Logistics xanh - “giấy thông hành” để hàng Việt tiến ra thế giới

Những năm gần đây, logistics Việt Nam tăng trưởng với nhịp điệu ấn tượng 14-16% mỗi năm, số lượng doanh nghiệp và chất lượng dịch vụ đều nhích lên theo hướng chuyên nghiệp. Chỉ số hiệu quả logistics của Việt Nam đã vươn lên đứng thứ 43/139 toàn cầu, xếp hạng 5 trong ASEAN; quy mô thị trường ước chừng 45-50 tỷ USD. Trong không gian ấy, mạng lưới trung tâm logistics, cảng cạn, kho ngoại quan và vận tải đa phương thức đóng vai trò như hệ mạch tuần hoàn, đưa sức sống đến những ngành mũi nhọn: điện tử, dệt may, nông – thủy sản.

Nhưng khi thế giới đổi sang phép đo mới - bền vững, tuần hoàn, phát thải thấp - rào cản truyền thống lùi lại nhường chỗ cho rào kỹ thuật nghiêm ngặt. Liên minh châu Âu triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon từ năm 2026, đánh thuế dựa trên lượng phát thải; đồng thời mở rộng yêu cầu thẩm định tính bền vững doanh nghiệp, buộc cả nhà cung cấp ở các quốc gia đối tác, trong đó có Việt Nam, phải đáp ứng tiêu chuẩn ESG.

“Sản phẩm xanh” vì thế không đủ; “quy trình vận chuyển xanh” mới là bài kiểm tra đầy đủ. Nếu không kịp chuyển đổi, doanh nghiệp logistics có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu ngay cả khi hàng hóa đạt chuẩn. Với một nền kinh tế định hướng xuất khẩu, đó không chỉ là tín hiệu cảnh báo, mà là lời nhắc về sứ mệnh chiến lược: logistics xanh chính là điều kiện cần để duy trì thị phần và là điều kiện đủ để gia tăng năng lực cạnh tranh.

Nếu không kịp chuyển đổi, doanh nghiệp logistics có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu ngay cả khi hàng hóa đạt chuẩn

Trong thực tế, những doanh nghiệp đi trước đã chứng minh rằng “xanh” không làm tăng chi phí vô lý; ngược lại, nó tạo ra hiệu quả thấy được. Cảng Tân Cảng Cát Lái triển khai hệ thống ePort đã rút ngắn thời gian giao nhận từ hàng giờ xuống còn 15-20 phút, tiết kiệm tới khoảng 2 triệu USD chi phí nhiên liệu mỗi năm, đồng thời cắt giảm đáng kể lượng phát thải CO₂.

Tại ITL Logistics, chiến lược lắp đặt điện mặt trời, ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong ghép hàng, sử dụng xe điện và xe chạy khí gas đang biến “chi phí carbon” thành “biên lợi nhuận”, biến cải tiến quy trình thành lợi thế cạnh tranh. Những câu chuyện ấy cho thấy, xanh hóa logistics không chỉ là tấm vé thông hành do thị trường đòi hỏi, mà còn là kỷ luật nội tại giúp doanh nghiệp tinh gọn hơn, nhanh hơn, đáng tin cậy hơn.

Sự chuyển dịch này đòi hỏi một tầm nhìn vượt ra ngoài từng hợp đồng hay lô hàng. Khi thời gian chờ được rút ngắn bằng hạ tầng số, khi lộ trình được tối ưu bằng dữ liệu, khi vận tải đa phương thức được ưu tiên để giảm tải cho đường bộ, mỗi mắt xích nhỏ góp vào mục tiêu lớn: giảm phát thải, giảm lãng phí, tăng năng suất. Ở cấp độ quốc gia, đây không chỉ là câu chuyện của một ngành; đó là nền tảng để thương hiệu Việt Nam gắn liền với phẩm chất “đúng - sạch - nhanh” trong mắt đối tác quốc tế.

Cần một khung chính sách chung

Muốn đi xa, phải đi đúng đường. Hiệp hội Logistics TP. Hồ Chí Minh vì vậy đề xuất một việc cần làm ngay: ban hành bộ tiêu chí chung về logistics xanh cho Việt Nam. Khi có thước đo rõ ràng và thống nhất, doanh nghiệp sẽ biết mình đứng ở đâu, cần đạt tới đâu, và đo lường bằng cách nào. Cùng với đó là các gói tín dụng xanh để giảm chi phí vốn; các ưu đãi thuế cho phương tiện, thiết bị tiết kiệm năng lượng; và hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường tín chỉ carbon nhằm tạo động lực tài chính cho đổi mới. Không có những “đường ray” thể chế này, nỗ lực riêng lẻ của doanh nghiệp sẽ đứt đoạn và tốn kém.

