cấu tổ chức, thị trường, hoạt động.