Báo cáo giao dịch đáng ngờ bằng hình thức điện tử: Từ quy định pháp lý tới thực tiễn triển khai

Báo cáo giao dịch đáng ngờ (STR) là một biện pháp phòng ngừa quan trọng mà đối tượng báo cáo cần thực hiện. Số lượng báo cáo giao dịch đáng ngờ Cục Phòng, chống rửa tiền nhận được cũng đã tăng liên tục qua các năm; trong đó tốc độ tăng ghi nhận lớn nhất với năm 2015 và năm 2019, thể hiện qua bảng số liệu dưới đây:

Báo cáo giao dịch đáng ngờ được quy định tại khoản 1 Điều 26 Luật Phòng, chống rửa tiền số 14/2022/QH15 ngày 15/11/2022, trong đó đối tượng báo cáo có trách nhiệm báo cáo giao dịch đáng ngờ cho Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong trường hợp sau đây:

a) Khi biết giao dịch được thực hiện theo yêu cầu của bị can, bị cáo, người bị kết án và có cơ sở hợp lý để nghi ngờ tài sản trong giao dịch là tài sản thuộc quyền sở hữu hoặc có nguồn gốc thuộc quyền sở hữu, quyền kiểm soát của bị can, bị cáo, người bị kết án đó. Việc xác định bị can, bị cáo, người bị kết án theo thông báo của cơ quan nhà nước có thẩm quyền;

b) Khi có cơ sở hợp lý để nghi ngờ tài sản trong giao dịch liên quan đến rửa tiền được xác định từ việc xem xét, thu thập và phân tích thông tin khi khách hàng, giao dịch có một hoặc nhiều dấu hiệu đáng ngờ quy định tại các điều 27,28, 29,30,31,32 và 33 của Luật này và có thể từ các dấu hiệu khác do đối tượng báo cáo xác định.

Cùng với quy định của Luật Phòng, chống rửa tiền, Luật Phòng, chống khủng bố và pháp luật về phòng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (cụ thể được nêu tại Điều 64, Điều 65 Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022), khoản 1, khoản 2 Điều 7 Thông tư số 27/2025/TT-NHNN ngày 15/9/2025 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hướng dẫn thực hiện một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền quy định:

Đối tượng báo cáo có trách nhiệm báo cáo Cục Phòng, chống rửa tiền khi phát hiện giao dịch đáng ngờ liên quan đến: rửa tiền hoặc tội phạm khác liên quan đến rửa tiền; tài trợ khủng bố; tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt theo quy định tại Điều 26 Luật Phòng, chống rửa tiền. Báo cáo bằng dữ liệu điện tử theo quy định tại khoản 1 Điều 10 Thông tư này hoặc báo cáo bằng văn bản giấy theo mẫu tương ứng Phụ lục III ban hành kèm theo Thông tư này trong trường hợp không kết nối được với hệ thống báo cáo bằng dữ liệu điện tử của Cục Phòng, chống rửa tiền. Đối tượng báo cáo không sử dụng mẫu báo cáo giao dịch đáng ngờ quy định tại Phụ lục III Thông tư này để báo cáo cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác theo quy định tại khoản 3 Điều 37 Luật Phòng, chống rửa tiền.

Đối tượng báo cáo phải rà soát các dấu hiệu đáng ngờ quy định tại Luật Phòng, chống rửa tiền, pháp luật về phòng, chống khủng bố, phòng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt và các dấu hiệu khác liên quan đến rửa tiền, tài trợ khủng bố, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt do đối tượng báo cáo tự xác định trên cơ sở các nguồn thông tin, bao gồm cả nguồn thông tin do Cục Phòng, chống rửa tiền và cơ quan có thẩm quyền thông báo.

Việc báo cáo giao dịch đáng ngờ theo quy định tại Điều 26 Luật Phòng, chống rửa tiền, pháp luật về phòng, chống khủng bố, phòng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt không phụ thuộc vào lượng tiền giao dịch của khách hàng, giao dịch đó đã hoàn thành hay chưa. Đối tượng báo cáo xem xét thực hiện báo cáo giao dịch đáng ngờ khi không thể hoàn tất thủ tục nhận biết khách hàng và có nghi ngờ liên quan đến: rửa tiền hoặc tội phạm khác liên quan đến rửa tiền; tài trợ khủng bố; tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Về hình thức báo cáo, quy định pháp luật đã đưa ra hình thức báo cáo “bằng dữ liệu điện tử”; tuy nhiên, các báo cáo giao dịch đáng ngờ Cục Phòng, chống rửa tiền nhận được tính đến thời điểm 31/7/2025 đều dưới dạng văn bản giấy. Cùng với số lượng các báo cáo đã gia tăng liên tục qua các năm và yêu cầu nghiệp vụ trong quá trình phân tích, xử lý báo cáo giao dịch đáng ngờ, việc điện tử hóa báo cáo giao dịch đáng ngờ ngay từ khâu tiếp nhận là nhiệm vụ đặt ra trong tình hình mới hiện nay. Với việc hoàn thiện cơ sở pháp lý và sự chuẩn bị về cơ sở hạ tầng kỹ thuật, các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài hoạt động tại Việt Nam đã triển khai chính thức việc gửi báo cáo giao dịch đáng ngờ điện tử cho Cục Phòng, chống rửa tiền từ ngày 25/8/2025.

Trong bối cảnh “chuyển đổi số”, “số hóa” hiện nay, báo cáo giao dịch đáng ngờ bằng hình thức điện tử đã trở thành một yêu cầu khách quan của quá trình phát triển công tác phòng, chống rửa tiền. Số hóa báo cáo giao dịch đáng ngờ sẽ là tiền đề để tạo lập một kho dữ liệu điện tử những cá nhân, tổ chức có phát sinh giao dịch đáng ngờ. Dữ liệu điện tử sẽ hỗ trợ quá trình kết nối thông tin, truy vấn thông tin và lần theo dấu “dòng tiền” nhằm phát hiện/cảnh báo sớm những giao dịch tài chính có thể liên quan đến rửa tiền hoặc hành vi vi phạm pháp luật khác.