Về hạ tầng, lời giải mang tính cấu trúc là đẩy nhanh các dự án then chốt và ưu tiên vận tải đa phương thức. Mỗi tấn hàng chuyển từ đường bộ sang đường thủy, đường sắt không chỉ giảm ùn tắc và chi phí, mà còn giảm đáng kể phát thải. Song song đó, cần hình thành hệ sinh thái dữ liệu logistics chung cho vùng kinh tế trọng điểm phía Nam - nơi nhu cầu luân chuyển hàng hóa dày đặc. Khi dữ liệu thông suốt, xe không chạy rỗng, kho không chờ dài, cảng không nghẽn cục bộ; carbon vì thế không bị “đốt” vô ích trong những phút giây chờ đợi.

Ở bình diện con người, logistics xanh không thể thành công nếu đội ngũ vận hành không thay đổi thói quen và kỹ năng. Mô hình hợp tác ba bên Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp là chìa khóa để chuẩn hóa chương trình đào tạo về logistics xanh, quản trị chuỗi cung ứng bền vững, và kỹ năng số. Những khóa học bài bản, những diễn đàn, hội thảo thường kỳ sẽ giúp doanh nghiệp kịp thời cập nhật yêu cầu quốc tế, học hỏi các mô hình tốt, và quan trọng nhất: bồi dưỡng một thế hệ “người làm logistics” vừa hiểu nghề, vừa thạo công nghệ, vừa tôn trọng kỷ luật dữ liệu.

Trong bức tranh này, tiếng nói của doanh nghiệp mang giá trị dẫn đường. Như ông Lê Đức Khôi, CEO ITL Logistics, đã nhấn mạnh: tiêu chí xanh nay là chuẩn mực toàn cầu, không còn là yêu cầu rời rạc. Chậm chuyển đổi đồng nghĩa với rủi ro mất thị trường; ngược lại, đi trước sẽ nâng vị thế hàng Việt trên bản đồ thương mại. Đó không phải là lời hô hào, mà là kết luận rút ra từ thực nghiệm của những người đã bắt tay vào làm.

Logistics xanh, xét cho cùng, là cách hiện đại hóa những giá trị ấy bằng ngôn ngữ của thời đại: tín nhiệm được đo bằng phát thải, kỷ luật được thể hiện qua dữ liệu và hiệu quả được kiểm chứng bằng thời gian thực. Mỗi chứng từ điện tử thay cho xấp giấy; mỗi tuyến đường tối ưu thay cho vòng vo hao phí; mỗi kilowatt giờ mặt trời thay cho xăng dầu đốt bỏ; mỗi phút chờ giảm đi là một giọt mồ hôi được giữ lại cho người lao động, một đơn vị chi phí được trả lại cho sức cạnh tranh của doanh nghiệp.

Khi thể chế rõ ràng, hạ tầng thông suốt, dữ liệu minh bạch và nhân lực vững vàng, logistics xanh sẽ không còn là khẩu hiệu, mà trở thành thói quen vận hành. Từ đó, hàng Việt không chỉ giữ được thị trường xuất khẩu, mà còn mở thêm thị trường mới – nơi người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cho sản phẩm đi kèm trách nhiệm môi trường. Ở tầm quốc gia, đó là con đường để nâng tầm thương hiệu Việt Nam với hai chữ “bền vững”; ở tầm doanh nghiệp, đó là lối đi giúp tối ưu chi phí, giảm rủi ro tuân thủ, và củng cố mối quan hệ dài hạn với đối tác.

Cuối cùng, giữa dòng chảy hội nhập, chúng ta cần cả mái chèo truyền thống lẫn la bàn hiện đại. Logistics xanh chính là chiếc la bàn ấy: chỉ hướng an toàn, hiệu quả và trường tồn. Nó giúp con thuyền hàng Việt lướt qua những “rào cản xanh” không phải bằng sự đối phó, mà bằng phẩm chất nội tại đã được tôi rèn.

Khi mỗi container rời bến trong sự gọn gàng của quy trình, trong sự minh bạch của dữ liệu, trong sự trong sạch của năng lượng, đó là lúc ta biết “giấy thông hành” đã nằm sẵn trong tay. Và khi đã qua cửa, điều còn lại là tiếp tục đi, đi xa hơn, bền hơn, để mỗi chuyến hàng không chỉ mang lại doanh thu, mà còn mang theo niềm tự hào về một Việt Nam xanh - tận tụy - đáng tin.