Công nghệ thông tin – “lá chắn” chống rửa tiền trong ngân hàng Việt Nam

Thực tế quốc tế cho thấy, nhiều ngân hàng lớn đã phải trả giá đắt vì lơ là kiểm soát. Barclays (Anh) từng bị phạt 298 triệu USD, Lloyds TSB phải nộp 350 triệu USD vì để lọt giao dịch với đối tượng trong danh sách cấm. Tại Singapore, tháng 8/2023, chiến dịch truy quét rửa tiền xuyên biên giới đã thu giữ hơn 3 tỷ SGD tài sản nghi vấn, bắt giữ 10 đối tượng người nước ngoài và xử phạt 9 tổ chức tài chính với tổng mức hơn 27 triệu SGD. Những con số này là lời cảnh báo rõ ràng: rửa tiền đang ngày càng tinh vi và mang tính toàn cầu.

Tại Việt Nam, nguy cơ rửa tiền xuyên biên giới hoàn toàn có thể xảy ra nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, trong đó có việc ứng dụng sự tiến bộ của công nghệ, trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn. Tại Cục Phòng, chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước Việt Nam), hệ thống cơ sở dữ liệu hiện đang quản lý khoảng 160 triệu tài khoản và hơn 30 triệu khách hàng. Khối lượng giao dịch mỗi ngày lên tới hàng trăm triệu bản ghi dữ liệu. Nếu chỉ dựa vào phương thức thủ công hoặc bán tự động, hệ thống dễ rơi vào tình trạng quá tải, “chạy theo dữ liệu”, khó đảm bảo hiệu quả kiểm soát.

Để giải quyết thách thức này, Cục Phòng, chống rửa tiền đang triển khai kế hoạch nâng cấp hệ thống theo hướng hiện đại. Báo cáo từ các ngân hàng sẽ được gửi tự động qua chuẩn kết nối, thay vì nộp bán thủ công. Dữ liệu khách hàng sẽ được đối chiếu với cơ sở dữ liệu dân cư, doanh nghiệp, đất đai, thuế và hải quan. Trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) được kỳ vọng sẽ phát hiện sớm mô hình giao dịch bất thường, như chia nhỏ dòng tiền hay che giấu qua nhiều lớp trung gian. Song song đó, hệ thống cảnh báo sớm với cơ chế chấm điểm rủi ro khách hàng cũng sẽ được áp dụng, giúp ngân hàng thương mại và cơ quan quản lý chủ động ngăn chặn giao dịch đáng ngờ.

Giới chuyên gia cảnh báo, nếu chậm chân, Việt Nam có thể bị xếp vào nhóm quốc gia rủi ro cao trong đánh giá của Nhóm châu Á – Thái Bình Dương về chống rửa tiền (APG). Điều này sẽ ảnh hưởng đến uy tín quốc gia, xếp hạng tín nhiệm và khả năng thu hút đầu tư quốc tế. Vì vậy, đầu tư công nghệ hiện đại không chỉ là yêu cầu tuân thủ, mà còn là yếu tố bảo đảm an toàn hệ thống tài chính và củng cố niềm tin của đối tác toàn cầu.

Để nâng cao hiệu quả, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, Cục Phòng, chống rửa tiền cần tiếp tục đầu tư hạ tầng công nghệ, thúc đẩy chuyển đổi số, kết nối dữ liệu liên ngành và ứng dụng AI trong phân tích, cảnh báo sớm. Cùng với đó, các ngân hàng, tổ chức tài chính cũng như những lĩnh vực phi tài chính khác như bất động sản, vàng bạc đá quý… cần nhanh chóng áp dụng hệ thống giám sát giao dịch tự động, nâng cao chất lượng báo cáo và tăng cường đào tạo nhân sự để kịp thời phát hiện hành vi bất thường.

Trong bối cảnh hiện nay, công nghệ thông tin chính là “lá chắn” then chốt, giúp không chỉ cơ quan quản lý nhà nước mà còn các đối tượng báo cáo ngăn chặn rủi ro pháp lý tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững trong tương lai.