Xây dựng kế hoạch đầu tư công trung hạn: Lúng túng vì “đếm cua trong lỗ”
Sẽ siết chặt đầu tư công | |
Ngân sách và chuyện chọn món tôm hùm | |
Kinh nghiệm phân định ranh giới quản lý đầu tư công |
Kế hoạch đầu tư trung hạn 5 năm (2016-2020) theo quy định của Luật Đầu tư công đang có nguy cơ không được thông qua đúng hạn do việc xác định tổng vốn đầu tư trung hạn của các bộ, ngành, địa phương gặp lúng túng khi mà thu ngân sách trung ương hiện chỉ đủ chi thường xuyên và trả nợ, các nguồn lực cho đầu tư còn mơ hồ, bất định như “đếm cua trong lỗ”.
Kỳ vọng lớn…
Trong thực hiện tái cơ cấu đầu tư công, quy định lập kế hoạch đầu tư công trung hạn 5 năm (2016-2020) ở các cấp quốc gia, bộ, ngành trung ương và địa phương được coi là cải cách lớn nhất. Theo các chuyên gia, quy định này sẽ khắc phục tồn tại của việc tách biệt trong quản lý chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, vốn có xu hướng đầu tư công quá mức và dàn trải, thực hiện đầu tư công không gắn kết với khả năng ngân sách; từng bước khắc phục tình trạng chuẩn bị đầu tư sơ sài, kém chất lượng.
Nâng cao hiệu quả thẩm định và điều phối dự án đầu tư công là một yêu cầu cần thiết |
Bên cạnh đó, nếu như việc lập kế hoạch đầu tư công hàng năm như trước đây dẫn tới tình trạng không cân đối được nguồn vốn, bị động và cắt khúc trong đầu tư, khiến nhiều công trình dang dở… vì thiếu vốn thì cơ chế mới được kỳ vọng sẽ khắc phục tình trạng này.
Việc lập kế hoạch đầu tư trung hạn sẽ bảo đảm các cân đối kinh tế lớn trong phạm vi cả nước, tạo sự chủ động cho các bộ, ngành, địa phương biết cấp mình, cơ quan mình có bao nhiêu vốn trong kế hoạch 5 năm để có quyết định chủ trương đầu tư đúng đắn, hiệu quả hơn. Qua đó, tăng cường sự công khai, minh bạch trong phân bổ nguồn lực của Nhà nước.
Mặt tích cực nữa, các quy định chặt chẽ trong việc bố trí vốn đầu tư trung hạn đã làm thay đổi đáng kể nhận thức của các cấp, các ngành và địa phương về tầm quan trọng của khâu chuẩn bị đầu tư, nhất là chủ trương đầu tư, khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải.
Thực tế thời gian vừa qua, tình trạng tùy tiện, duy ý chí trong đề xuất và phê duyệt chủ trương đầu tư đã giảm thiểu rõ rệt. Cơ chế này đồng thời giúp tăng cường tính công khai, minh bạch, tăng trách nhiệm của các cấp các ngành trong việc phê duyệt chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư, phân bổ vốn, góp phần vào việc phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
…Nhưng không biết lấy nguồn lực ở đâu!
Ưu việt là thế, tuy nhiên kế hoạch đầu tư công trung hạn 2016-2020 đang đứng trước tình huống có thể không được thông qua đúng hạn, thực hiện kém hiệu lực và hiệu quả do quá trình xây dựng kế hoạch đầu tư công đang gặp vô vàn khó khăn.
Báo cáo kinh tế vĩ mô năm 2015 của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) do TS. Nguyễn Đình Cung chủ trì soạn thảo đã chỉ rõ, việc xác định tổng vốn đầu tư trung hạn của các bộ, ngành và địa phương gặp khá nhiều lúng túng, vướng mắc, trước tiên là liên quan đến việc tính toán, ước lượng các nguồn vốn đầu tư công trong trung hạn.
Cụ thể, ở cấp trung ương, tổng nhu cầu vốn đầu tư phát triển từ nguồn ngân sách Nhà nước 5 năm (2016-2020) do các bộ, ngành trung ương và địa phương đề xuất khoảng 3.710 nghìn tỷ đồng, gấp 19 lần kế hoạch năm 2015, gấp 2,2 lần khả năng cân đối vốn 5 năm tới. Trong khi đó, theo chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, giai đoạn 2016-2020 tới đây, vốn ngân sách nhà nước chỉ đủ chi thường xuyên và trả nợ. Toàn bộ vốn chi cho đầu tư phát triển đều là vốn đi vay.
Ở cấp địa phương, sức ì của cơ chế xin-cho và tâm lý trông chờ, ỷ lại vào ngân sách cấp trên vẫn còn hiện rõ, cho nên các địa phương đang rất lúng túng giữa một bên là nhu cầu vốn rất lớn và một bên là khả năng cân đối trong thực tế. Trong khi đó, việc ước lượng một nguồn vốn không nằm trong chủ động ngân sách bất định và mơ hồ chẳng khác nào “đếm cua trong lỗ”.
Hiện tại, nhiều bộ, ngành, địa phương có nợ xây dựng cơ bản, vốn ứng trước lớn và số lượng dự án dở dang nhiều như Bộ Giao thông - Vận tải, các tỉnh Phú Thọ, Ninh Bình, Hà Tĩnh, Bình Thuận… sẽ không có nguồn cho dự án khởi công mới trong 5 năm tới.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Thành cũng cảnh báo: “Sau 4 năm tái cơ cấu đầu tư công, nợ công quốc gia của Việt Nam lại tăng mạnh. Về trung hạn, rủi ro lớn nhất đối với ổn định kinh tế vĩ mô là nợ công tăng lên trên 65% GDP và ở mức không bền vững”.
Song song với đó, trong bước rà soát dự án đầu tư công, các bộ, ngành, địa phương đang gặp phải nhiều khó khăn do nợ đọng xây dựng cơ bản còn lớn; số lượng dự án chuyển tiếp nhiều, trong đó việc phân loại các dự án đủ hay không đủ điều kiện được đầu tư trung hạn đều khiến các địa phương khó khăn.
Chưa hết, trong bước dự kiến phân bổ vốn, các bộ, ngành, địa phương cũng gặp khó khi mà quy định sắp xếp thứ tự ưu tiên các dự án thiếu các chỉ tiêu định lượng; yêu cầu chặt chẽ trong việc phê duyệt các dự án đầu tư mới khiến các địa phương bị động.
Theo TS. Nguyễn Đình Cung, cần phải bảo đảm thực thi nghiêm kỷ luật tài khóa và quản lý đầu tư công. Nâng cao hiệu quả thẩm định và điều phối dự án đầu tư công là một yêu cầu cần thiết đến năm 2020. Hơn thế nữa, việc thực hiện Kế hoạch đầu tư trung hạn giai đoạn 2016-2020 cần tránh giải ngân quá nhanh các dự án đầu tư công trong năm 2016-2017. Điều này không hạn chế các dự án mới, kể cả siêu dự án, song phải đi kèm với dừng các dự án kém cần thiết, kém hiệu quả hơn.