EU siết chuỗi cung ứng, doanh nghiệp Việt đối mặt thách thức mới

Theo ông Đậu Anh Tuấn, các quy định mới của EU sẽ tạo ra thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam.

Thách thức từ quy định mới của EU

Phát biểu tại Hội thảo “Xuất khẩu Việt Nam trước yêu cầu thẩm định chuỗi cung ứng của thị trường châu Âu” ngày 21/10 do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức, Phó tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Pháp chế VCCI Đậu Anh Tuấn thông tin, trong vài năm gần đây, Liên minh châu Âu (EU) cùng nhiều quốc gia thành viên như Đức, Pháp, Hà Lan đã ban hành và chuẩn bị thực thi hàng loạt quy định pháp lý mới về giám sát, đánh giá và phòng ngừa rủi ro liên quan đến quyền con người và môi trường trong chuỗi cung ứng, gọi chung là "thẩm định chuỗi cung ứng". Hai văn bản tiêu biểu là Luật Nghĩa vụ thẩm định chuỗi cung ứng của doanh nghiệp (Đức) và Chỉ thị về thẩm định tính bền vững của doanh nghiệp (EU). Đây là những quy định được đánh giá toàn diện, chặt chẽ nhất hiện nay, áp dụng không chỉ với doanh nghiệp châu Âu mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới các đối tác nước ngoài, trong đó có Việt Nam.

Theo ông Tuấn, các quy định mới của EU sẽ tạo ra thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam. Dù không phải đối tượng trực tiếp của luật, song với vai trò là nhà cung ứng nguyên liệu, sản xuất, logistics, vận chuyển, doanh nghiệp Việt buộc phải tuân thủ các yêu cầu về minh bạch, môi trường và quyền con người nếu muốn duy trì hợp tác với đối tác châu Âu.

Theo đại diện VCCI, Việt Nam hiện là một mắt xích quan trọng trong nhiều chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong các ngành dệt may, da giày, điện tử, nông sản, thủy sản... EU luôn là một trong những thị trường xuất khẩu lớn và ổn định nhất của Việt Nam. Trong bối cảnh các thị trường truyền thống như Hoa Kỳ có nhiều biến động về chính sách thương mại, thì EU càng trở nên quan trọng trong chiến lược đa dạng hóa thị trường xuất khẩu của doanh nghiệp Việt.

“Tuy nhiên, các quy định mới của EU về thẩm định chuỗi cung ứng chắc chắn sẽ tạo ra những thách thức không nhỏ cho doanh nghiệp Việt Nam. Dù chúng ta không phải là đối tượng trực tiếp của luật, nhưng với vai trò là nhà cung ứng nguyên liệu, nhà sản xuất, doanh nghiệp logistics hay đơn vị vận chuyển... chúng ta buộc phải tuân thủ các yêu cầu về minh bạch, trách nhiệm môi trường và quyền con người nếu muốn duy trì mối quan hệ hợp tác với các đối tác lớn tại châu Âu. Việc từ chối cung cấp thông tin, không đáp ứng được các tiêu chuẩn, hoặc vi phạm các quy tắc trong quá trình hợp tác có thể dẫn tới những hậu quả nghiêm trọng: bị từ chối đơn hàng, bị loại khỏi chuỗi cung ứng hoặc mất cơ hội mở rộng thị phần”, ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh.

Đại diện VCCI cho hay, với tầm quan trọng như vậy, nhận thức và chuẩn bị từ sớm là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp Việt Nam thích ứng và duy trì năng lực cạnh tranh khi các quy định này bắt đầu có hiệu lực. Tuy nhiên, theo khảo sát nhanh do VCCI thực hiện trong tháng 7-8/2025, có tới 59,3% các doanh nghiệp và tổ chức liên quan đến hoạt động xuất khẩu sang EU chưa từng nghe nói đến các quy định này, và thêm 36,6% chỉ mới nghe nói nhưng chưa hiểu cụ thể. Điều đó cho thấy khoảng cách rất lớn giữa những thay đổi chính sách đang diễn ra ở châu Âu và mức độ sẵn sàng của cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam.

Từ góc nhìn quốc tế, bà Vanessa Steinmetz, Giám đốc Viện FNF Việt Nam cho biết: "Thị trường châu Âu là một trong những điểm đến xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam. Tuy nhiên, cách thức tiếp cận đang thay đổi mạnh mẽ. Việc giúp doanh nghiệp nắm bắt kịp thời các quy định mới sẽ góp phần định hình chiến lược xuất khẩu của Việt Nam sang châu Âu trong thời gian tới".

