Minh bạch - chìa khóa mở cánh cửa “Emerging Market”

Trong bối cảnh Việt Nam vừa được FTSE Russell công nhận là thị trường mới nổi thứ cấp, vấn đề minh bạch không chỉ là tiêu chí kỹ thuật để nâng hạng, mà còn là điều kiện sống còn để duy trì vị thế và tiến xa hơn trên lộ trình chinh phục chuẩn MSCI.

Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), FTSE Russell và các tổ chức xếp hạng quốc tế đều đánh giá mức độ minh bạch thông tin và chuẩn quản trị doanh nghiệp là “trụ cột trung tâm” của hệ thống tiêu chí nâng hạng. Minh bạch không chỉ phản ánh sự tuân thủ pháp lý, mà còn thể hiện trình độ phát triển của nền kinh tế thị trường, nơi mọi quyết định đầu tư dựa trên dữ liệu chính xác, công khai và kịp thời.

Trong thông báo chính thức ngày 8/10/2025, FTSE Russell khẳng định Việt Nam đã đạt được các tiêu chí kỹ thuật và pháp lý cần thiết, song đồng thời khuyến nghị tiếp tục củng cố khung minh bạch thông tin, đặc biệt trong công bố dữ liệu, vai trò công ty chứng khoán toàn cầu (Global Brokers) và quy trình quản trị doanh nghiệp niêm yết. Điều này cho thấy, nâng hạng chỉ là điểm khởi đầu, còn việc giữ hạng và tiến lên chuẩn cao hơn phụ thuộc trực tiếp vào mức độ minh bạch và niềm tin mà thị trường xây dựng được.

Trong những năm qua, Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng về minh bạch kỹ thuật, bao gồm hệ thống KRX, cơ chế non-prefunding, chuẩn hóa quy trình bù trừ - thanh toán, và xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung về nhà đầu tư, doanh nghiệp niêm yết. Tuy nhiên, ở cấp độ sâu hơn, minh bạch thông tin và minh bạch quản trị mới là yếu tố quyết định sự bền vững của thị trường.

Theo SSI Research, các quỹ đầu tư quốc tế đánh giá cao thị trường Việt Nam không chỉ vì tiềm năng tăng trưởng GDP hay lợi nhuận doanh nghiệp, mà vì nỗ lực cải thiện minh bạch dữ liệu và công bố thông tin song ngữ. Hiện nay, UBCKNN đã triển khai hệ thống công bố thông tin tập trung (IDS) cho phép doanh nghiệp cập nhật báo cáo tài chính, nghị quyết, thay đổi cổ đông, công bố ESG bằng tiếng Anh - yếu tố giúp tăng tính tiếp cận của nhà đầu tư toàn cầu.

Bên cạnh đó, Việt Nam đang chuyển đổi sang Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) - một bước tiến lớn về minh bạch và thống nhất dữ liệu kế toán.

IFRS không chỉ giúp so sánh báo cáo giữa các doanh nghiệp trong khu vực, mà còn tăng khả năng thẩm định của các quỹ đầu tư quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh vốn ngoại có xu hướng tập trung vào các doanh nghiệp minh bạch, quản trị tốt và tuân thủ chuẩn toàn cầu.

Chuyên gia Phạm Lưu Hưng, Giám đốc Trung tâm Phân tích và Tư vấn Đầu tư (SSI) cho rằng: “Thị trường của kỳ vọng, nhưng kỳ vọng chỉ tồn tại khi có niềm tin”.

Niềm tin được hình thành từ tính chính xác của dữ liệu, sự công bằng trong tiếp cận thông tin, và mức độ nhất quán trong chính sách quản lý. Vì vậy, minh bạch chính là “đơn vị đo” của niềm tin, và là điều kiện tiên quyết để duy trì dòng vốn dài hạn.

Khi FTSE Russell đưa Việt Nam vào rổ mới nổi, nhà đầu tư quốc tế không chỉ nhìn vào các chỉ số kỹ thuật, mà còn đánh giá mức độ tin cậy của môi trường đầu tư.

