Petrovietnam trước kỷ nguyên mới: Chiến lược "mục tiêu kép" và bài toán tái định vị vị thế quốc gia

Công trường thi công chân đế điện gió ngoài khơi của Petrovietnam tại Vũng Tàu - TP Hồ Chí Minh

Chuyển dịch năng lượng: cơ hội chiến lược gắn với sứ mệnh quốc gia

Trong làn sóng chuyển dịch năng lượng toàn cầu, các tập đoàn năng lượng quốc gia đang đứng trước áp lực phải tái cấu trúc mô hình phát triển để thích ứng với xu thế giảm phát thải, trung hòa carbon và phát triển bền vững. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, với những quốc gia đang phát triển như Việt Nam, chuyển dịch năng lượng không thể là sự thay thế đơn giản giữa các nguồn năng lượng, mà phải được đặt trong mối quan hệ chặt chẽ với mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng và ổn định kinh tế vĩ mô.

Từ góc nhìn của ngành, TS. Nguyễn Quốc Thập – Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cho rằng, đối với Petrovietnam, chuyển dịch năng lượng vừa là cơ hội, vừa là trách nhiệm đặc biệt nặng nề. Trong quá trình tham gia đóng góp ý kiến xây dựng các nghị quyết chuyên đề của Trung ương liên quan đến phát triển ngành dầu khí và năng lượng, vấn đề cốt lõi được đặt ra là tháo gỡ các điểm nghẽn thể chế, tạo hành lang pháp lý đầy đủ để Petrovietnam có thể phát huy vai trò trụ cột trong giai đoạn chuyển đổi.

Theo TS. Nguyễn Quốc Thập, chiến lược của Petrovietnam trong chuyển dịch năng lượng được xác định theo hướng mục tiêu kép. Một mặt, Tập đoàn tiếp tục phát huy hiệu quả các nguồn tài nguyên truyền thống thông qua việc nâng cao chất lượng công tác thăm dò, tăng hệ số thu hồi, làm chủ và hoàn thiện các công nghệ khai thác an toàn, hiệu quả. Đây được xem là nhiệm vụ cốt lõi nhằm duy trì nguồn lực tài chính ổn định cho nền kinh tế và tạo dư địa cho các bước chuyển đổi tiếp theo.

Mặt khác, Petrovietnam chủ động mở rộng sang các lĩnh vực năng lượng mới và năng lượng tái tạo theo cách tiếp cận thận trọng nhưng quyết liệt. Các lĩnh vực như khí hóa lỏng (LNG), điện khí, điện gió ngoài khơi, amoniac, hydrogen xanh hay công nghệ thu giữ và lưu trữ carbon (CCS/CCUS) được xác định là những hướng đi có tiềm năng lớn, phù hợp với xu thế quốc tế và điều kiện phát triển của Việt Nam. Tuy nhiên, điểm nhấn trong chiến lược này là việc lựa chọn lĩnh vực đầu tư phải gắn chặt với năng lực, kinh nghiệm và thế mạnh tích lũy của Petrovietnam, tránh dàn trải hoặc tách rời khỏi năng lực cốt lõi đã được chứng minh trong suốt 50 năm phát triển.

Theo các chuyên gia, cách tiếp cận này cho thấy Petrovietnam không xem chuyển dịch năng lượng là sự “rũ bỏ” quá khứ, mà là quá trình kế thừa, nâng cấp và mở rộng trên nền tảng nội lực đã được tích lũy, bảo đảm sự liên tục và ổn định trong mô hình phát triển.

Hoàn thiện thể chế và chính sách: điều kiện quyết định cho bước đi dài hạn

Một trong những nội dung được nhấn mạnh xuyên suốt là vai trò mang tính quyết định của thể chế, chính sách đối với thành công của quá trình chuyển dịch năng lượng. Các chuyên gia cho rằng, trong khi tốc độ phát triển của công nghệ và thị trường năng lượng mới diễn ra nhanh chóng, hệ thống pháp luật và chính sách hiện hành của Việt Nam vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, chưa theo kịp đầy đủ yêu cầu thực tiễn.

Từ góc độ quản lý thuế và tài chính, ông Nguyễn Văn Phụng – Chuyên gia cao cấp về thuế và quản trị doanh nghiệp, nguyên Cục trưởng Cục Thuế Doanh nghiệp lớn (Bộ Tài chính) phân tích rằng, nhiều lĩnh vực năng lượng mới như LNG, điện khí, hydrogen hay CCS có chuỗi giá trị hoàn toàn khác với dầu khí truyền thống. Tuy nhiên, khung pháp lý hiện nay vẫn chủ yếu được xây dựng trên cơ sở mô hình cũ, dẫn tới những lúng túng trong việc xác định tính chất hàng hóa, dịch vụ, hạ tầng cũng như cơ chế áp dụng thuế, phí.

Theo ông Nguyễn Văn Phụng, LNG là ví dụ điển hình khi toàn bộ chuỗi từ nhập khẩu, tồn trữ, tái hóa khí, vận chuyển đến phát điện đều chưa được định danh đầy đủ trong hệ thống pháp luật. Việc thiếu một khung pháp lý thống nhất không chỉ gây khó khăn cho doanh nghiệp trong lập kế hoạch tài chính mà còn làm gia tăng rủi ro trong quá trình triển khai dự án, đặc biệt đối với các dự án có quy mô lớn và thời gian hoàn vốn kéo dài 15–20 năm.