Theo bà Vanessa, đáp ứng yêu cầu thẩm định chuỗi cung ứng không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội xây dựng lòng tin giữa nhà sản xuất - nhà cung cấp - người tiêu dùng. Doanh nghiệp thể hiện được minh bạch, trách nhiệm và quản trị tốt sẽ có lợi thế cạnh tranh vượt trội và vị thế bền vững hơn trên thị trường quốc tế.

Việt Nam hiện là mắt xích quan trọng trong nhiều chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt ở các ngành dệt may, da giày, điện tử, nông sản, thủy sản... Trong bối cảnh thương mại quốc tế nhiều biến động, EU vẫn là thị trường xuất khẩu ổn định và tiềm năng của Việt Nam.

Trong bối cảnh thương mại quốc tế nhiều biến động, EU vẫn là thị trường xuất khẩu ổn định và tiềm năng của Việt Nam.

Doanh nghiệp cần hành động ngay

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Trưởng Nhóm nghiên cứu của VCCI, cho biết theo số liệu của Cục Thống kê, trong giai đoạn 2015-2024, thị trường EU chiếm trung bình 15,3% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ra thế giới. Riêng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang EU đạt 51,7 tỷ USD. Đây là thị trường tiềm năng nhờ Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA), đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng thương mại và thuế quan tại Hoa Kỳ ngày càng phức tạp.

Tuy nhiên, cùng với cơ hội, EU cũng là thị trường có nhiều quy định nghiêm ngặt, đặc biệt là các quy định về thẩm định chuỗi cung ứng nhằm đảm bảo phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và quyền con người trong sản xuất. Do đó, bà Trang nhấn mạnh rằng doanh nghiệp Việt Nam cần đặc biệt quan tâm và tuân thủ các quy định này nếu muốn duy trì và mở rộng thị phần tại châu Âu.

Trong đó, ngành dệt may và da giày là hai lĩnh vực chịu tác động trực tiếp và mạnh mẽ nhất. EU hiện là một trong những thị trường xuất khẩu chủ lực của hai ngành này. Bà Trang lưu ý rằng đây là các ngành có chuỗi cung ứng phức tạp, nhiều công đoạn sản xuất và sử dụng lượng lớn lao động, nhất là lao động nữ, với môi trường làm việc đặc thù và tiềm ẩn rủi ro về môi trường. Vì vậy, dệt may và da giày nằm trong nhóm chuỗi cung ứng sẽ bị giám sát chặt chẽ trong quá trình thực thi pháp luật về thẩm định chuỗi cung ứng của EU.

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam (LEFASO), cho biết EU là thị trường truyền thống, gắn bó lâu năm với ngành da giày Việt Nam. Các doanh nghiệp đều hiểu rằng để xuất khẩu thành công, họ phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của khách hàng và thị trường nhập khẩu, đặc biệt là các thương hiệu toàn cầu vốn có tiêu chuẩn rất cao.

Bà Xuân nhận định rằng trong vài năm gần đây, các doanh nghiệp Việt Nam đã có chuyển biến tích cực về nhận thức: từ bị động sang chủ động tìm hiểu, tự đánh giá, tham gia kiểm toán độc lập và các chương trình chứng nhận để nâng cao uy tín. Tuy nhiên, mức độ chủ động vẫn còn hạn chế, đặc biệt ở khối doanh nghiệp vừa và nhỏ. Nhiều đơn vị chưa có đủ nguồn lực để xây dựng đội ngũ chuyên trách tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.

Theo bà Xuân, ngành da giày cần thêm nhiều nỗ lực để nâng cao nhận thức và năng lực tuân thủ, nhất là khi EU đang ban hành liên tục các đạo luật mới liên quan đến chuỗi cung ứng, phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội. Sau khi EVFTA có hiệu lực, nhiều khách hàng châu Âu đã sang Việt Nam tìm cơ hội hợp tác. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp nhỏ bị từ chối vì không đạt yêu cầu tuân thủ, trong khi các doanh nghiệp đạt chuẩn lại đã kín năng lực sản xuất.

“Đây là bất cập lớn của ngành, cho thấy nhu cầu cấp thiết về một chiến lược hỗ trợ giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao năng lực tuân thủ, đáp ứng yêu cầu hội nhập sâu rộng hơn với thị trường EU trong thời gian tới”, bà Xuân nhấn mạnh.