Xu hướng hòa giải trong các tranh chấp đầu tư

	Hòa giải - Biện pháp hữu hiệu giải quyết các tranh chấp đầu tư
	Đề xuất 4 giải pháp hoá giải xung đột ở các tòa nhà chung cư
	Luật PPP phải hoá giải được rủi ro cũ và thách thức mới

Phát biểu tại Hội thảo “Hòa giải tranh chấp đầu tư: Góc nhìn Xúc tiến và Bảo hộ đầu tư”, ông Phan Trọng Đạt - Phó giám đốc thường trực Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC) chia sẻ, trong những năm gần đây, Việt Nam đã tham gia ký kết nhiều hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư, Hiệp định Thương mại tự do cùng nhiều hiệp định đa phương khác điều chỉnh quan hệ đầu tư với các tổ chức quốc tế và các quốc gia trên thế giới. Việc gia nhập các hiệp định này có ý nghĩa to lớn trong việc góp phần thu hút và làm gia tăng mạnh mẽ các nguồn vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Tuy nhiên, điều này cũng kéo theo nhiều rủi ro tiềm ẩn dẫn đến phát sinh các tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài và cơ quan nhà nước Việt Nam.

Theo ông Đạt, thông thường, các tranh chấp này nếu không giải quyết bằng thương lượng được sẽ được giải quyết bằng trọng tài quốc tế – phương thức tuy có nhiều ưu điểm nhưng cũng tồn tại nhiều vấn đề gây tranh cãi, ví dụ như tính trung lập của Hội đồng trọng tài hay chủ quyền quốc gia liên quan. Vì thế, gần đây, xu hướng hòa giải đang ngày càng được quan tâm và nhận định là phương thức giải quyết tranh chấp hiệu quả đối với các tranh chấp đầu tư quốc tế.

Toàn cảnh hội thảo

Dẫn thống kê của UNTAC, LS. Đinh Ánh Tuyết - Trưởng Văn phòng Luật sư IDVN cho biết, có ít nhất 18% vụ tranh chấp giữa nhà đầu tư nước ngoài và nước tiếp nhận đầu tư (ISDS) đã được giải quyết thông qua thương lượng, hòa giải. Hòa giải là cơ chế được khuyến khích sử dụng trong nhiều hiệp định đầu tư thế hệ mới (sau năm 2012), tuy vậy đáng tiếc là chỉ có rất ít Hiệp định khuyến khích và bảo hộ đầu tư song phương (BITs) có cơ chế hòa giải bắt buộc. Hai hiệp định gần nhất của Việt Nam đều có nội dung khuyến khích sử dụng phương thức hòa giải.

Như vậy, các cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế theo các hiệp định quốc tế mà Việt Nam hiện nay tham gia sẽ bao gồm: Thương lượng, hòa giải, trọng tài quốc tế, Tòa án có thẩm quyền và cơ chế đặc thù. Trong đó thương lượng, hòa giải luôn là phương thức được ưu tiên bởi đây là các phương thức có nhiều ưu điểm do tiết kiệm chi phí, nhân lực và thời gian. Đồng thời, với việc thương lượng, hòa giải thành công, các dự án đầu tư sẽ được tiếp tục triển khai, giảm thiểu các thiệt hại không mong muốn cho nhà đầu tư cũng như duy trì hình ảnh tích cực của Chính phủ trong việc tạo dựng môi trường đầu tư thuận lợi.

