Thị trường chứng khoán Việt Nam: Từ khởi đầu khiêm tốn đến động lực kinh tế

Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng Thành viên VSDC

Từ khởi đầu khiêm tốn đến động lực kinh tế

Thị trường chứng khoán Việt Nam ra đời vào cuối thập niên 1990, đánh dấu bước ngoặt trong chiến lược xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa của Đảng và Chính phủ. Với sự ra đời của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước năm 1996, tiếp nối bởi việc thành lập hai Sở Giao dịch Chứng khoán tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội năm 1998, nền tảng pháp lý và tổ chức đã được đặt ra. Phiên giao dịch đầu tiên vào ngày 28/7/2000, với chỉ hai mã cổ phiếu REE và SAM, là cột mốc khởi đầu cho một hành trình phát triển vượt bậc.

Đến nay, chỉ số VN-Index đạt ngưỡng 1.450 đến 1.470 điểm, tăng gấp hơn bảy lần so với năm 2000, với vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt hơn 7,68 triệu tỷ đồng, tương đương 66,8% GDP năm 2024. Thị trường trái phiếu cũng ghi nhận bước tiến đáng kể, với 469 mã trái phiếu niêm yết, tổng giá trị hơn 2.475 nghìn tỷ đồng, chiếm 21,5% GDP. Tính đến cuối tháng 5/2025, thị trường có 720 cổ phiếu và chứng chỉ quỹ niêm yết trên hai sở giao dịch, cùng 888 cổ phiếu giao dịch trên UPCoM. Những con số này không chỉ phản ánh sự mở rộng về quy mô mà còn cho thấy sự cải thiện về chất lượng doanh nghiệp, tính minh bạch và sức hút đối với nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Sự phát triển của thị trường được củng cố bởi khung pháp lý ngày càng đồng bộ và cấu trúc thị trường hiện đại hóa. Các phân khúc thị trường như cổ phiếu, trái phiếu (bao gồm trái phiếu chính phủ và doanh nghiệp), thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, và thị trường phái sinh đã mang đến sự đa dạng trong cơ hội đầu tư. Các định chế trung gian thị trường phát triển mạnh mẽ về số lượng và tính chuyên nghiệp, trong khi các tiêu chuẩn quản trị công ty, giám sát và bảo vệ nhà đầu tư ngày càng tiệm cận thông lệ quốc tế. Những thành tựu này đã thúc đẩy quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước và hội nhập kinh tế toàn cầu.

Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng Thành viên VSDC, nhận định: “Thị trường chứng khoán Việt Nam đã vượt qua nhiều thách thức để trở thành một kênh huy động vốn quan trọng, góp phần tái cơ cấu hệ thống tài chính theo hướng bền vững và minh bạch, đồng thời thúc đẩy sự hội nhập của nền kinh tế”.

Đảm bảo vai trò trụ cột VSDC vận hành thông suốt và đổi mới thị trường

Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC), tiền thân là Trung tâm Lưu ký Chứng khoán được thành lập năm 2005, đã đóng vai trò không thể thiếu trong việc đảm bảo vận hành trơn tru của các hoạt động sau giao dịch. Từ một đơn vị sự nghiệp trực thuộc Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, VSDC chuyển đổi thành công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên vào năm 2009 và đến năm 2022 trở thành Tổng Công ty theo Quyết định số 26 của Thủ tướng Chính phủ. Sự chuyển đổi này giúp VSDC đáp ứng tốt hơn nhu cầu ngày càng phức tạp của thị trường.

VSDC đảm bảo dòng chảy thông suốt, an toàn và hiệu quả của các dòng tiền và tài sản trên thị trường. Tính đến ngày 30/6/2025, VSDC đã đăng ký 2.106 tổ chức, với tổng số dư chứng khoán đạt 281 tỷ đơn vị và số dư lưu ký đạt 183 tỷ đơn vị. Mạng lưới của VSDC bao gồm 124 thành viên lưu ký, trong đó có 86 công ty chứng khoán và 18 ngân hàng lưu ký. Ngoài các nghiệp vụ cốt lõi như đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán, VSDC đã phát triển các dịch vụ như kết nối điện tử với thành viên lưu ký, cho vay chứng khoán, hỗ trợ quỹ đầu tư, và bỏ phiếu điện tử. Đặc biệt, việc rút ngắn chu kỳ thanh toán từ T+4 xuống T+2 vào năm 2022 đã nâng cao hiệu quả thị trường.

