Trung Quốc đang trên đà trở thành “siêu cường điện hóa”

Trung Quốc đang trên đà trở thành “siêu cường điện hóa”

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), tỷ lệ điện khí hóa của Trung Quốc hiện đạt 30%, bỏ xa Mỹ và EU, nơi con số này đang chững lại quanh mức 22% trong những năm gần đây.

Năm ngoái, xe điện đống góp 47,9% tổng doanh số xe du lịch tại Trung Quốc, tăng mạnh so với mức 6,3% vào năm 2020. Tuy nhiên, sự bùng nổ năng lượng tái tạo của Trung Quốc không chỉ đến từ nhu cầu nội địa mà còn được thúc đẩy bởi xuất khẩu công nghệ xanh mạnh mẽ. Chỉ riêng tháng 8, kim ngạch xuất khẩu công nghệ năng lượng sạch của Trung Quốc đạt 20 tỷ USD, góp phần định hình một “hệ thống năng lượng mới”.

Xuất khẩu bùng nổ sang các nền kinh tế mới nổi

Trung Quốc đang tăng tốc thương mại năng lượng sạch với các nền kinh tế kém phát triển, trong khi Mỹ dần tụt lại phía sau trong cuộc đua này. 51% tăng trưởng doanh số EV của Trung Quốc trong năm 2025 đến từ các nước ngoài khối OECD.

Theo đó, xuất khẩu EV sang ASEAN tăng 75% trong 8 tháng đầu năm; Xuất khẩu sang châu Phi gần như tăng gấp ba, dẫn đầu là Ma-rốc và Nigeria - nước Tây Phi này ghi nhận mức tăng gấp 6 lần; Xuất khẩu sang Trung Đông tăng 72% và xuất khẩu sang châu Mỹ Latinh tăng 11%.

Không chỉ EV, Trung Quốc còn xuất khẩu 46 GW thiết bị điện mặt trời (PV) trong tháng 8, lớn hơn tổng công suất điện mặt trời lắp đặt của Úc.

“Công nghệ điện của Trung Quốc đang trở thành nền tảng của hệ thống năng lượng mới, nhờ vào chi phí ngày càng rẻ và tốc độ tăng trưởng nhanh chưa từng thấy, đặc biệt tại các nền kinh tế mới nổi”, các chuyên gia của Ember nhận định.

Trung Quốc đang hưởng lợi từ “vòng xoáy lành mạnh” - hiện tượng kinh tế trong đó chi phí giảm thúc đẩy tiêu dùng, từ đó mở rộng sản xuất và tiếp tục kéo giá xuống.

Kể từ năm 2020, giá pin EV và mô-đun điện mặt trời tại Trung Quốc giảm sâu. Giá pin EV trung bình giảm 30% trong năm 2024, giá SUV BEV trung bình giảm gần 10%.

Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu năng lượng xanh của Trung Quốc tính theo USD đã giảm 47% kể từ đỉnh tháng 3/2023, do cuộc chiến giá khốc liệt giữa các nhà sản xuất tấm pin mặt trời trong nước.

Thị trường tự do và cuộc chơi toàn cầu

Năm ngoái, cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen chỉ trích Trung Quốc vì đã trợ cấp quy mô lớn, gây ra tình trạng dư cung và làm "méo mó" thị trường toàn cầu.

Trung Quốc đã đầu tư hơn 50 tỷ USD vào chuỗi sản xuất từ wafer (tấm bán dẫn silicon) đến tấm pin mặt trời, gấp 10 lần châu Âu và đang kiểm soát khoảng 95% nguồn cung polysilicon và wafer toàn cầu.

Tổng công suất điện tái tạo của Trung Quốc (bao gồm gió và mặt trời) đạt 1.410 GW trong năm ngoái, lần đầu vượt qua điện than. IEA từng cảnh báo về nguy cơ thế giới phụ thuộc quá nhiều vào năng lượng sạch từ Trung Quốc.

Tuy nhiên, Bắc Kinh hiện đang cho thấy dấu hiệu chấp nhận quy luật thị trường tự do hơn. Đầu năm nay, theo South China Morning Post, Trung Quốc đã công bố kế hoạch cải cách thị trường năng lượng, cho phép giá điện từ nguồn tái tạo được điều tiết theo thị trường thay vì bị ấn định bởi nhà nước.

“Với sự phát triển quy mô lớn của năng lượng mới, việc ấn định giá cố định không phản ánh đúng cung - cầu và không thể điều tiết hiệu quả hệ thống điện”, cơ quan quản lý phát biểu.

Để hỗ trợ giai đoạn chuyển đổi, Trung Quốc sẽ áp dụng cơ chế “trả cân bằng”, tương tự hợp đồng chênh lệch (CfD) tại Anh, nhằm bù đắp cho nhà sản xuất khi giá điện xuống thấp và thu lại phần lợi nhuận vượt ngưỡng khi giá tăng cao.

Động thái này cho thấy Bắc Kinh đang rút dần khỏi các chính sách trợ cấp trực tiếp, trong bối cảnh ngành năng lượng tái tạo trong nước ngày càng trưởng thành. Trung Quốc lâu nay bị chỉ trích vì chủ nghĩa bảo hộ và bị cáo buộc gây ra tình trạng thừa cung toàn cầu trong lĩnh vực năng lượng sạch.