Sửa đổi Luật Bảo hiểm tiền gửi để tạo cơ sở pháp lý áp dụng cơ chế phí linh hoạt, phù hợp thực tiễn

Cơ chế phí BHTG linh hoạt trong từng thời kỳ

Dự thảo Luật BHTG (sửa đổi) đề xuất: Thống đốc NHNN quy định mức phí BHTG, việc áp dụng phí BHTG đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp với đặc thù hệ thống tổ chức tín dụng (TCTD) Việt Nam trong từng thời kỳ. Đây được coi là nội dung sửa đổi theo hướng tạo cơ sở pháp lý áp dụng cơ chế phí linh hoạt (đồng hạng hoặc phân biệt) phù hợp với thực tiễn hệ thống TCTD trong từng thời kỳ; đồng thời phân cấp thẩm quyền quyết định về phí BHTG cho Thống đốc NHNN. Trong khi đó, theo quy định tại Luật BHTG hiện hành, Thủ tướng Chính phủ quy định khung phí BHTG; NHNN quy định mức phí BHTG cụ thể đối với tổ chức tham gia BHTG trên cơ sở kết quả đánh giá và phân loại các tổ chức này.

Đánh giá về các đề xuất sửa đổi, bổ sung, các chuyên gia cho rằng, việc phân cấp thẩm quyền quy định về phí BHTG cho Thống đốc NHNN phù hợp chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền của Đảng, Nhà nước; đồng thời phù hợp với thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ của NHNN. NHNN là cơ quan quản lý nhà nước, có chức năng thanh tra, giám sát hệ thống TCTD, NHNN cũng là cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động BHTG. Vì vậy, NHNN có đủ cơ sở cần thiết để quy định mức phí BHTG và việc áp dụng phí BHTG đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp với tình hình thực tiễn.

Luật Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) sau 12 năm thực hiện, bên cạnh những kết quả đạt được, đã phát sinh khó khăn, vướng mắc cần giải quyết

Bên cạnh đó, việc quy định mang tính linh hoạt (Thống đốc NHNN quy định áp dụng phí BHTG đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp với đặc thù hệ thống TCTD trong từng thời kỳ) dựa trên cơ sở:

Thứ nhất, hệ thống phí đồng hạng và hệ thống phí phân biệt có ưu điểm và nhược điểm riêng; không có hệ thống phí nào có ưu điểm tuyệt đối. Theo đó, hệ thống phí phân biệt (TCTD có xếp hạng thấp, rủi ro cao phải nộp phí cao hơn; TCTD có xếp hạng cao, hoạt động an toàn nộp phí thấp hơn) có ưu điểm là phù hợp với nguyên tắc thị trường, khuyến khích các TCTD nâng cao năng lực quản trị, hoạt động thận trọng, an toàn để nộp phí BHTG thấp hơn. Tuy nhiên, hệ thống phí phân biệt có nhược điểm là các TCTD có xếp hạng thấp, có tình hình tài chính khó khăn hơn lại phải nộp phí nhiều hơn; vì vậy hệ thống phí này có thể làm cho TCTD xếp hạng thấp gặp khó khăn nhiều hơn.

Thứ hai, trong bối cảnh nhận thức của người gửi tiền về chính sách BHTG còn một số hạn chế, việc áp dụng ngay phí phân biệt có thể tác động trực tiếp đến hành vi của người gửi tiền; có thể dẫn đến nguy cơ người gửi tiền rút tiền hàng loạt khỏi TCTD có xếp hạng thấp để chuyển sang các TCTD có xếp hạng cao hơn (do thông tin về xếp hạng để tính phí BHTG khó có thể bảo mật tuyệt đối). Vì vậy, việc chuyển sang hệ thống phí phân biệt cần được tính toán thận trọng dựa trên thực tiễn thị trường.

Hiện nay, Việt Nam vẫn áp dụng cơ chế phí BHTG đồng hạng (mức phí 0,15%/năm tính trên toàn bộ số dư tiền gửi bình quân của các loại tiền gửi được bảo hiểm tại tổ chức tham gia BHTG). Ở thời điểm hiện tại, việc áp dụng cơ chế phí BHTG này phù hợp với thực tiễn hoạt động của các TCTD tại Việt Nam, giúp Quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN tăng trưởng ổn định, là nguồn lực tài chính quan trọng để trả tiền bảo hiểm, xử lý TCTD yếu kém.

Thông lệ quốc tế cho thấy số quốc gia áp dụng phí đồng hạng hoặc phân biệt khá đồng đều nhau. Theo khảo sát thường niên của Hiệp hội BHTG quốc tế (IADI) 2024, tính trên 110 tổ chức BHTG trả lời câu hỏi về phí BHTG, có 50 tổ chức BHTG (46%) áp dụng phí đồng hạng, 52 tổ chức BHTG (47%) áp dụng phí phân biệt và 8 tổ chức BHTG (7%) áp dụng cả phí đồng hạng và phí phân biệt. Sự cân bằng nói trên phản ánh thực tế các quốc gia cũng cân nhắc thận trọng về ưu điểm, nhược điểm của từng hệ thống phí khi trước quyết định áp dụng tại quốc gia mình.

Vì vậy, nội dung đề xuất như dự thảo Luật BHTG (sửa đổi) đảm bảo sự linh hoạt khi áp dụng cơ chế phí đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp trong từng thời kỳ, với đặc thù của hệ thống TCTD tại Việt Nam.