Những nỗ lực này đã góp phần gia tăng niềm tin của nhà đầu tư, với số lượng tài khoản tăng từ 3.000 năm 2000 lên hơn 10 triệu vào tháng 6/2025, tương ứng hơn 7 triệu nhà đầu tư. VSDC cũng tích cực hội nhập quốc tế, tham gia các hiệp hội chuyên ngành, qua đó nâng cao vị thế của thị trường Việt Nam trên trường toàn cầu.

Tiếp tục hiện đại hóa và hội nhập toàn cầu

Bước vào giai đoạn mới, với hệ thống KRX đã vận hành ổn định, thị trường chứng khoán Việt Nam đang hướng tới mục tiêu nâng hạng lên thị trường mới nổi, đòi hỏi sự đổi mới và hiện đại hóa liên tục. Ông Nguyễn Sơn cho biết, VSDC đang phối hợp với các Sở Giao dịch Chứng khoán để triển khai các sản phẩm mới như giao dịch trong ngày, bán khống chứng khoán, hợp đồng tương lai trái phiếu và mở rộng các sản phẩm như chứng chỉ lưu ký và ETF nhằm tăng tính thanh khoản và đa dạng hóa cơ hội đầu tư.

VSDC cũng tập trung nâng cấp hạ tầng công nghệ để xử lý khối lượng giao dịch lớn hơn, đảm bảo tính ổn định và an toàn. Các sáng kiến bao gồm xây dựng kết nối chuyển mạch giữa các thành viên thị trường, áp dụng chuẩn ISO15022 để tăng cường liên kết quốc tế, và phát triển ứng dụng di động “sổ cổ đông điện tử” giúp nhà đầu tư tra cứu thông tin tài khoản và giao dịch dễ dàng hơn. Những nỗ lực này nhằm nâng cao trải nghiệm người dùng và củng cố niềm tin vào thị trường.

Chiến lược phát triển của VSDC đến năm 2030, phù hợp với Quyết định số 1726 của Thủ tướng Chính phủ, xác định sáu nhiệm vụ trọng tâm: hoàn thiện khung pháp lý, tối ưu hóa mô hình tổ chức, nâng cao năng lực tài chính, hiện đại hóa hạ tầng công nghệ, thúc đẩy hợp tác quốc tế, và phát triển đội ngũ nhân sự chất lượng cao. Một bước đi quan trọng là thành lập công ty con thực hiện chức năng đối tác bù trừ trung tâm (CCP), giúp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động bù trừ và bảo vệ tài sản nhà đầu tư. VSDC cũng đang nghiên cứu thành lập Trung tâm Công nghệ và Dịch vụ Thông tin để cung cấp dữ liệu thị trường và áp dụng tiêu chuẩn ESG, hướng tới phát triển bền vững.

Để hỗ trợ các mục tiêu này, VSDC sẽ bảo toàn và phát triển vốn nhà nước, đề xuất tăng vốn điều lệ để phục vụ các dự án lớn. Đầu tư vào hạ tầng công nghệ tiên tiến sẽ đảm bảo thị trường đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao, trong khi hợp tác quốc tế sẽ nâng cao vị thế của VSDC. Việc xây dựng đội ngũ nhân sự chuyên môn cao, đặc biệt trong công nghệ và pháp lý, sẽ là nền tảng cho sự phát triển lâu dài.

Ông Nguyễn Sơn nhấn mạnh, với chiến lược toàn diện và tầm nhìn dài hạn, VSDC không chỉ củng cố vai trò trung tâm trong hoạt động sau giao dịch mà còn tiên phong trong quá trình hiện đại hóa thị trường chứng khoán, góp phần nâng cao hiệu quả phân bổ vốn và xây dựng niềm tin vững chắc từ nhà đầu tư.