Đường sắt đô thị - “huyết mạch” lưu thông thúc đẩy phát triển

Bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc ITPC, cho biết tại Hội thảo chuyên đề “Công nghiệp hỗ trợ cơ khí - điện cho ngành đường sắt đô thị” diễn ra ngày 24/12/2025, tại TP. Hồ Chí Minh, đề án đầu tư các tuyến metro là nội dung mà Thành phố xây dựng theo hướng phát triển đô thị thông minh TOD. Đây là công cụ quan trọng để Thành phố tái cấu trúc đô thị, phát triển mô hình đô thị đa trung tâm, phân bố dân cư và tổ chức các hoạt động kinh tế xã hội phù hợp với quy mô hiện có.

Hội thảo chuyên đề “Công nghiệp hỗ trợ cơ khí - điện cho ngành đường sắt đô thị”

Hệ thống metro có đặc tính ưu việt vượt trội, đem lại nhiều lợi ích giúp chống ùn tắc giao thông. Metro đạt lượng vận chuyển cao gấp 6-10 lần xe buýt, 2-3 lần tàu điện mặt đất và gấp 60-100 lần ô tô cá nhân. Metro được trang bị hệ thống kỹ thuật tiên tiến, hoạt động trong không gian độc lập, cung cấp dịch vụ vận tải chất lượng và đảm bảo các chỉ tiêu: nhanh, rẻ, đúng giờ, an toàn, tiện nghi và tin cậy. Ngoài ra, hệ thống metro có thể được xem là phương tiện giao thông xanh, sạch nhất cho môi trường do chủ yếu sử dụng năng lượng điện.

Tuy nhiên, việc thiết lập mạng lưới metro cho siêu đô thị như TP. Hồ Chí Minh đòi hỏi vốn đầu tư đặc biệt lớn về tài chính, khoa học công nghệ, cũng như xác định giải pháp tối ưu về thiết kế, quản lý dự án và tổ chức vận hành.

Theo thông tin từ ông Bùi Anh Huấn, Phó Trưởng Ban Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP. Hồ Chí Minh, Dự án tuyến metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) đang được tích cực triển khai với các kế hoạch cụ thể. Toàn bộ tuyến metro số 2, nằm trong quy hoạch chung 27 tuyến metro của TP. Hồ Chí Minh mới, dự kiến có chiều dài 62,17 km với 42 nhà ga sau khi hoàn tất các giai đoạn. Trong đó, giai đoạn 1 (Bến Thành - Depot Tham Lương) có chiều dài 11,684 km, trong đó 9,33 km đi ngầm và 0,76 km đi trên cao, bao gồm 11 nhà ga (10 ga ngầm, 1 ga trên cao) và Depot Tham Lương. Tổng mức đầu tư cho giai đoạn 1 là khoảng 54 nghìn tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách Thành phố.

Ông Bùi Anh Huấn, Phó Trưởng Ban Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP. Hồ Chí Minh

Mục tiêu tiến độ dự kiến cho Dự án tuyến metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) bao gồm khởi công xây dựng vào tháng 4/2026 và chính thức vận hành vào tháng 12/2030, với tổng thời gian thi công là 57 tháng. Các cột mốc quan trọng bao gồm hoàn thành đấu thầu EPC vào tháng 3/2026, bàn giao mặt bằng vào tháng 4/2026 và vận hành chạy thử nghiệm vào tháng 9/2030.

Ông Trần Thành Trọng, Phó Chủ tịch/Trưởng Ban Đối thoại Chính sách Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện TP. Hồ Chí Minh (HAMEE), nhấn mạnh rằng đường sắt đô thị là dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia, góp phần hoàn thiện mạng lưới giao thông công cộng, giảm áp lực cho hạ tầng đường bộ và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Đây còn là biểu trưng cho năng lực công nghiệp và trình độ công nghệ của Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Ông Trần Thành Trọng, Phó Chủ tịch/Trưởng Ban Đối thoại Chính sách Hội Doanh nghiệp Cơ khí - Điện TP. Hồ Chí Minh (HAMEE)

Hiện, các doanh nghiệp cơ khí, điện - điện tử của Việt Nam hoàn toàn có khả năng cung cấp dịch vụ lắp đặt hệ thống phụ trợ cho đường sắt đô thị như: toàn bộ hệ thống cấp nguồn điện, hệ thống máy phát điện dự phòng, hệ thống thông gió, hệ thống điều khiển tự động ngoại vi, hệ thống PCCC và thang máy. Đối với các thiết bị khác như toa xe, đường ray, các đơn vị tham gia cần phải có sự phối hợp và đầu tư ngay từ bây giờ.