Tăng phí BHTG để bù đắp phần vay đặc biệt NHNN

Dự thảo Luật BHTG (sửa đổi) đề xuất: Trường hợp tổ chức BHTG vay đặc biệt NHNN, tổ chức BHTG xây dựng phương án tăng phí BHTG để bù đắp phần vay đặc biệt NHNN và gửi NHNN xem xét, quyết định.

Đồng thời, dự thảo Luật cũng đề xuất quy định về vay đặc biệt NHNN như sau: Tổ chức BHTG xây dựng phương án tăng phí BHTG để bù đắp phần vay đặc biệt; sử dụng tiền trả nợ vay đặc biệt của TCTD, nguồn thu từ bán giấy tờ có giá do tổ chức BHTG nắm giữ, từ thanh lý tài sản của TCTD vay đặc biệt, phí BHTG để ưu tiên hoàn trả nợ vay đặc biệt cho NHNN.

Được biết, đề xuất trên được đưa ra nhằm đồng bộ với quy định tại Luật Các TCTD năm 2024. Bên cạnh đó, theo quy định tại dự thảo Luật, BHTGVN chỉ vay đặc biệt từ NHNN khi Quỹ dự phòng nghiệp vụ của BHTGVN không đủ để chi trả cho người gửi tiền. Như vậy, việc tăng phí chỉ áp dụng trong những tình huống đặc biệt, tạo cơ sở cho BHTGVN có điều kiện thuận lợi hơn trong việc lập kế hoạch tài chính, cân đối nguồn vốn; bảo đảm khả năng chi trả cho người gửi tiền, đồng thời cũng đảm bảo nguồn tích lũy nhanh hơn để trả lại nguồn tiền vay từ nhà nước (NHNN).

Theo các chuyên gia, về mặt nguyên lý, hoạt động ngân hàng có tính dây chuyền và có ảnh hưởng của hiệu ứng “domino”; sự đổ vỡ của một ngân hàng có nguy cơ dẫn đến rút tiền hàng loạt và ảnh hưởng tới sự an toàn của các ngân hàng khác (kể cả khi các ngân hàng khác hoạt động an toàn, lành mạnh). Vì vậy, khi Quỹ dự phòng nghiệp vụ không đủ để chi trả cho người gửi tiền ở quy mô lớn, các ngân hàng lành mạnh còn lại có trách nhiệm đóng góp thêm phần phí để đảm bảo niềm tin của người gửi tiền; tránh tình trạng rút tiền hàng loạt tại chính ngân hàng lành mạnh. Điều này đảm bảo nguyên tắc dùng nguồn lực thị trường để xử lý chính vấn đề của thị trường, hạn chế sử dụng ngân sách nhà nước. Việc tăng phí này chỉ áp dụng trong một giai đoạn nhất định phù hợp với kế hoạch bù đắp khoản vay của BHTGVN từ NHNN; không thực hiện trong thời gian dài.

Theo chuẩn mực quốc tế về BHTG, cơ chế cấp vốn khẩn cấp cho hệ thống BHTG được khuyến nghị cần công khai trong Luật hoặc các quy định dưới Luật. Theo khảo sát thường niên của IADI năm 2024 về nguồn cấp vốn bổ sung hoặc dự phòng cho tổ chức BHTG trong trường hợp khẩn cấp, có 76/108 (70,3%) tổ chức BHTG trả lời có cơ chế thu phí BHTG bổ sung và 16/108 (14,8%) tổ chức BHTG có cơ chế thu trước phí BHTG.

Hoãn nộp phí BHTG

Nội dung tại dự thảo Luật BHTG cũng đề xuất quy định việc TCTD khi được đặt vào kiểm soát đặc biệt (KSĐB) được tạm hoãn việc nộp khoản phí BHTG nộp thiếu, nộp chậm và khoản tiền chậm nộp (nếu có) phát sinh trước thời điểm TCTD được đặt vào KSĐB. TCTD được kiểm soát đặc biệt có trách nhiệm xây dựng kế hoạch để hoàn trả đầy đủ khoản tiền được tạm hoãn trong phương án cơ cấu lại trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Đánh giá về đề xuất này, các chuyên gia cho biết, tại Khoản 3 Điều 166 Luật TCTD đã có quy định: “TCTD được KSĐB được miễn nộp phí BHTG”. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành không quy định về việc tạm hoãn tiền nợ phí BHTG trong các trường hợp TCTD được đặt vào KSĐB. Thực tế phát sinh tình huống TCTD khi đã bị đặt vào KSĐB có khó khăn về tài chính dẫn tới không thể nộp phần phí BHTG mà TCTD còn nợ trước khi được đặt vào KSĐB. Khi đó, các tổ chức này sẽ phải chịu gánh nặng về việc nộp phí BHTG và chịu phạt mỗi ngày chậm nộp, trong khi TCTD đó không có năng lực tài chính để nộp phí.

Theo các chuyên gia, quy định tạm hoãn nộp phí BHTG nộp thiếu, nộp chậm trước thời điểm bị đặt vào KSĐB không chỉ tạo điều kiện hỗ trợ tổ chức tham gia BHTG có thời gian khôi phục hoạt động, mà còn giúp tổ chức BHTG chủ động trong việc theo dõi, xử lý và thu hồi khoản phí còn nợ một cách hợp lý hơn. Khoản phí được tạm hoãn sẽ không được xóa mà TCTD có trách nhiệm xây dựng kế hoạch để hoàn trả đầy đủ khoản tiền được tạm hoãn trong phương án cơ cấu lại trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.