Thúc đẩy xuất khẩu sang Nga và Belarus: Nhiều cơ hội lớn cho doanh nghiệp

Với cam kết hội nhập sâu rộng, Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có độ mở thương mại cao nhất khu vực châu Á, khi đã ký kết và thực thi 20 FTA, trong đó 18 FTA đang có hiệu lực. Điều này không chỉ cho thấy năng lực đàm phán, hội nhập quốc tế mạnh mẽ của Việt Nam, mà còn mở ra cơ hội xuất khẩu lớn hơn cho cộng đồng doanh nghiệp.

Hoạt động thương mại giữa Việt Nam với Nga và Belarus vẫn còn dư địa lớn để phát triển

Nga, Belarus: 2 thị trường nhiều tiềm năng

Đặc biệt, FTA giữa Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á – Âu (EAEU) đang mở ra những triển vọng rõ rệt cho các doanh nghiệp trong việc tiếp cận thị trường Nga và Belarus – 2 quốc gia đầy tiềm năng nhưng cũng đòi hỏi tuân thủ chặt chẽ các quy định, đặc biệt là về xuất xứ hàng hóa. Việc hiểu đúng, hiểu sâu và biết cách vận dụng các quy tắc xuất xứ là chìa khóa để doanh nghiệp có thể tận dụng trọn vẹn ưu đãi thuế quan và nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam.

Tại Hội thảo trực tuyến với chủ đề “Xúc tiến thương mại sang thị trường châu Âu: Thúc đẩy xuất khẩu sang Liên bang Nga và Cộng hòa Belarus”, ông Hoàng Minh Chiến - Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cho biết: Trong năm 2024, tổng kim ngạch thương mại 2 chiều Việt - Nga đạt khoảng 4,59 tỷ USD, tăng hơn 26% so với năm 2023. Riêng 4 tháng đầu năm 2025, thương mại song phương đã đạt 1,57 tỷ USD, tương đương 34% của cả năm trước. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Nga bao gồm thuỷ sản, cà phê, chè, hạt điều, hàng dệt may, giày dép, điện thoại và linh kiện…

Ở chiều ngược lại, Việt Nam nhập khẩu từ Nga nhiều sản phẩm công nghiệp thiết yếu như phân bón, than đá, dầu mỏ, kim loại màu, cũng như máy móc, thiết bị phục vụ sản xuất. Tuy nhiên, hoạt động thương mại giữa hai nước vẫn còn dư địa lớn để phát triển, nhất là trong lĩnh vực nông sản, thực phẩm chế biến, dược phẩm và thiết bị y tế, những lĩnh vực có nhu cầu cao tại Nga nhưng chưa được khai thác hết.

Theo ông Hoàng Minh Chiến, Belarus cũng được đánh giá là điểm đến nhiều tiềm năng. Dù tổng kim ngạch song phương mới đạt gần 60 triệu USD trong năm 2024, nhưng hai nước đã thiết lập quan hệ đối tác chiến lược từ tháng 5/2025 và ký hiệp định miễn thị thực cho công dân mang hộ chiếu phổ thông (hiệu lực từ 30/1/2025), tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xúc tiến đầu tư, giao lưu doanh nghiệp và kết nối hàng hóa. Bên cạnh sản phẩm truyền thống như thuỷ sản, cà phê, gạo, Việt Nam có cơ hội mở rộng xuất khẩu sang Belarus các mặt hàng như thiết bị điện tử, giày dép, dệt may và thực phẩm chức năng.

“Tấm vé” để tiếp cận ưu đãi thuế quan

Trong thương mại quốc tế, xuất xứ hàng hóa không chỉ là yếu tố pháp lý quan trọng, mà còn là tiêu chí bắt buộc để được hưởng ưu đãi thuế quan theo các FTA. Với FTA giữa Việt Nam và EAEU, quy tắc xuất xứ được quy định rõ ràng và có hệ thống, trong đó nổi bật là 3 hình thức: xuất xứ thuần túy, xuất xứ toàn bộ và xuất xứ không thuần túy.