Chia sẻ về cơ chế giải quyết ISDS trong các Hiệp định Bảo hộ đầu tư (IPAs) hiện nay, LS. Phùng Anh Tuấn, Giám đốc VCI Legal, hòa giải viên của VMC cho biết, cơ chế bảo hộ đầu tư dành cho các nhà đầu tư được nêu trong nhiều IPAs khác nhau thường dễ dàng bị bỏ qua. Cụ thể theo các IPA, nhà đầu tư nước ngoài hoàn toàn có quyền sử dụng các cơ quan tài phán quốc tế để giải quyết các tranh chấp đầu tư, trong đó có cơ chế ISDS. Tuy vậy, ông lưu ý rằng, với 67 Hiệp định BITs và 25 Hiệp định có bao gồm các điều khoản bảo hộ đầu tư (TIPs), trong đó mỗi hiệp định đưa ra một mức bảo hộ đầu tư khác nhau thì một trong những điều mà nhà đầu tư nên xem xét vào giai đoạn trước khi đầu tư là lựa chọn đúng đắn quốc tịch.

Chính vì vậy, các nhà đầu tư, đặc biệt là các công ty đa quốc gia, có thể lựa chọn quốc tịch đầu tư của họ tại Việt Nam, như vậy rõ ràng việc xem xét đánh giá các điều khoản và điều kiện của IPA sẽ phần nào giúp nhà đầu tư lựa chọn được hướng đi có lợi nhất khi đầu tư vào Việt Nam.

Bên cạnh đó, Khảo sát rủi ro chính trị MIGA-EIU của Ngân hàng Thế giới ghi nhận có tới hơn 25% nhà đầu tư cho rằng rủi ro chính trị khiến họ rút khỏi các hoạt động đầu tư hiện có hoặc hủy bỏ các dự án đã lên kế hoạch. Các rủi ro này thường là hành động của Chính phủ nước tiếp nhận đầu tư đã tiến hành các thay đổi pháp luật gây bất lợi, vi phạm hợp đồng hoặc hạn chế chuyển lợi nhuận và chuyển đổi tiền tệ. Điều này cũng là nguyên nhân phần nào gây ra cản trở cho các nhà đầu tư tiềm năng mới. Chính vì vậy giảm thiểu rủi ro ở giai đoạn ban đầu rất quan trọng, không chỉ thu hút, giữ chân và mở rộng đầu tư mà còn để ngăn ngừa các tranh chấp giữa nhà đầu tư và Chính phủ nước tiếp nhận đầu tư.

Đối với việc giải quyết tranh chấp, theo ông Tuấn, một trong những điều mà các nhà đầu tư cần chú tâm đó là vấn đề thời hiệu và phạm vi bảo hộ. Một số Hiệp định Bảo hộ đầu tư (IPA) mà Việt Nam tham gia có các quy định không được khởi kiện tại trọng tài quốc tế khi quá thời hiệu nhất định, ví dụ như Hiệp định Đầu tư toàn diện ASEAN quy định thời hiệu khởi kiện nói trên là 3 năm kể từ khi nhà đầu tư lần đầu biết đến hoặc buộc phải biết về việc vi phạm/tổn thất hoặc thiệt hại. Bên cạnh đó, để có thể tiến hành khởi kiện theo Cơ chế giải quyết tranh chấp ISDS hay các phương thức giải quyết tranh chấp khác, nhà đầu tư cũng cần lưu ý về việc tuân thủ và đáp ứng đã điều kiện cần thiết trước khi tiến hành khởi kiện.

Về lưu ý khi hòa giải, LS.Đinh Ánh Tuyết cho biết, trong tất cả các giai đoạn tranh chấp, từ giai đoạn trước khiếu nại cho đến thực thi phán quyết, thương lượng, hòa giải có thể tiến hành trong bất cứ thời điểm nào. Vì vậy, nhà đầu tư cần có sự phân tích, đánh giá mâu thuẫn, bất đồng dựa trên quy định pháp luật, cam kết quốc tế, tình tiết vụ việc và thực tế thực hiện khoản đầu tư. “Các bên trong tranh chấp cần thận trọng trong việc tiết lộ thông tin, tránh để lộ các thông tin quan trọng, điểm yếu mà bên còn lại có thể lợi dụng sau này nếu hòa giải không thành”, bà Tuyết nhấn mạnh.