Một thị trường minh bạch giúp giảm chi phí rủi ro, giảm độ bất định của quyết định đầu tư, và tạo điều kiện để các quỹ quy mô lớn như quỹ hưu trí, bảo hiểm, quỹ chủ quyền, mở rộng phân bổ vốn. Ngược lại, bất kỳ sự thiếu minh bạch nào, dù nhỏ, cũng có thể tác động lan tỏa tiêu cực, bởi dòng vốn toàn cầu ngày nay chạy theo dữ liệu, không chạy theo cảm tính.

Chính vì vậy, duy trì niềm tin và chuẩn mực minh bạch là nhiệm vụ xuyên suốt, không chỉ của cơ quan quản lý mà còn của từng doanh nghiệp niêm yết, từng thành viên thị trường.

Minh bạch không thể tồn tại nếu thiếu quản trị doanh nghiệp hiện đại. Theo báo cáo của UBCKNN, hiện hơn 90% doanh nghiệp niêm yết đã áp dụng mô hình Hội đồng quản trị độc lập, kiểm toán nội bộ và công bố thông tin định kỳ, nhưng chỉ khoảng 40% có báo cáo phát triển bền vững đạt chuẩn quốc tế. Điều này cho thấy khoảng cách giữa “tuân thủ quy định” và “xây dựng văn hóa minh bạch” vẫn còn đáng kể.

Các chuyên gia nhận định, để duy trì vị thế mới nổi và tiến lên chuẩn MSCI, Việt Nam cần chuyển từ “minh bạch bắt buộc” sang “minh bạch chủ động”, nơi doanh nghiệp xem việc công bố thông tin không phải nghĩa vụ, mà là cam kết với nhà đầu tư. Một doanh nghiệp có báo cáo rõ ràng, minh bạch về chiến lược, rủi ro, cấu trúc cổ đông, quản trị ESG sẽ thu hút dòng vốn tổ chức dài hạn hơn bất kỳ ưu đãi nào.

Cùng với đó, cơ quan quản lý cần chuẩn hóa khung đánh giá quản trị doanh nghiệp theo thông lệ OECD, khuyến khích doanh nghiệp tự đánh giá, công bố chỉ số minh bạch (Transparency Index) hàng năm, như cách Singapore, Malaysia hay Thái Lan đã áp dụng thành công. Đây là công cụ mềm nhưng hiệu quả để thị trường tự điều chỉnh và nâng chuẩn minh bạch mà không cần mệnh lệnh hành chính.

Khi thị trường vận hành minh bạch, dòng vốn ngoại sẽ thay đổi từ ngắn hạn sang dài hạn. Theo SSI Research, các quỹ đầu tư ESG (môi trường - xã hội - quản trị) hiện chiếm hơn 40% tổng giá trị quản lý tài sản toàn cầu, và hầu hết yêu cầu tiêu chuẩn công bố thông tin bền vững (Sustainability Disclosure Standards) trước khi giải ngân. Điều đó có nghĩa là chỉ những doanh nghiệp minh bạch, có hệ thống báo cáo ESG đạt chuẩn mới đủ điều kiện thu hút vốn.

Việt Nam đã bước đầu triển khai khung báo cáo ESG theo hướng dẫn của Bộ Tài chính và UBCKNN, song để trở thành “thị trường của vốn bền vững”, cần có cơ sở dữ liệu ESG quốc gia thống nhất – nơi mọi thông tin được số hóa, cập nhật định kỳ và kiểm chứng. Đây sẽ là nguồn dữ liệu vàng, không chỉ phục vụ nhà đầu tư, mà còn giúp Chính phủ hoạch định chính sách kinh tế xanh và phát triển tài chính bền vững.

Bên cạnh đó, sự minh bạch trong giao dịch, trong dòng tiền và trong sở hữu cổ phần cũng là nền tảng để giảm thiểu rủi ro thao túng, bảo vệ nhà đầu tư cá nhân và nâng cao chất lượng thị trường. Khi thị trường chứng khoán phát triển theo hướng minh bạch, dòng vốn sẽ không còn “chạy theo tin đồn”, mà chạy theo giá trị thực - điều kiện tiên quyết để thị trường bền vững và hấp dẫn lâu dài.