Cải cách và đổi mới mạnh mẽ theo kinh tế thị trường

TS.Nguyễn Đình Cung

TS.Nguyễn Đình Cung nhấn mạnh điều này khi trả lời phỏng vấn của Thời báo Ngân hàng.

Ông đánh giá thế nào về triển vọng kinh tế những tháng cuối năm?

Đúng vậy! Chúng ta đang ở trong thời điểm khó khăn nhất, khó khăn chưa từng có và tôi thấy rằng năm 2020 này kinh tế suy giảm mạnh, một sự suy giảm chưa từng có. Đây không phải câu chuyện riêng của Việt Nam mà chung của cả thế giới. Tác động của Covid-19 còn có thể kéo dài, bất ổn, bất định và bất an. Nhiều dự báo cho thấy, nếu dịch bệnh được kiểm soát thì đến 2022, kinh tế thế giới mới có thể đạt mức thu nhập cuối năm 2019.

Chúng ta hãy so sánh với mười năm trước để thấy mức độ khó khăn hơn của hiện tại. Giai đoạn 2010-2011 là những năm nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi cuộc suy thoái toàn cầu 2008, cuộc suy thoái kinh tế tồi tệ nhất kể từ sau cuộc Đại suy thoái năm 1930. Thế nhưng khi đó, mặc dù tổng cầu suy giảm, cầu bên ngoài có suy giảm, nhưng vẫn tốt hơn hiện nay, suy giảm nhưng không bị đứt gãy; phía cung cũng không bị dứt gãy như bây giờ.

Còn năm 2020 - 2021 này, kinh tế trong nước khó khăn hơn rất nhiều và như tôi vừa nói, sẽ rơi vào sự suy giảm chưa từng thấy. Trước hết vì kinh tế thế giới rơi vào cuộc khủng hoảng khủng khiếp hơn cuộc khủng hoảng 2007-2009 và các đối tác kinh tế chính đang rơi vào suy thoái kinh tế trầm trọng với mức trầm trọng chưa từng thấy. Thương mại, đầu tư quốc tế dự báo suy giảm mạnh sẽ tác động xấu tới xuất, nhập khẩu và dòng vốn đầu tư của ta. Hội nhập quốc tế đang bị xem xét lại và sẽ có thay đổi đáng kể về xu hướng và quy mô hội nhập. Tài khóa, tiền tệ mở rộng khắp thế giới với quy mô chưa từng có. Không chỉ cầu giảm mạnh hơn những năm 2010-2011 mà hiện đứt gãy cả chuỗi cung lần chuỗi cầu.

Nhưng với hy vọng dịch bệnh được kiểm soát tốt, có các chính sách, giải pháp phục hồi kinh tế đúng và hiệu quả thì đến năm 2022 kinh tế nước nhà sẽ trở lại được mức như trước khi dịch bệnh xảy ra.

Nhìn lại tình thế, bối cảnh và điều hành của Chính phủ trong những lần khó khăn, ông có nhận xét gì?

Năm 2020 này được đón chờ và bước vào những ngày đầu năm mới với nhiều hy vọng mới trên những nền tảng đạt được từ những năm trước và thành tựu kinh tế tốt đẹp của năm 2019. Chính phủ cũng rất lạc quan và kỳ vọng một kết thúc tốt đẹp ngoài mong đợi của cả nhiệm kỳ.

Nhưng bất ngờ dịch bệnh Covid-19 xuất hiện kéo theo nhiều khó khăn, khiến kinh tế tăng trưởng thấp chưa từng có; DN đóng cửa, ngừng hoạt động hàng loạt; thất nghiệp, mất việc quy mô lớn chưa từng thấy.

Ở giai đoạn này nhiệm vụ của Chính phủ có thể phức tạp và khó khăn hơn. Trước mắt là nỗ lực chống Covid-19, nỗ lực phục hồi kinh tế, ổn định vĩ mô, đồng thời vẫn cần tiếp tục thực hiện tái cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng với yếu tố mới là CMCN 4.0 và kinh tế số. Nhiệm vụ tiếp tục ổn định kinh tế vĩ mô và nhiệm vụ này trong trạng thái “bình thường mới”, sẽ khó khăn hơn.

Đến nay mặc dù kinh tế vĩ mô vẫn ổn định, hệ thống tài chính vẫn an toàn, nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ bất ổn. Gói hỗ trợ sản xuất kinh doanh với quy mô lớn chưa từng có đã được đưa ra, nhưng quy mô này chưa thấm vào đâu so với những thiệt hại mà nền kinh tế đã hứng chịu vì dịch bệnh. Trong khi các gói hỗ trợ này đến nay cũng chưa có nhiều tác dụng tích cực vì thực hiện chậm, điều kiện phức tạp…

Bây giờ không chỉ có nỗi lo các hoạt động kinh tế bị đứt gãy, bị chậm, chững lại do dịch bệnh mà đang tiềm ẩn nỗi lo lớn về sự chững lại chậm lại ở thái độ và cách tiếp cận giải quyết công việc trong điều hành phát triển kinh tế, xã hội và tâm lý cầu an trong lãnh đạo nhiều đơn vị.