Để nắm bắt cơ hội, bản thân doanh nghiệp cần đầu tư chiều sâu về công nghệ, chuẩn hóa quy trình, phát triển nhân lực chất lượng cao và tăng cường liên kết với các nhà thầu, đối tác quốc tế, hướng tới hình thành chuỗi cung ứng nội địa cho hệ thống ngành đường sắt. Cần có các doanh nghiệp lớn đầu tư, dẫn dắt các doanh nghiệp nhỏ để tạo thành chuỗi cung ứng liên kết và những doanh nghiệp này phải ưu tiên sử dụng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ mà trong nước có thể sản xuất, cung cấp.

Về chi tiết về quy hoạch phát triển hệ thống đường sắt đô thị của Thành phố cũng như tiến độ thực hiện các dự án và cơ chế chính sách, ông Nguyễn Vĩnh Toàn, Phó Giám đốc Sở Xây dựng TP. Hồ Chí Minh, cho biết mạng lưới đường sắt quốc gia khu vực đầu mối TP. Hồ Chí Minh đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1769/QĐ-TTg, bao gồm 08 tuyến đường sắt quốc gia với tổng chiều dài 585km và 05 ga đầu mối trên tuyến.

Vừa qua, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 188/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP. Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Sau khi Nghị quyết được thông qua, Thành ủy TP. Hồ Chí Minh đã thành lập Ban Chỉ đạo phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị TP. Hồ Chí Minh (Quyết định số 2708-QĐ/TU ngày 08 tháng 5 năm 2025). Mục tiêu đặt ra là phấn đấu đến năm 2035, TP. Hồ Chí Minh (trước sáp nhập) sẽ hoàn thành 355km đường sắt đô thị.

Với các cơ chế đặc thù này, Thành phố tập trung nguồn lực để phấn đấu khởi công tuyến metro số 2 vào cuối năm 2025. Đối với các tuyến còn lại, Thành phố phấn đấu hoàn thành công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư vào năm 2027 và khởi công đồng loạt 09 tuyến từ cuối năm 2027, hoàn thành 355km vào năm 2035.

Mục tiêu đến năm 2035 là đường sắt đô thị sẽ góp phần đảm nhận từ 30-40% nhu cầu đi lại của người dân bằng giao thông công cộng. Sau năm 2045, tỷ lệ này sẽ là 40-50%, góp phần hình thành hệ thống hạ tầng giao thông đô thị hiện đại với “xương sống” là hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị, góp phần giảm ùn tắc giao thông, phát triển đô thị xanh, bền vững, hiện đại.

Hiện nay, có nhiều nhà đầu tư khối doanh nghiệp tư nhân quan tâm đầu tư hệ thống đường sắt đô thị tại TP. Hồ Chí Minh như Tập đoàn Vingroup quan tâm đầu tư tuyến đường sắt đô thị kết nối trung tâm TP. Hồ Chí Minh đi huyện Cần Giờ bằng hình thức đầu tư trực tiếp theo quy định của Luật đầu tư; Tập đoàn Trường Hải cùng đối tác Công ty Hyundai Rotem quan tâm tham gia đầu tư, xây dựng tuyến metro số 2 đoạn Bến Thành - Tham Lương, đoạn Bến Thành - Thủ Thiêm và đoạn Thủ Thiêm - Long Thành; Tập đoàn Sovico quan tâm nghiên cứu tuyến đường sắt đô thị số 4… Hiện, Thành phố đã có chủ trương giao nhà đầu tư nghiên cứu dự án và tiếp tục hướng dẫn trình tự, thủ tục các nhà đầu tư quan tâm đầu tư đường sắt đô thị.

“TP. Hồ Chí Minh đang khẩn trương rà soát tổng thể quy hoạch mạng lưới đường sắt đô thị, vận dụng tối đa các cơ chế, chính sách đặc thù từ Nghị quyết số 188, xây dựng kế hoạch, lộ trình đầu tư, từ đó giải quyết kịp thời các vấn đề thực tiễn phát sinh, phù hợp với không gian và tầm nhìn phát triển mới” - ông Nguyễn Vĩnh Toàn khẳng định.