Bên cạnh đó, các chính sách ưu đãi dành cho đầu tư xanh và công nghệ sạch hiện còn phân tán, thiếu tính liên thông và chưa đủ mạnh để thu hút nguồn lực xã hội. Trong bối cảnh Petrovietnam được giao thực hiện nhiều dự án năng lượng có ý nghĩa chiến lược quốc gia, yêu cầu về một cơ chế tài chính đủ mạnh và ổn định càng trở nên cấp thiết.

Từ góc độ lập pháp, bà Phạm Thúy Chinh – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cho rằng, để hệ sinh thái công nghiệp – năng lượng của Petrovietnam phát huy hiệu quả tối đa trong dài hạn, điều quan trọng nhất là xây dựng một khung pháp lý thống nhất và liền mạch cho toàn bộ chuỗi năng lượng. Các dự án khí – điện – đạm, lọc – hóa dầu, LNG hay năng lượng mới thường liên quan tới nhiều bộ, ngành, lĩnh vực khác nhau. Nếu thiếu sự phối hợp đồng bộ về thể chế và phân định rõ trách nhiệm, doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với tình trạng kéo dài thủ tục, làm tăng chi phí và giảm hiệu quả đầu tư.

Theo bà Phạm Thúy Chinh, những quy định mới, như Luật Dầu khí năm 2022 hay cơ chế cho phép trích lại một phần lợi nhuận sau thuế để tái đầu tư theo quy định pháp luật, đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng để Petrovietnam chủ động hơn trong triển khai chiến lược phát triển. Tuy nhiên, trong bối cảnh yêu cầu chuyển dịch năng lượng ngày càng lớn, việc tiếp tục hoàn thiện thể chế, bảo đảm tính ổn định và nhất quán của chính sách được xem là điều kiện tiên quyết để Petrovietnam có thể “dám làm lớn” và đi đường dài.

Nhà máy Lọc dầu Dung Quất

Tầm nhìn 10–20 năm và kỳ vọng về một doanh nghiệp nhà nước kiểu mẫu

Nhìn về dài hạn, các chuyên gia tại Tọa đàm cho rằng 10–20 năm tới sẽ là giai đoạn bản lề không chỉ đối với Petrovietnam, mà còn đối với toàn bộ nền kinh tế Việt Nam. Đây là giai đoạn mà yêu cầu tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu và bảo đảm bền vững đặt ra những tiêu chuẩn cao hơn đối với mô hình hoạt động của doanh nghiệp nhà nước, đặc biệt là các tập đoàn nắm giữ nguồn lực chiến lược.

Dưới góc nhìn kinh tế học, PGS.TS Nguyễn Thường Lạng – nhà kinh tế học nhận định rằng, Petrovietnam đã tích lũy được những giá trị cốt lõi quan trọng trong suốt 50 năm phát triển, tạo nền tảng để bước vào giai đoạn “thăng hạng” mới. Việc xây dựng thành công hệ sinh thái công nghiệp – năng lượng với các chuỗi liên kết khí – điện – đạm, lọc – hóa dầu và dịch vụ kỹ thuật đã giúp Petrovietnam tăng khả năng chống chịu trước khủng hoảng và giảm phụ thuộc vào một nguồn thu duy nhất.

Theo PGS.TS Nguyễn Thường Lạng, trong giai đoạn tới, nhiệm vụ của Petrovietnam không chỉ là mở rộng sang các lĩnh vực năng lượng mới, mà còn phải gia tăng giá trị nội sinh của hệ sinh thái hiện có thông qua đổi mới sáng tạo, làm chủ công nghệ chiến lược và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Việc hình thành các ngành năng lượng cấp 2, cấp 3, tối ưu hóa cấu trúc giá trị và thương mại hóa các kết quả nghiên cứu khoa học – công nghệ sẽ là chìa khóa để nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh trong dài hạn.

Từ góc độ chính sách, kỳ vọng đặt ra đối với Petrovietnam không chỉ dừng lại ở vai trò doanh nghiệp sản xuất – kinh doanh, mà còn là hình mẫu cho quá trình đổi mới và nâng cao hiệu quả của khu vực doanh nghiệp nhà nước. Theo đánh giá của đại diện Quốc hội, Petrovietnam đã và đang chứng minh rằng doanh nghiệp nhà nước hoàn toàn có thể hoạt động hiệu quả, minh bạch và có sức cạnh tranh cao nếu được trao quyền phù hợp và vận hành trong một khung thể chế ổn định.

Trong bối cảnh Chính phủ đang xây dựng và triển khai các đề án liên quan đến phát triển kinh tế nhà nước, Petrovietnam được kỳ vọng tiếp tục đóng vai trò then chốt trong việc quản lý, sử dụng và phát triển hiệu quả nguồn lực quốc gia. Đồng thời, Tập đoàn cũng được kỳ vọng đi đầu trong đổi mới tư duy quản trị, ứng phó linh hoạt với biến động toàn cầu và biến thách thức của chuyển dịch năng lượng thành cơ hội phát triển mới.