Bà Trần Thanh Bình - Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết: Xuất xứ thuần túy được hiểu đơn giản là sản phẩm được sinh ra, nuôi trồng hoặc khai thác hoàn toàn tại một nước thành viên. Với sản phẩm sản xuất toàn bộ, dù nguyên phụ liệu có thể từ nhiều nước trong khối EAEU, nhưng miễn là công đoạn sản xuất cuối cùng diễn ra tại một nước thành viên thì hàng hóa vẫn đủ điều kiện.

Riêng đối với sản phẩm có xuất xứ không thuần túy, doanh nghiệp phải chứng minh sự chuyển đổi mã số hàng hóa (chuyển đổi chương), hoặc tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa đạt tối thiểu (thường là 40%). Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần lưu ý đến nguyên tắc cộng gộp – cho phép cộng dồn giá trị xuất xứ từ các nước thành viên trong khối để đạt tỷ lệ nội địa hóa.

“Một yếu tố quan trọng khác là thời hạn hiệu lực của giấy chứng nhận xuất xứ (CO) – không vượt quá 12 tháng kể từ ngày giao hàng. Doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý để tránh trường hợp CO hết hạn, không còn giá trị trong quá trình thông quan và bị từ chối ưu đãi thuế quan. Trong trường hợp cần cấp lại CO, phải có lý do chính đáng và phù hợp với các cam kết của hiệp định”, bà Trần Thanh Bình khuyến nghị.

Hướng tới xuất khẩu bền vững và khuyến nghị cho doanh nghiệp

Để tối đa hóa lợi ích từ các FTA nói chung, FTA giữa Việt Nam và EAEU nói riêng, các chuyên gia khuyến cáo, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu kỹ nội dung hiệp định, đặc biệt là các tiêu chí về xuất xứ hàng hóa, quy trình xin CO và hệ thống pháp lý liên quan. Việc nắm vững các quy định giúp doanh nghiệp tránh rủi ro bị từ chối ưu đãi, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh và uy tín thương hiệu trên thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, việc tuân thủ nghiêm túc các quy định về xuất xứ còn góp phần xây dựng môi trường thương mại minh bạch, công bằng và bền vững. Các doanh nghiệp cần tránh tiếp tay cho hành vi gian lận xuất xứ, không chỉ vì uy tín của chính mình mà còn để bảo vệ hình ảnh quốc gia và sự ổn định của toàn ngành xuất khẩu. Một trường hợp vi phạm nhỏ có thể gây hậu quả lớn cho cả chuỗi cung ứng, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận thị trường của nhiều doanh nghiệp khác.

Đồng thời, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược đầu tư trung và dài hạn, hướng tới việc sản xuất hàng tiêu dùng ngay tại Nga hoặc trong nội khối EAEU để tận dụng ưu đãi thuế quan và tối ưu chi phí vận chuyển.

Ngoài ra, cần tận dụng hệ thống hỗ trợ từ Bộ Công Thương và các đơn vị liên quan như Cục Xuất nhập khẩu, Cục Xúc tiến thương mại. Các cơ quan này thường xuyên tổ chức hội thảo, cung cấp văn bản hướng dẫn và hỗ trợ kỹ thuật nhằm giúp doanh nghiệp cập nhật thông tin và xử lý vướng mắc trong quá trình thực thi các FTA.

Việc chủ động chuẩn bị hồ sơ xuất khẩu, bao gồm hóa đơn, vận đơn, chứng từ vận tải và tờ khai bổ sung CO, cũng là yếu tố quan trọng để đảm bảo quá trình thông quan thuận lợi. Trong trường hợp vận tải phức tạp như chuyển từ đường biển sang đường bộ hoặc đường sắt, doanh nghiệp có thể xin nợ vận đơn theo quy định hướng dẫn từ Bộ Công Thương.

Với tinh thần hội nhập sâu rộng, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước những cơ hội vàng để vươn ra thị trường thế giới, trong đó Nga và Belarus là 2 điểm đến đầy tiềm năng. Tuy nhiên, cơ hội chỉ trở thành hiện thực khi doanh nghiệp thực sự hiểu luật chơi, tuân thủ đúng quy định và không ngừng nâng cao năng lực nội tại.