Vẫn là câu chuyện “thực thi” đã kéo dài nhiều năm. Và tâm lý cầu an bắt nguồn từ đâu, thưa ông?

Vừa rồi tôi có đi thực tế ở một số địa phương. Khi tiếp xúc với lãnh đạo nhiều cấp ở nhiều đơn vị, tôi nhận thấy tâm lý chung là họ chỉ làm những gì đúng quy định, theo quy định rõ ràng. Không có quy định, thì không làm; cái gì quy định chưa rõ thì “để nghiên cứu, đi hỏi”. Trường hợp có quy định nhưng khác nhau về vấn đề cần giải quyết, thì có công văn xin ý kiến bộ và luôn được trả lời là “làm theo quy định”, nên họ không làm…

Tôi nhận thấy thái độ và động lực làm việc là: Trước khi làm, họ cân nhắc làm việc có gì sai phạm không, có bị thể bị kiểm điểm và có rủi ro bị truy tố không? Cách thức và phương án giải quyết vấn đề là “không vi phạm quy định” chứ không phải là chọn phương án làm việc nào có kết quả tốt nhất. Vì họ chọn phương án an toàn nên hoặc giải quyết công việc chậm chễ, hoặc không giải quyết. Phải chăng tình trạng này chính là nguyên nhân gần đây không có dự án đầu tư lớn?

Sự quay lại của dịch Covid-19 hiện nay đang làm dấy lên lo ngại về tăng trưởng thấp. Để nền kinh tế sớm phục hồi và có tăng trưởng dương như Thủ tướng đã nói, ông có khuyến nghị gì?

Trước hết là thực hiện khẩn trương và hiệu quả các gói giải pháp hỗ trợ sản xuất kinh doanh và an sinh xã hội, đồng thời kéo dài gói này sang năm 2021. Như Chính phủ và Thủ tướng đã nói sớm đưa ra gói kích thích kinh tế mới, đồng thời nỗ lực thúc đẩy đầu tư công.

Nhưng để làm được như vậy vẫn phụ thuộc vào vấn đề phải cải cách và có cách làm mới trong tình huống mới. Đơn cử như đầu tư công được xác định là giải pháp trọng yếu để hỗ trợ thúc đẩy tăng trưởng nhưng đầu tư công đang rất chậm và nguyên nhân ai cũng đã biết do quy trình, thủ tục, do quy định bất cập. Nếu không có tư duy mới cải cách mạnh mẽ quy trình thủ tục thì đầu tư công sẽ tiếp tục chậm.

Nhìn lại quá trình phát triển đất nước những năm qua, chúng ta đều thấy rất rõ rằng những thời kỳ kinh tế phát triển tốt cũng là những năm cải cách mạnh mẽ. Càng trong khó khăn thì càng không nên “quên” cải cách bởi cải cách mạnh mẽ hiệu quả sẽ tạo ra động lực tăng trưởng.

Cảm nhận suy giảm tốc độ cải cách trong các năm gần đây

Cụ thể như thế nào, thưa ông?

Trong lúc khó khăn này, càng cần tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sản xuất kinh doanh. Phải tiếp tục cải cách để kinh doanh an toàn hơn, tự do hơn. Không chỉ là tự do làm gì mà còn phải được tự do làm thế nào, tự do làm bao nhiêu và tự do làm cho ai. Hiện nay ta mới chỉ chú ý tự do làm gì.

Cùng với đó, tiếp tục giảm, tháo và xóa bỏ rào cản đối với hoạt động kinh doanh (như lâu nay vẫn làm); tập trung vào cách làm luật pháp và các quy định tạo ra rào cản, hạn chế tự do kinh doanh. Cần thay đổi tư duy, định hình được cơ chế “hậu kiểm”, tức là quản lý theo mức độ rủi ro của hàng hóa, dịch vụ và mức độ tuân thủ của doanh nghiệp; có nghĩa là vẫn theo dõi, giám sát (từ xa) thường xuyên, và chỉ kiểm tra có chọn lọc và giám sát đối với loại hàng hóa, dịch vụ có rủi ro cao cho cộng đồng chứ không phải là cho làm trước và kiểm tra sau như cách hiểu hiện nay trong bộ máy nhà nước. Kiến nghị, đề xuất thay đổi hệ thống các cơ quan thanh tra, kiểm tra và cách thức, công cụ làm việc của quản lý nhà nước…

Tôi cũng xin lưu ý, nếu cải cách chững lại, thì kinh tế phục hồi yếu ớt hơn và giai đoạn phục hồi kinh tế sẽ lâu hơn, như thế khả năng phục hồi kinh tế sẽ kéo dài trong các năm 2021-2025.

Cảm ơn ông đã trả lời phỏng vấn!